اردوغان، سوریه، کردها

در حالی که اخیرا جان بولتون مشاور امنیت ملی کاخ سفید شروطی جدید را برای خروج آمریکا از سوریه مشخص کرده است ماجرای اردوغان و کردهای سوریه به تدریج پیچیده تر میشود. این در حالی است که اردوغان چندی پیش اعلام کرده بود که حمایت آمریکا از کردهای سوریه غیر قابل قبول است.

ماه گذشته، دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا، در اقدامی غیرمنتظره اعلام کرد که حدود دو هزار نظامی اعزامی به سوریه را از آن کشور خارج می‌کند. نقش اصلی این افراد کمک مستشاری و حمایت از نیروهای عمدتا کرد در مقابله با داعش بوده است.

بولتون که پیش از سفر به ترکیه به اسرائیل سفر کرده بود درباره شرط جدید آمریکا برای خروج نیروهایش از سوریه گفت ترکیه باید موافقت کند از متحدان کرد آمریکا در شمال سوریه حمایت کند. بولتون گفت که آمریکا همچنین می‌خواهد مطمئن شود که بقایای گروه موسوم به دولت اسلامی (داعش) شکست خورده است. وی گفت: ما فکر نمی کنیم که ترکیه دست کم بدون هماهنگی و توافق آمریکا به اقدام نظامی دست بزند که جان نیروهای ما به خطر بیفتد. آن‌ها همچنین درخواست رئیس جمهور را برای به خطر نینداختن جان نیروهای مخالف دولت سوریه که همراه ما جنگیده‌اند در نظر می‌گیرند. او تاکید کرده بود که برای خروج نیروهای آمریکایی از سوریه هیچ جدول زمانی وجود ندارد اما تعهد نامحدود هم در کار نیست.

واکنش اردوغان

ئیس جمهور ترکیه اظهارات جان بولتون، مشاور ترامپ درباره یگان‌های مدافع خلق (گروه کردهای سوریه) را غیرقابل قبول خوانده و تاکید کرد که آنکارا نمی‌تواند شرط حفاظت از تروریست‌های کرد را بپذیرد.

به نوشته دیلی صباح، رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه در سخنرانی خود در جمع گروه پارلمانی حزب حاکم بر عزم ترکیه در پاکسازی سوریه از تروریست‌ها بعد از خروج آمریکا از این کشور تاکید کرد. اردوغان گفت: یگان‌های مدافع خلق(ی پ گ) نمی‌تواند نمانیده کردها باشد. ترکیه این شرط آمریکا را که باید درباره امنیت تروریست‌های ی پ گ تضمین دهیم را نمی پذیرد. برابر دانستن کردها با ی پ گ منطقی نیست. ترکیه قومیت‌ها را هدف قرار نمی‌داند هدف ما تروریست‌ها هستند. برای ما میان تروریست‌ها و مردم بیگناه تفاوت هست؛ مردمی که سلاح دست می‌گیرند و کسانی که هدف قرار می‌گیرند، اقداماتی که انجام می‌دهند و خونی که می‌ریزند و سرکوبی که متحمل می‌شوند.

بولتون روز یکشنبه گفته بود که خروج ارتش آمریکا از سوریه به نابودی باقی‌مانده‌های داعش و تضمین امنیت مبارزان کرد توسط ترکیه مشروط است.

اردوغان گفت: اگر تروریست‌های دیگری نیز بخواهند مانع کار ما شوند با آنها نیز مقابله خواهیم کرد. ترکیه تدارکات لازم برای عملیات نظامی علیه عناصر داعش که هنوز در سوریه فعال هستند را دیده و بزودی علیه آنها وارد عمل خواهد شد. این ادعا که یگان‌های مدافع خلق با داعش می‌جنگند کاملا دروغ است و ترکیه پذیرای 100 هزار کردی بوده که از کوبانی پس از حمله داعش مجبور به فرار شدند و این افراد پس از تسلط یگان‌های مدافع خلق هنوز به شهر بازنگشته‌اند دلیل آن هم این است که این مردم می‌دانند زندگی، اموال و شرفشان با جایگزینی یک گروه تروریست با گروه دیگر تضمین نخواهد شد.

