سیاست آب بازی ترکیه و مصیبت‌هایی که متوجه ایران، عراق و سوریه است!

در دورانی که همه توجه سیاستمداران و مقامات دولتی کشورهای منطقه، متوجه چالش های سیاسی و تنش های داخلی سوریه و عراق است، مقامات سیاسی ترکیه از این فرصت نهایت بهره برداری را برده اند و ایده های بلندپروازانه خود را عملیاتی کرده اند؛ سیاست هایی که پیرامون آب رقم خورده و با شرایط کنونی، ترکیه را قدرت برتر خاورمیانه خواهد کرد.

به گزارش «تابناک»؛ ماجرای پروژه های آبی ترکیه که با نام «گاپ» اجرایی شد، در مراحل نهایی خود قرار دارد و در سال آبی جدید، عملیات آب گیری در بزرگ ترین سد آن نیز انجام خواهد شد؛ مجموعه اقداماتی بزرگ و پر وسعت که شرایط را برای کشورهای جنوبی ترکیه مثل ایران، عراق و سوریه به شدت سخت خواهد کرد.

«بوابه الاهرام»، به تازگی یکی از پایگاه های رسانه ای عرب زبان گزارشی را در مورد آخرین پیامدهای سیاست های آبی ترکیه منتشر کرده است که مروری بر اطلاعات آن حجم بالای نگرانی موجود را به خوبی نشان می دهد.

در این گزارش آمده است، تمدن بین النهرین که قرن ها در امتداد دو رودخانه بزرگ دجله و فرات شکل گرفت و دشت های جنوبی کشور عراق را به یکی از ثروتمندترین مناطق خاورمیانه تدیل کرد، اکنون درگیر تهدیدهای بالقوه ای است که زندگی میلیون ها عراقی را در تأمین آب شرب، کشاورزی و صنعت تهدید می کند.

ماجرای تأمین آب و بحران های پیش آمده در این حوزه خیلی زود عراق را درگیر اختلافات و تنش های دیگری کرد که کشور ترکیه در بالادست دجله و فرات برای عراق پیش آورده است؛ کشوری که به عنوان یک همسایه قدرتمند در شمال عراق قرار دارد و تأثیر زیادی بر سیاست های کنونی این کشور ایفا می کند.

واقعیت این است که پس از آغاز پروژه های عظیم سد سازی در ترکیه، اکنون بحران آب در مناطق جنوبی عراق به شدت افزایش یافته و برخی دولتمردان عراقی ادعا دارند که میزان بیابان زایی در استان های جنوبی این کشور به 70 درصد رسیده است.

هرچند پروژه های سد سازی ترکیه روی دو رود بزرگ دجله و فرات، بخش مهمی از چالش آبی در کشور عراق است، مسئولان و مدیران سیاسی عراقی نیز هیچ استراتژی در مقابل این بحران روزافزون در پیش نگرفته اند و این مسأله مشکلاتشان را افزایش داده است.

آنچنان که گزارش ها نشان می دهد، سطح آب دو رود دجله و فرات در پی افزایش سدسازی های ترکیه و به ویژه آغاز عملیات آب گیری در سد ایلی سو به شدت کاهش خواهد یافت؛ سدی که بناست با استفاده از آب ذخیره شده در پشت آن، بزرگ ترین پروژه های کشاورزی و تولید برق جهان در جنوب شرق ترکیه فعال شود.

سد ایلی سو، یکی از بحث برانگیزترین پروژه های آبی منطقه و جهان است که از سال 1997 عملیات ساخت آن بر روی رود دجله آغاز شد و اکنون در مراحل نهایی قرار دارد؛ اقدامی که مشابه آن را پیش از این و در سال 1990 ترکیه انجام داده بود و نود روز آب فرات را برای پر کردن سد آتاتورک روی عراقی ها بست که خسارات سنگین به اقتصاد و معیشت عراقی ها وارد کرد.

رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه، در پاسخ به همه اعتراضات و گلایه هایی که مسئولان عراقی در مورد عملیات ساخت سدها بیان می کنند، به آنها این اطمینان را می دهد که در جریان آب گیری سدهایی مثل ایلی سو، هیچ خسارت و آسیبی به عراق وارد نشود؛ اما این اطمینان تنها در مقام حرف است و در عمل، هیچ کار مشخصی برای جلوگیری از کاهش روان آب های دجله و فرات نمی شود.

مسئولان دولت عراق که اکنون گرفتار چالش های متعدد داخلی نیز هستند به وزارت خارجه ترکیه این هشدار را داده اند که آنها باید عملیات آب گیری سد ایلی سو را در سال جاری لغو کنند و سیاست هایی را برای افزایش آب دجله در پیش بگیرند، اما مسئولان ترکیه چندان توجهی به این سخنان مقامات عراقی نمی کنند.

در همین رابطه چاوش اوغلو، وزیر امور خارجه ترکیه در سفر اخیرش به بغداد، از سخنرانی در مورد سیاست های آبی خودداری و در سخنان خود، تنها به موضوع افزایش حجم تجارت دوجانبه تأکید کرد.

