جوایز سینمایی، خدمت تاریخی که برخی مسئولین به جعفر پناهی کردند

چهارمین فیلم سینمایی جعفر پناهی در پنج سال اخیر، در حالی در مهم‌ترین جشنواره فیلم پذیرفته شده که به نظر می‌رسد، این موفقیت را باید دستاورد مسئولانی دانست که فرمالیته فعالیت او را تحدید کردند و این فیلمساز متکی بر همین محدودیت قانونیِ فرمالیته، موقعیت خود را به جشنواره خارجی فروخت و در ازای موقعیتش جوایز فراوانی کسب کرد که دست کم با این فیلم‌ها نمی‌توانست به دست آورد.

به گزارش «تابناک»؛ جعفر پناهی کارگردان سینما در آذر 1389 به اتهام اجتماع و تباني و تبليغ عليه نظام به شش سال حبس تعزيري و به عنوان تتميم مجازات به 20 سال محروميت از حقوق اجتماعي شامل ساختن فيلم، نوشتن هر نوع فيلمنامه، مسافرت به خارج از كشور و مصاحبه با رسانه‌ها و مطبوعات داخلي و خارجي محكوم شده است. در نهایت صرفاً حکم ممنوعیت فیلمسازی، مسافرت به خارج و مصاحبه با رسانه‌های داخلی و خارجی جعفر پناهی قطعی و اجرا شد.

این اجرای حکم البته فرمالیته بود و پناهی در سال 2011، مستند «این یک فیلم نیست» را ساخت که جایزه مربی طلایی جشنواره کن را به دست آورد. او در سال 2013، فیلم «پرده» را ساخت که خرس نقره‌ای برلین را به دست آورد. این کارگردان در ادامه در سال 2015 «تاکسی» را ساخت که این بار خرس طلایی برلین را به او دادند. پناهی اکنون در سال 2018 فیلم «سه رخ» را ساخته که در کنار فیلم تازه اصغر فرهادی در بخش اصلی جشنواره فیلم کن پذیرفته شده و دور از انتظار نیست، مورد توجه هیأت داوران قرار گیرد.

با نگاهی به چهار فیلم جعفر پناهی ـ که سه فیلم آخر آن در دسترس عموم است و می توان با تماشای آنها به قضاوت پرداخت و مقایسه این آثار با دیگر فیلم‌هایی که در جشنواره‌های کن و برلین به نمایش درآمده ـ می‌توان دریافت این جوایز نه به فیلم‌های جعفر پناهی، بلکه به خود این کارگردان داده شده است. این فیلم‌ها از هر نظر آثار خاصی محسوب نمی‌شود و چه بسا اگر یک کارگردان گمنام، همین آثار را به کن و برلین ارسال می‌کرد، حتی فیلمش در بخش‌های جنبی نیز پذیرفته نمی‌شد.

از این زاویه به نظر می‌رسد، جوایز سینمایی که پناهی در چند سال اخیر به دست آورده و واکنش‌های جهانی که نسبت به برخورد با او صورت پذیرفت و او را در حد یک قهرمان بالا برد، حاصل خدمت تاریخی که برخی مسئولین به جعفر پناهی کردند. پناهی پیش از این نیز با فیلم‌های توقیفی توانسته بود در جشنواره‌های بین المللی جایزه ببرد، اما این سطح از درو کردن ممتد جوایز را می‌توان دستاوردِ تحدید فرمالیته فعالیت پناهی دانست. این تحدید از آن جهت فرمالیته بوده که تنها بخش اجرایی شده این ممنوعیت، ممنوع الخروجی بوده است.

پناهی در این سال‌ها به فیلمسازی‌اش بدون کسب پروانه ساخت از سازمان سینمایی ادامه داده، فیلم‌هایش در جشنواره‌های بین المللی به نمایش درآمده، رایت این فیلم‌ها به پخش‌کننده‌های بین المللی فروخته شده و از این طریق درآمدی کسب شده که از درآمد اکران این فیلم‌ها در ایران به مراتب بیشتر بوده است؛ بنابراین، مشخص نیست، چه محدودیتی برای پناهی در این سال‌ها وجود داشته است؟

در این اوضاع، امروز کانون کارگردانان سینمای ایران در نامه‌ای خطاب به رئیس جمهور، خواستار رفع ممنوع الخروجی پناهی شدند. در متن این نامه آمده است: «با توجه به انتخاب فیلم سینمایی سه رخ ساخته آقای جعفر پناهى (عضو كانون كارگردانان سينماى ايران) در بخش اصلی هفتاد و يكمين دوره از فستيوال فیلم كن، خواهشمند است دستور فرمائيد با اتخاذ ترتيبات لازم موانع خروج آقای پناهی از كشور برطرف شود تا ايشان بتوانند در اين رويداد مهم جهانى شركت كنند.»؛ درخواستی که در روزهای اخیر توسط برخی سینماگران نظیر رسول صدرعاملی نیز مطرح شده بود.

به نظر می‌رسد، اجرای این درخواست کارگردان‌ها، خدمتی به نظام جمهوری اسلامی ایران باشد. پیش از این، محسن مخملباف نیز روند تولید «فیلم به قصد توقیف» را در پیش گرفته بود که او دوره‌ای با استفاده از همین حربه جوایز متعددی در جشنواره‌های بین المللی برد؛ اما اکنون خبری از خانواده مخملباف که روزگاری خانوادگی جایزه می‌بردند، در سطح نخست سینما دیده و نخل و خرسی تقدیم‌شان می‌شد، نیست!