رئیس جمهور ترکیه با اشاره به اظهارات بولتون ادامه داد:  ما نمی‌توانیم پیام بولتون از جانب اسرائیل را قبول کنیم. هضم این مسئله برای ما غیرممکن است. اردوغان در بخش دیگری از اظهاراتش در واکنش به سخنان یک بازیگر خانم در ترکیه نسبت به زنان محجبه در این کشور و اعلام این که آنها به عربستان سعودی بروند گفت: چنین اظهاراتی نماد فاشیسم است.

او در بخش دیگری از اظهاراتش با اشاره به اعتراضات جلیقه زردها در فرانسه اعلام کرد: در میان معترضان جلیقه زردها در فرانسه نیروهای پ ک ک نیز حضور دارند. در این باره تحقیقاتی انجام شده اما ما از همین جا این مسئله را می‌دانیم. فردا یا پس فردا در کشورهای دیگر نیز چنین اتفاقهای رخ خواهد داد.

در همین حال سخنگوی ریاست جمهوری ترکیه در کنفرانسی خبری پس از خروج رئیس امنیت ملی آمریکا از این کشور اعلام کرد: اردوغان هیچ موردی را برای دیدار با بولتون تعیین نکرده بود. ابراهیم کالین، سخنگوی دفتر ریاست جمهوری ترکیه گفت: تلاش ترکیه حفظ وحدت اراضی سوریه است. ما تا زمانی که مطمئن شویم هیچ تروریستی در مرزهای جنوبی کشور و خاک سوریه نیست به عملیات علیه تروریسم ادامه می‌دهیم.

وی افزود: ترکیه قبلا هم عملیات علیه تروریسم را در قالب عملیات‌هایی چون سپر فرات و شاخه زیتون انجام داده بود. برای ما همه غیر نظامیان در سوریه اعم از کردها، اعراب و ترکمان‌ها ارزش دارند اما باید کردهای سوریه را از پ.ک.ک و شاخه نظامی آن یگان‌های مدافع خلق تفکیک کرد.

درباره مذاکرات امروز هیات آمریکایی به ریاست جان بولتون در ترکیه نیز کالین گفت: ما امروز مذاکرات سازنده‌ای با آمریکایی‌ها داشتیم و بار دیگر بر موضع‌مان در تروریست دانستن پ.ک.ک و شاخه نظامی‌اش تاکید کردیم و گفتیم که به مبارزه با تروریسم برای حفاظت از جان غیر نظامیان ادامه می‌دهیم و تلاش ما تضمین زندگی همه غیر نظامیان در سوریه است. آمریکا هم پیمان استراتژیک ترکیه است اما باید بگویم دولت دونالد ترامپ هم مانند دولت اوباما به خواسته‌های ما در این باره بی توجه است. بارها گفته‌ایم خواسته ما وحدت اراضی در سوریه است.

کالین تاکید کرد که حضور کشورش در سوریه به نفع کردها و غیر نظامیان این کشور است: ترکیه به پاکسازی اراضی در شرق فرات تا منبج ادامه می‌دهد. ما در مذاکراتمان درباره انتقال سیاسی، تشکیل کمیته قانون اساسی و انتقال قدرت به شکلی مسالمت آمیز و همچنین نشست‌های آستانه و موضوع ادلب با آمریکایی‌ها صحبت کردیم و آمریکا موضع ما درباره ادلب را تحسین می‌کند. ما توافق کردیم که رایزنی‌ها درباره خروج آمریکا در سوریه ادامه داشته باشد.

وی درباره عدم پذیرش بولتون از سوی اردوغان نیز گفت: اردوغان موعدی برای دیدار با بولتون مشخص نکرده بود. بولتون مواضعش مشخص است و ترکیه همچنان از اظهارات اخیر بولتون درباره اسرائیل که اشتباه محض بود دل آزرده است. درهای ترکیه به روی همه کردها که آمریکا مدعی است ما هدفمان در سوریه کردها هستند، باز است. ما قبلا هم درهای کشور را به روی کردهایی که از ظلم صدام فراری بودند و اهالی کوبانی و تمامی آوارگان سوری باز کرده بودیم. حضور ترکیه در سوریه به هیچ وجه به ضرر کردها نیست. کردها برای ما اهمیت دارند، همان طور که در مجلس ترکیه نیز نمایندگانی از کردها حضور دارند.

