طریقه برخورد کشور‌ها با جاسوسان متفاوت است گاهی جاسوس، به دلیل برخورداری از مصونیت دیپلماتیک، عنصر نا مطلوب اعلام و اخراج می‌شود و گاهی وی دستگیر و بلافاصله مجازات می‌شود و گاهی نیز با دادن اطلاعات غلط به او سعی در گمراه کردن کشور مورد نظر می‌شود
به گزارش تابناک، یکی از مصادیق بارز و قدیمی جرایم علیه امنیت جرم جاسوسی است، که معمولاً جرم سازمان (۱) یافته و در عین حال فراملی (۲) می‌باشد چرا که در آن اطلاعات حیاتی یک کشور از طریق یک نظام سازمان یافته و منابع انسانی نه ابزاری مثل ماهواره‌های اطلاعاتی کشور‌ها در اختیار کشور یا کشور‌های دیگر قرار می‌گیرد.
نظامی را که جاسوسی در آن ارتکاب می‌یابد می‌توان به یک هرم تشبیه کرد که در آن کنترل و هدایت از راس هرم نسبت به پایین انجام می‌گیردو اطلاعات بر عکس، از قاعده هرم به بالا داده می‌شود.
به دلیل ماهیت فراملی جرم جاسوسی برخی از معاهدات و کنوانسیون‌ها در سطح بین المللی به این جرم – مخصوصاً در حالتی که در زمان جنگ ارتکاب می‌یابد- پرداخته اند که از آن جمله می‌توان به کنوانسیون چهارم لاهه در مورد قوانین و عرف جنگ‌های زمینی (۳)، منعقده در سال ۱۹۰۷ م.. اشاره کرد که به مسئله جاسوسی در زمان جنگ و شیوه رفتار با جاسوسان از سوی دولت متخاصم پرداخته است. پروتکل دوم کنوانسیون‌های ۱۹۴۹ م.. ژنو (۴) در مورد حقوق بشر نیز که در هشتم ژوئن ۱۹۷۷ به اتفاق آرا تصویب شد به موضوع جاسوسان و رفتار با آنان جدا از مسئله اسرای جنگی می‌پردازد. البته در این بخش ما فقط این موضوع را از دیدگاه حقوق داخلی ایران مورد بررسی قرارداده و البته به قوانین برخی از کشور‌های دیگر هم اشاراتی خواهیم داشت.
وقتی سخن از جاسوسی به میان می‌آید ذهن عامه مردم – که اطلاعات کمی از جزئیات این جرم دارند – بیشتر متوجه شبکه‌ها و سازمان‌های جاسوسی معروف کشور‌های مختلف از جمله سی. آی.ای) (سیا) (۵) در آمریکا، (ام.ای. پنج) و (ام.ای. شش) (۶) در انگلستان، (موساد) در اسرائیل (کا. گ. ب.) در اتحاد جماهیر شوروی سابق می‌شود برخی از این سازمان‌ها، مثل سیا ضمن استخدام جاسوس تا حد زیادی به شکل خود مختار از قوه اجرائیه عمل کرده و گاهی حتی دست به عملیات هم می‌زنند که نمونه بارز آن اقدام همین سازمان در کودتای ۲۸ مرداد ماه ۱۳۳۲ در ایران علیه دولت دکتر مصدق و آموزش شرکت کنندگان در قیام سال ۱۹۵۶ م.. مجارستان توسط (ام.ای. شش) انگلستان بود. (۷)
با این حال نباید تصور کرد که جاسوسی در سطح دنیا محدود به این سازمان‌ها می‌شود بلکه این جرم در کشور‌های مختلف وتوسط افراد و سازمان‌های گوناگون ارتکاب می‌یابد و در دهه هشتاد میلادی، که به دلیل رشد ارتکاب این جرم در این دهه آن را (دهه جاسوسی) (۸) نامیده اند، حدود پانصد کتاب در مورد این جرم توسط مورخان، روزنامه نگاران تحلیل گران نظامی، سیاستمداران و تا حد کمتری حقوقدانان و جرم شناسان نگاشته شده است. (۹)
انگیزه جاسوسان برای ارتکاب این جرم متعدد است، برخی مزدور هستند و به انگیزه‌های مالی و از روی حرص و آز دست به ارتکاب این جرم می‌زنند که شاید بیشتر تعداد جاسوسان را این افراد تشکیل دهند. نمونه این افراد در آمریکا، الدریچ آمس (۱۰) بوده که در سال ۱۹۹۴. م.. در سن ۵۲ سالگی در حالی که ۳۲ سال برای سیا کار کرده و پدرش نیز جزو کارکنان سیا بود، به اتهام ارتکاب جاسوسی به نفع روسیه از سال ۱۹۸۵. م.. دستگیر و به حبس ابد محکوم شد.
