دلیل کاهش ۴۱درصدی تعداد چک‌های برگشتی چیست؟ آیا غیرقابل پیش بینی بودن قیمت‌ها، معاملات را به سمت نقدی شدن سوق داده است؟

بنا بر آخرین گزارش بانک مرکزی پیرامون چک‌های مبادله شده در آبان ماه سال جاری، تعداد چک‌های برگشتی در آبان ماه سال جاری در مقایسه با مدت مشابه سال و ماه گذشته به ترتیب ۴۱ درصد و ۲۵ درصد کاهش یافته است. دلیل کاهش چشمگیر تعداد چک‌های برگشتی در آبان ماه سال جاری چیست؟

به گزارش «تابناک اقتصادی»؛ از گذشته تا به امروز چک به عنوان یک ابزار پرداخت سنتی همواره در مبادلات اقتصادی و روزمره جایگاه ویژه ای داشته است. آمارهای بانک مرکزی پیرامون چک های برگشتی در یک سال گذشته نشان می دهد، تعداد و مبلغ این نوع چک ها کاهش محسوسی داشته اند. همان گونه که در نمودار زیر مشاهده می شود، در حالی که در آبان ماه سال گذشته یک میلیون و 479 هزار فقره چک برگشت خورده بود، این رقم در آبان ماه سال جاری با کاهشی 41.2 درصدی در تعداد به 869 هزار فقره رسیده است. همچنین تعداد چک های برگشتی در آبان ماه سال جاری در مقایسه با ماه گذشته به میزان 25.2 درصد کاهش یافته است.

پرسشی که در این بین مطرح است، این که دلیل این کاهش محسوس تعداد چک های برگشتی چیست؟

در پاسخ به این پرسش باید گفت، کاهش چک های برگشتی به دو عامل بازمی گردد؛ نخست طرح های اجرا شده توسط بانک مرکزی پیرامون ساماندهی وضعیت چک و دوم شرایط اقتصادی یک سال اخیر.

در توضیح عامل اول باید گفت، بانک مرکزی در 28 شهریور 1396 از سامانه ای به نام سامانه صیاد رونمایی کرد. تا قبل از رونمایی این سامانه، چک ها غیرمتمرکز در شعب بانک ها صادر می شد و در اختیار مشتریان قرار می گرفت و این موضوع باعث می شد که برای فردی که سابقه چک برگشتی داشت و یا حسابش مسدود شده بود، هم دوباره دسته چک صادر شود. با ورود سامانه صیاد این امکان وجود داشت که تا حدودی جلوی صدور دسته چک برای افراد با سابقه چک های برگشتی گرفته شود. ویژگی بارز این سامانه این است که یک شماره منحصر به فرد روی هر برگ چک درج می شود که دریافت کننده چک می تواند این رقم را به سامانه پیامکی بانک مرکزی ارسال کند و در همان لحظه از سوء سابقه صاحب چک مطلع شود. اگر مشکلی باشد، همان لحظه گیرنده پیامک مطلع می شود و می تواند قبل از اینکه چک را دریافت کند، معامله را قطعی نکند. همچنین قانون جدید صدور چک نیز توسط نمایندگان مجلس اصلاح و در آذر ماه سال جاری جهت اجرا توسط رئیس جمهور روحانی ابلاغ شد که البته این موضوع با توجه به اینکه آمارهای بالا تا آبان ماه سال جاری است، قطعاً بر تعداد چک های برگشتی اثرگذار نبوده است.

پس راه اندازی سامانه صیاد با سازوکاری که پیرامون شناسایی افراد با سابقه چک های برگشتی داشته، توانسته است بر روی تعداد چک های برگشتی تأثیرگذار باشد.

پیرامون عامل دوم تأثیرگذار بر تعداد چک های برگشتی باید گفت، شرایط اقتصادی در سال جاری در مقایسه با سال گذشته بسیار تغییر کرده به طوری که شرایط اقتصادی در یک سال گذشته، بیشتر دچار بی ثباتی بوده تا ثبات. در سال جاری بی ثباتی و غیرقابل پیش بینی بودن قیمت ها (مواد اولیه و محصولات) باعث شده است تا بیشتر معاملات نقدی انجام شود و کمتر کسی در بازار یافت می شود که بابت فروش کالا چک قبول کند. برای اثبات این موضوع می توان از دو نمودار زیر استفاده کرد.

نمودار اول از گزارش های پایش محیط کسب و کار و نمودار دوم نیز از گزارش های آمار چک های مبادله شده بانک مرکزی استخراج شده است. همان گونه که از نمودار اول ملاحظه می شود، در یک سال گذشته مولفۀ بی ثباتی و غیرقابل پیش بینی بودن قیمت ها از دیدگاه فعالان اقتصادی رفته رفته به مانع بسیار جدی تری بر سر راه کسب و کارها تبدیل شده و نمره این مؤلفه در یک سال گذشته به عدد 10 نزدیکتر شده است (صفر بهترین ارزیابی از مؤلفه و ده بدترین ارزیابی از مؤلفه است).

نمودار دوم نشان می دهد، احتمالا به دلیل همین بی ثباتی و غیرقابل پیش بینی بودن قیمت ها (مواد اولیه و محصولات) آمار چک های مبادله شده نیز تغییر پیدا کرده و در یک سال گذشته، تقریباً نمودار نزولی بوده و بیشتر فعالان اقتصادی سعی کرده اند که نقدی معامله کنند تا اینکه چک قبول کنند.

در پایان باید به این نکته نیز اشاره نمود که نمی توان با قاطعیت گفت که کدام یک از دو عامل فوق سهم بیشتری در کاهش تعداد چک های برگشتی در یک سال گذشته داشته اند. برای اینکه بتوانیم با قاطعیت راجع به این موضوع نظر بدهیم باید منتظر رسیدن اقتصاد به شرایط ثبات باشیم.