این مقام ترک در پایان گفت که رجب طیب اردوغان قبلا در تماس تلفنی با ترامپ تاکید داشته خروج آمریکا از سوریه نباید با تاخیر و یا کندی صورت بگیرد.

چرایی عدم پذیرش شرط بولتون

یکی از نکات قابل توجه سفر بولتن به آنکارا این است که رجب طیب اردوغان، از دیدار با بولتن خودداری کرد. این رویداد نشان از اختلاف¬نظرهای غیرقابل اغماض در واگرایی دو کشور نسبت به معادلات سوریه در کل و آینده کردهای سوریه بصورت ویژه است. آمریکا به دنبال حمایت از کردها در برابر عملیات احتمالی ارتش ترکیه به شرق فرات است. بولتون قبل از سفر به آنکارا در تل‌آویو اظهار داشته بود که؛ خروج نیروهای آمریکایی از سوریه منوط به حفظ جان نیروهای کرد سوریه است و آمریکا اجازه نمی دهد ترکیه کردها را بکشد. ظاهراً چنین اظهارتی خشم اردوغان را برانگیخته است و یکی از دلایل رد دیدار بولتن با او نیز همین است. اساساً آمریکایی ها شرطی برای ترکیه تعیین کردند که از ابتدا مشخص بود ترکیه نخواهد پذیرفت و بولتون با اظهارات تحریک آمیز خود در اسرائیل، مقدمات نپذیرفتن شرط را آماده تر کرد. در نهایت ترکیه اعلام کرد شرط را نمی پذیرد و بزودی عملیات شرق فرات را آغاز خواهد کرد.

چند نکته در رابطه با سفر بولتن به آنکارا و واکنش مقامات ترکیه نسبت به شروط واشنگتن در تداوم حمایت از کردهای ی.پ.گ بعد از اعلام خروج آمریکا از سوریه قابل توجه است.

برخلاف شانتاژهای رسانه¬ای و تبلیغاتی رسانه¬های ترکیه که خروج آمریکا از سوریه را بخشی از دستاوردهای دیپلماسی اردوغان تصویرپردازی می کردند، آنکارا با یک «ابهام استراتژیک» در مواجهه با خروج نیروهای آمریکایی از سوریه روبرو شد. ابهامی که نشان می دهد آنکارا تأثیری در تصمیم ترامپ به خروج از سوریه نداشته است. از نقطه نظر آنکارا، اعلام خروج آمریکا از سوریه یک بازی سیاسی جدید است که نه تنها فضای کنشگری عملیاتی ترکیه در میدان سوریه را گسترده¬تر نمی کند بلکه خطوط قرمز امنیتی آن در مناطق تحت کنترل کردهای ی.پ.گ را هر چه بیشتر تهدید خواهد کرد. ترکیه بخوبی می داند که وارث خلاً قدرت بوجود آمده¬ی خروج آمریکا از سوریه نخواهد بود و با توجه ظرفیت¬های مادی و نظامی خود در بهترین حالت می تواند کانتون¬های شمال شرق فرات را تحت کنترل خود در آورد.

اتاق فکر رئیس¬جمهور اردوغان به این نتیجه رسیده است که دغدغه امنیتی کردی در سوریه جز در همکاری¬های عملیاتی و سیاسی با محور روسیه-ایران و حتی دولت دمشق مرتفع نخواهد شد. ترکیه همواره در طول تاریخ برداشت تهدید غیرقابل انکاری از سیاست¬های کردی واشنگتن در منطقه و به-ویژه در سوریه داشته است. روسیه به احتمال زیاد در روزهای آینده با عملیات¬های محدود ارتش ترکیه علیه مواضع کردها در شرق فرات مشکلی نخواهد داشت.

دو عملیات قبلی زیر سایه چراغ سبز روسیه بوده است. در هفته‌های اخیر تلاش واشنگتن برای نزدیک ساختن آنکارا به خود از طریق تحویل جنگنده‌های اف-35 و همچنین موافقت در استقرار سامانه موشکی پاتریوت، مسکو را نگران کرده است. روسیه از شکاف بوجود آمده برای حفظ ترکیه در محور سیاسی و عملیاتی خود در میدان سوریه بهره‌برداری خواهد کرد. ترکیه نیز بخوبی آگاه است که هر گونه عملیاتی بدون موافقت روسیه و ایران امکانپذیر نیست و آمریکا در این راستا تعیین کننده نخواهد بود. به احتمال زیاد بولتن تعمداً از واژه‌های حساسیت برانگیز علیه سیاست های کردی ترکیه استفاده کرده است تا با برانگیختن ترکیه و به دنبال آن حملات ارتش این کشور علیه مواضع کردها، ترامپ را از تصمیم خود مبنی بر خروج آمریکا از سوریه منصرف کند.