وی بالاترین مقام سیا که تاکنون به اتهام جاسوسی دستگیر شده، بوده است. هر چند شاید هیچگاه نتوان میزان دقیق خساراتی را که وی به آمریکا و تلاش‌های امنیتی آن وارد کرده است تخمین زد، ولی حداقل یک مورد آن کاملاً مشخص می‌باشد و آن این که بر اثر اطلاعات داده شده توسط این شخص، یازده جاسوس آمریکا در روسیه بین سال‌های ۱۹۸۵. م.. تا ۱۹۸۷. م.. دستگیر و اعدام شدند که یکی از آن‌ها ژنرال دیمیتری پولیاکوف (۱۱)، افسر عالی رتبه سازمان اطلاعات نظامی روسیه بود.
یکی از مواردی که شک و ظن ماموران آمریکایی را نسبت به آمس برانگیخت طرز زندگی اشرافی وی بود که با حدود هفتاد هزار دلار حقوق سالانه، از جمله خانه‌ای به مبلغ ۰۰۰/۵۴۰ دلار در آرلینگتون در ایالت ویرجینیا خریداری کرده و مبلغ ۰۰۰/۱۰۰ دلار نیز خرج تعمیرات آن کرده بود.
وی دو اتومبیل جدید از جمله یک اتومبیل جگوار و سهامی به ارزش ۱۶۵۰۰۰ دلار خریداری و پرداخت‌های مختلفی مجموعاً به میزان ۴۵۵۰۰۰ دلار از محل کارت اعتباری خود کرده بود.
وی پرهزینه‌ترین جاسوس روسیه محسوب شده و طبق تخمین‌ها بین ۵/۱ تا ۵/۲ میلیون دلار برای روسیه خرج در برداشته (۱۲)
انگیزه دیگر جاسوسان برای ارتکاب این جرم به دلایل عقیدتی و ایدئولوژیک بر می‌گردد، یعنی این که جاسوس خود را از لحاظ فکری و عقیدتی به کشور دیگری غیر از کشور محل تولد یا اقامت خود وابسته می‌داند و در نتیجه برای آن کشور جاسوسی می‌کند. جاسوسی‌های حزب توده در ایران به نفع شوروی و بلوک شرق سابق، از جمله، به این وابستگی فکری به ارد. گاه شرق و طرز فکر مارکسیستی اعضای این حزب بر می‌گردد. در آمریکا مواردی از این دست مشاهده شده است. از جمله این که اسرار اتمی آمریکا پس از جنگ جهانی دوم توسط افرادی که به نظام مارکسیستی معتقد بودند در اختیار شوروی سابق قرار گرفت. (۱۳) برخی از این افراد در آغاز پولی هم قبول نمی‌کردند. (۱۴)
اهمیت این جاسوسی از آن جهت بود که در آن زمان این اطلاعات اتمی منحصراً در اختیار آمریکا قرار داشت. عکس موضوع هم صادق بوده است که در مواردی افراد در روسیه به دلیل سرخوردگی از نظام مارکسیستی شرق و علاقه به نظام لیبرالیستی غرب علیه شوروی و به نفع آمریکا جاسوسی کرده اند. ژنرال دیمیتری پولیاکوف، که قبلاً از او نام برده شده، معمولاً جزو این دسته قرار داده می‌شود (۱۵)
گاهی انگیزه جاسوسان از جاسوسی انتقام گیری است، یعنی این که فرد جاسوس به دلیل مشکلاتی که یک کشور برای وی ایجاد کرده اند و برای انتقام گرفتن از آن کشور، اطلاعات کشور مذکور را در اختیار دیگران قرار می‌دهد. نمونه این افراد ادواردلی هووارد (۱۶) است که کارمند سیا بود و به دلیل خودداری از منتقل شدن به مسکو و دلایل دیگر از سیا اخراج شد. او سپس اطلاعات خود را در اختیار کا. گ. ب.. قرار داد. (۱۷)
در مواردی دلیل مبادرت به جاسوسی گرفتار شدن در جریانات رمانتیک و عشقی است.
(کا. گ.. ب.) در این موارد مشهور بود که دختران زیبایی را بر سر راه ماموران خارجی که به اطلاعات آنان نیاز داشت قرار می‌داد و این دختران با برقراری رابطه با اشخاص مذکور اطلاعاتی را از آن‌ها بدست می‌آوردند. از جمله دو کارمند نظامی سفارت آمریکا در روسیه از این طریق به دام جاسوسی گرفتار شده بودند. (۱۸)
در برخی از مواقع این زنان هنگام روابط و مراودات عاشقانه، عکس‌های نامناسبی را به طور محرمانه از فرد مورد نظر گرفته و در اختیار سازمان جاسوسی متبوع خود قرار می‌دهند. سازمان مذکور نیز با در دست داشتن این عکس‌ها به عنوان برگ برنده، شخص مربوطه را مجبور به همکاری می‌کند.