پروژه گاپ که مقامات ترکیه به شدت بر اتمام آن تأکید دارند، متشکل از 22 سد و 19 نیروگاه برق آبی است که بر روی سرچشمه های دجله و فرات تأسیس شده اند و در نزدیکی مرزهای سوریه و عراق قرار دارند.

هدف نهایی ترکیه از این پروژه آن است که بتواند به وسیله آن، نزدیک به 2 میلیون هکتار زمین کشاورزی را به زیر کشت ببرد و همچنین سالانه بیش از 27 میلیارد کیلو وات برق تولید کند.

حسن النجانی وزیر منابع آب عراق اخیراً در مورد پیامدهای نامطلوب سیاست های آبی ترکیه گفت که برآوردها نشان می دهد میانگین جریان آب در دجله و فرات در ده سال گذشته در مقایسه با میانگین بلند مدت 45 درصد کاهش داشته است.

رسانه های عراقی از کاهش شدید منابع آب در استان های جنوبی عراق در سال جاری خبر می دهند؛ موضوعی که سبب شده است کشاورزان امکان کشت گندم را از دست بدهند؛ موضوعی که در کنار کاهش نزدیک به 60 درصدی بارش ها، شرایط نگران کننده ای برای عراق پیش آورده و منجر به افزایش بیابان زایی تا 70 درصد شود.

گفته می شود از بین رفتن چراگاه های طبیعی و علوفه برای دام نیز مشکل بزرگ دیگری است که اکنون عراقی ها با آن رو به رو شده اند و این موضوع سبب شده تا صدها هزار خانواده آواره و سرشار از خشم و نگرانی شوند.

بررسی ها نشان می دهد در برخی شهرها مثل بصره به دلیل کاهش آب ها میزان شوری آب به شدت افزایش یافته و امکان استفاده از آب آشامیدنی را برای شهروندان از بین برده است.

این فشارها در حالی است که ترکیه و عراق در سال های دور مثل 1986 و 1946 موافقت نامه هایی برای تنظیم میزان مصرف آب و رعایت حقابه های کشور عراق توسط ترکیه تحت نظر سازمان های بین المللی به امضا رساندند که اکنون ترکیه خود را ملزم به رعایت آنها نمی بیند.

موضع مسئولان ترکیه در دهه های گذشته، تقریباً ثابت بوده و همانطور که سلیمان دیمرل، رئیس جمهور اسبق ترکیه در سال 92 و هنگام افتتاح سد آتاتورک گفت، آنها عقیده دارند کشورهایی مثل عراق و سوریه حق ندارند، سیاست های آبی ترکیه را سرزنش کنند، همان طور که ترکیه حق ندارد سیاست های نفتی این کشورها را ملامت کند!

دیمرل در سال 1992 و هنگام افتتاح سد آتاتورک همچنین گفته بود: ما حق داریم کاری را که دوست داریم، انجام دهیم؛ گفته ای که اکنون نیز با زبان و شکل دیگر از سوی مقامات کنونی ترکیه شنیده می شود.

گزارش های بیشتر نشان می دهد که ترکیه اکنون جدا از پروژه های برق آبی و نیز کشاورزی، موضوع فروش آب به کشورهای همسایه را نیز در پیش گرفته است. ترکیه اکنون در حال فروش آب به رژیم صهیونیستی است؛ معامله ای که ترکیه در قالب توافق نامه ای تحت عنوان «آب برای اسلحه» آن را دنبال می کند.

در سال 2015 ترکیه خط لوله انتقال آبی را تأسیس کرد که بر اساس آن حجم قابل توجهی آب از طریق خط لوله و نیز دریا ابتدا به کشور قبرس و سپس سرزمین های اشغالی منتقل می شود و در اختیار رژیم صهیونیستی قرار می گیرد.

ترکیه همچنین در سیاست های آینده خود فروش آب به صورت تانکر به کشورهای اروپای شرقی مثل مالت، قبرس و یونان را نیز دنبال می کند و به دنبال آن است که این ماده حیاتی را به عنوان یک ابزار تجارت به کار بگیرد.

به نظر می رسد بی ثباتی های پیش آمده در خاورمیانه و به ویژه عراق و سوریه فرصت فوق العاده ای را در اختیار ترکیه قرار داده تا بلندپروازی های خود را در رابطه با منابع آب دنبال کند و اکنون کنترل بخش اعظمی از منابع آب خاورمیانه را که کشورهای ایران، سوریه و عراق را به شدت متأثر می کند، در اختیار بگیرد.

این سیاست ها با توجه نبود برنامه مشخص از سوی کشورهای جنوبی از جمله عراق به خوبی پیش رفته و در آینده خسارات سنگین تری را متوجه خاورمیانه و کشورهایی که در جنوب ترکیه قرار دارند، خواهد کرد؛ خساراتی که بخشی از آن مرتبط به اقتصاد و زندگی و بخش دیگر آن مرتبط با مسائل زیست محیطی مثل ریزگردها و پدیده گرد و غبار است.