مسئله دیگر در پیوند با تحولات سیاسی اخیر در معادلات سوریه و اقدام دولت‌های عربی منطقه به عادی‌سازی روابط با دولت بشار اسد است. اساساً هم¬زمانی تصمیم ترامپ به خروج از سوریه و اقدام دولت¬های عربی معاند دولت مستقر دمشق به شناسایی حکومت مشروع بشار اسد، این برداشت تهدید را میان رهبران ترکیه بوجود آورده است که واشنگتن در قالب یک نقشه¬راه مشترک با اعراب منطقه به دنبال محدود ساختن قلمرو نفوذ و کنشگری ترکیه از طریق حمایت تسلیحاتی و سیاسی از کردها هستند.

اعراب منطقه در ماه‌های گذشته حمایت‌های مالی و نظامی قابل توجهی از کردهای ی.پ.گ به بهانه مبارزه با داعش داشته اند. برداشت تهدید آنکارا این است که قربانی یک توطئه سیاسی جدید از سوی آمریکا و اعراب منطقه است که به منظور عقب¬نشینی ترکیه از مواضع ایدئولوژیکی و ژئوپلیتیکی خود در جهان اهل سنت تعبیه شده است. مهار ترکیه در سوریه به مراتب هزینه کمتری در مقابله با آن در خلیج فارس و شمال آفریقا دارد. اینکه مایک پمپئو مکرراً از لزوم تأسیس ناتوی عربی صحبت می کند، در کنار ایران، ترکیه را نیز بر می انگیزد.

نکته بعدی به اوضاع سیاست داخلی ترکیه بر می گردد. ترکیه در آستانه انتخابات سرنوشت‌ساز محلی قرار دارد. اردوغان قبل از هر انتخاباتی نیاز به تحمیل یک روایت ظفرمندانه در ورای مرزهای خود دارد تا بتواند با بسیج نیروهای سیاسی و امنیتی کردن فضای انتخاباتی بار دیگر فاتح انتخابات باشد. از سوی دیگر، ائتلاف حزب عدالت و توسعه با حزب ملی‌گرای حرکت ملی بیش از پیش نیاز به یک عملیات نظامی علیه کردها در سوریه را برای پیروزی در انتخابات محلی پر رنگ تر می کند. پرونده کردها در ترکیه همواره در انحصار ملی‌گراهای ترک بوده است و بدون تردید رهبران ملی¬گرا تداوم ائتلاف با اردوغان را مشروط به تداوم سیاست‌های تهاجمی علیه کردها می دانند. دولت باغچه‌لی، رهبر حزب حرکت ملی، به دنبال سفر و شروط بولتن اعلام کرد که ارتش ترکیه باید به شرق فرات عملیات نظامی ترتیب دهد. بنابراین، سیاست «رأی در برابر خون» از سوی اردوغان کماکان در انتخابات پیش‌رو از روایی برخوردار است.

بطور کلی سفر بولتن به آنکارا و عدم رضایت ترکیه از شروط و بسته‌های پیشنهادی آن باید در یک متن تحلیل منطقه¬ای نیز ارزیابی شود. به نظر می رسد که سفر بولتن به منظور تلاش برای اقناع ترامپ به ماندن در سوریه است. تداوم حضوری که هزینه¬های آن از سوی اعراب منطقه و با مشارکت اسرائیل و شاید ترکیه تأمین می شود. قدر مسلم ترکیه شروط کردی بولتن را نخواهد پذیرفت و به احتمال زیاد ارتش این کشور برای شروع عملیات در شرق فرات آماده ورود به خاک سوریه خواهد شد. خروجی این اقدام، نزدیکی ترکیه به محور روسیه و ایران است که در میان مدت حتی می توان شاهد عادی سازی روابط بین آنکارا و دمشق بود. به هر روی، کردهای سوریه به عنوان منبع تنش در روابط ترکیه و آمریکا همواره در تحولات سیاسی و میدانی سوریه نقشآفرینی خواهد کرد.