گاهی جاسوسی ناشی از فریب خوردن جاسوس است، یعنی این که وی تصور می‌کند برای یک سازمان و یک کشور کار می‌کند در حالی که در واقع از اطلاعات او برای سازمان و کشور دیگری استفاده می‌شود.
مثال بارز این مورد استفاده ادوین ویلسون (۱۹)، کارمند سابق سیا بود و در سال ۱۹۸۰. م.. دستگیر شد، وی از افرادی بود که به عنوان جاسوس برای لیبی در حالی که به آنان وانمود کرده بود که اطلاعات آن‌ها مورد استفاده سیا قرار می‌گیرد. فعالیت می‌کرد. وی بیش از سی نفر را به این طریق جذب کرده بود (۲۰)
در برخی از موارد جاسوسی توسط کسی انجام می‌گیرد که به دلیل مشکلاتی که در کشور خود با آن‌ها مواجه است به کشور دیگری گریخته یا در کشور دیگری ماندگار شده و اطلاعات خود را در اختیار ماموران کشور مذکور می‌گذارد. برخی از ماموران سابق (کا. گ. ب.) پس از مدتی اقامت در کشور‌های غربی و یافتن علائق جدید ماندن در آن کشور‌ها را به بازگشت به روسیه ترجیح می‌دادند و با اخذ اجازه اقامت در این کشور اطلاعات خود را در اختیار می‌گذاشتند. ماندن ویتالی یورچنکو (۲۱) و معاون (کا. گ. ب.) در غرب وتغییر عقیده و بازگشت بعدی وی به مسکو با مسایل عشقی مرتبط دانسته شده است. (۲۲)
گاهی ارتکاب جاسوسی به مسائل روانی و شخصیتی باز می‌گردد جاسوس با انجام این کار احساس قدرت و هیجان کرده و از این طریق ارضاع می‌شود. از جمله کریستوفربویس (۲۳) دانشجوی ۲۱ ساله آمریکایی، که یک کار نیمه وقت مرتبط با تجهیزات مخابراتی ماهواره‌ای نیز به دست آورده بود، این اطلاعات را به روس‌ها فروخت. وی همواره میل داشت که خود را یک ماجرا جو شبیه دزدان دریایی توصیف کند. (۲۴)
آن چه در بالا اظهار شد به شناخته شده‌ترین انواع جاسوسان و انگیزه‌های آن‌ها اشاره دارد، ولی قطعاً می‌توان موارد متفرقه‌ای را یافت که تحت هیچیک از این فقرات قرار نمی‌گیرد.
برای مثال برخی از جاسوسان را به عنوان شبه جاسوس می‌شناسند که بطور علنی مثلاً با انتشار نشریه و کتاب، اطلاعاتی را دراختیار بیگانگان قرار می‌دهند. این افراد معمولاً از سیستم خود ناراضی، ولی. برخلاف جاسوسان ایدئولوژیک، لزوماً علاقه‌ای به سیستم خاص دیگری هم ندارند. از جمله این افراد می‌توان از فیلیپ آگی (۲۵) نام برد که با انتشار کتابی اطلاعات ذی قیمتی را در مورد عملیات محرمانه و ماموران سیا در آمریکای لاتین در اختیار کوبا و کشور‌های بلوک شرق قرار داد. (۲۶)
طریقه برخورد کشور‌ها با جاسوسان متفاوت است گاهی جاسوس، به دلیل برخورداری از مصونیت دیپلماتیک، عنصر نا مطلوب اعلام و اخراج می‌شود و گاهی وی دستگیر و بلافاصله مجازات می‌شود و گاهی نیز با دادن اطلاعات غلط به او سعی در گمراه کردن کشور مورد نظر می‌شود. برخی از کشور‌ها نیز سعی می‌کنند جاسوس را، به جای مجازات کردن، به یک جاسوس دئ جانبه تبدیل نمایند و از او بخواهند که به آن‌ها اطلاعات بدهد و در مقابل، برای لو نرفتن او، گاهی اطلاعات به اصطلاح سوخته‌ای را نیز جهت ارائه به کشور دیگر در اختیار وی می‌گذارند. بدین ترتیب در حالی که کشور اول این فرد راجاسوس خود می‌داند وی در واقع برای کشور دوم جاسوسی می‌کند. هارولد نیکلسون، استادی که در آموزشگاه تربیت جاسوس برای سازمان سیا روش‌های جاسوسی تدریس می‌کرد، را می‌توان از جمله این افراد دانست. ماموران سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا (سیا) نصب دوربین‌های مخفی در دفتر کار نیکلسون متوجه شده بود که وی با دستگاه مخصوصی از اسناد محرمانه در زیر میزش عکسبرداری می‌کند. در جریان تحقیق روشن شد که وی هنگام انجام ماموریت در مالزی به دام جاسوسان روسیه افتاده و جاسوس آنان شده است. حساب‌های بانکی نیکلسون نشان داد که ۱۲۰ هزار دلار در چند بار از خارج برای او واریز شده است. وی هنگامی که برای دادن اطلاعات بیشتر به روس‌ها عازم سوئیس بود در فرودگاه دستگیر شد. در کیف دستی او اسامی شاگردانش، که جاسوسان آینده سیا می‌شوند، به دست آمد. روس‌ها از نیلکسون خواسته بودند که تنها جاسوسان و کارگزاران حال و آینده آمریکا را در روسیه معرفی کند تا مراقبشان باشند. (۲۷)
منابع:
پی نوشت‌ها:
۱- organized Crime-۱،
۲- transnational
۳-Fourth Hague Convetion on the Laws
and Customs War on land.
۴-۱۹۴۹ Geneva Convetions
۵-C.I.A
۶-M.l.۵ و M.l.۶ به ترتیب، به مسایل امنیتی داخلی و خارجی می‌پردازد.
۷- به خبر زیر از روزنامه ابرار مورخ ۶/۸/۱۳۷۵ توجه کنید: ((روزنامه ایندپیندیت چاپ لندن در چهلمین سالگرد سرکوب قیام مجارستان از سوی اتحاد شوروی سابق در سال ۱۹۵۶ میلادی فاش کرد که برخی از افراد شرکت کننده در آن قیام توسط نیرو‌های جاسوسی انگلیس آموزش دیده بودند. این روزنامه در گزارش خود، به نقل از یک افسر عضو سازمان ((ام آی شش)) انگلیس افزود: این آموزش‌ها از سال ۱۹۵۴ میلادی با انتقال برخی از مجاری‌ها به منطقه‌ای در اتریش که تحت تسلط ارتش انگلیس قرار داشت آغاز شد. وی اضافه کرد: ما آن‌ها را به کوهستان‌ها بردیم و به آنان آموزش عملیات براندازی دولت را دادیم. این افسر انگلیس گفت:: سپس ما به آنان آموزش کار با مواد منفجره و سلاح داده و آنان را برای قیام آماده ساختیم)) توضیح آن که در جریان این قیام یازده روزه ۲۵۰۰ نفر کشته و دویست هزار نفر به غرب گریختند.
۸-espionage decade
۹ـ رشد جرم جاسوسی در دهه هشتاد، از جمله در آمریکا بسیار زیاد بود، به طوری که بین سال‌های ۱۹۸۴ و ۱۹۸۷. م.. تعداد ۲۴ آمریکایی به ارتکاب جاسوسی علیه این کشور محکوم شدند که یازده محکومیت در سال ۱۹۸۵. م.. رخ داد، که خود به سال جاسوسی معروف شد این در حالی است که از سال ۱۹۵۰. م. همه ساله به طور متوسط دو یا سه مورد جاسوسی وجود داشته است. ضمن این که منابع اطلاعاتی آمریکا و انگلستان اظهار میدارند که تنها حدود سی درصد از جاسوسان را در کشور‌های خود دستگیر می‌کنند. ر. ک..
T.R. Sarbin et al. Citizen Espionage P.۳q
F.E Hagan Political Ceim. p..۱۳۱،
۱۰-Aldrich Ames
۱- General Dimitei polyakov
۲- E. Hagan Political Crim “ p.۱۱q
۳ـ این کار از جمله، از سوی Julis Rosenberg و Ethel Rosenberg و Klaus Fuchs و Allen Nunn may انجام می‌گرفت. فرد اخیر الذکر عضو تیم اتمی بریتانیا بود و به همراه نفر سوم در آغاز از گرفتن پول امتناع می‌کردند.
۳- F.E. Hagan , Politicalcrim P.۱۲۶،
۱۵-ibid. p. ۱۲۵،
۱۶-Edward lee Howard
۱۷-Hang , Political Ceime. P.. ۱۲۸،
۱۸-ibid. p. ۱۳۰،
۱۹- Edwin Wilson
۲۰-F.E. Hagan , political Crime , P.۱۳۰،
۲۱-Vitaly Yurchenka
۲۲-Hagan , Political Ceim. p.۱۳۰،
۲۳-Christopher Boyce
۲۴-Hagan , political. Crime p.۱۲۸،
۲۵- Philip Agee
۲۶- Hagan , Political Crime.p.۱۳۰،
۲۷-روزنامه ایران مورخ ۱/۹/۱۳۷۵
نویسنده:دکتر حسین میر محمد صادقی
