فتاوای آیت الله العظمی مکارم شیرازی (مدظله)
نفقه
١ – نفقه پدر و مادر فقیر
سؤال: آیا تأمین مخارج پدر و مادر نیازمند، به عهده پسران آنها مى باشد؟ یا به عهده دخترانى که داراى درآمد باشند نیز مى باشد؟
جواب: فرقى میان پسر و دختر ازاین نظر نیست و نفقه پدر و مادر فقیر بر هر دو واجب است.
٢ – موارد مشمول نفقه
سؤال: آیا بر زوج لازم است که آنچه معمولا تمام زنها به آن نیاز دارند را به عنوان نفقه براى زوجه تهیّه کند؟ یا فقط غذا و مسکن و لباس لازم است؟
جواب: آنچه واقعاً مورد حاجت است ومرد قدرت بر آن دارد بر او لازم است.
٣ – نفقه اقارب
سؤال: این که گفته مى شود: «نفقه اقارب قضا ندارد.» شامل چه کسانى مى شود؟ آیا شرط و شروطى دارد؟
جواب: منظور از اقارب پدر و مادر و فرزند است; و شرط و شروط خاصّى ندارد. ولى نفقه همسر در هر حال باید پرداخته شود.
٤ – هزینه ازدواج پسر
سؤال: آیا هزینه لازم برای ازدواج پسر جزء نفقه محسوب شده و بر عهده پدر است؟
جواب: جزء نفقه نیست ولی در صورتی که پسر ممکن است گرفتار گناه شود و پدر تمکن دارد احتیاط واجب آن است که پرداخت نماید.
٥ – نفقه پدر بزرگ و مادر بزرگ
سؤال: پدر بزرگ و مادر بزرگ واجب النفقه هستند ؟
جواب: واجب النفقه محسوب نمی شوند ولی بهتر، رعایت حال آنهاست.
٦ – حقوق شرعیه زن و فرزند پس از اثبات نسب
سؤال: اگر شخصى زنى را صیغه کند، و آن زن بچّه اى به دنیا آورد، و مرد منکر شود. در صورت اثبات نسب، هرچند پس از ده سال، آیا تمام حقّ و حقوق این زن از قبیل حضانت، اجرت شیر دادن، نفقه طفل و مانند آن به او تعلّق مى گیرد؟
جواب: حقوق شرعیّه این زن و بچّه بعد از اثبات ازدواج و تولّد، در هر حال ثابت است.
٧ – شرط عدم نفقه در عقد دایم
سؤال: آیا اگر مرد در ازدواج دایم شرط عدم نفقه بکند و زن به لحاظ داشتن درآمد آن را با رغبت بپذیرد آیا شرط نافذ و معتبر است یا خیر در صورت منفی بودن پاسخ دلیل شرعی آن را بیان فرمایید؟
جواب: این شرط اشکال دارد; ولى زن مى تواند نفقه خود را به او ببخشد.
٨ – هزینه مداوای بیماری زوجه
سؤال: با توجّه به اینکه مداواى بیمارى عرفاً جزء نیازهاى اولیّه هر انسانى است، آیا هزینه دارو و درمان زوجه مریض نیز جزء نفقه زوجه محسوب مى شود؟
جواب: مداوا در حدّ متعارف جزء نفقه است.
٩ – هزینه های درمانی زوجه
سؤال: زنى به سبب آتش سوزى در منزل شوهر راهى بیمارستان شده، و پس از چند ماه بسترى شدن فوت مى کند.آیا هزینه بیمارستان برعهده شوهراست؟
جواب: احتیاط واجب آن است که شوهر هزینه درمان او را بدهد.
١٠ – حکم زنی که شوهرش مفقود شده است
سؤال: وظیفه زنى که شوهرش مفقود شده چیست و در این مدّت نفقه او از کجا تأمین مى شود؟
جواب: زنى که شوهرش مفقود شده است چند حالت دارد:
الف)اگر صبر کند تا خبرى آید مانعى ندارد و باید نفقه او را از مال شوهرش داد.
ب) اگر انفاق کننده اى از ولى یا غیر او باشد باید صبر کند، مگر این که عسر و حرج شدید و ضرر مهمّى حاصل شود که حاکم شرع مى تواند او را طلاق دهد.
ج) در غیر این دو صورت، رفع امر به حاکم شرع مى کند و او به مدّت 4 سال از اطراف محلّ فقدان وى تحقیق مى کند، اگر خبرى نشد نخست به ولىّ او پیشنهاد طلاق مى کند و اگر او طلاق نداد خودش طلاق مى دهد سپس عدّه وفات نگه مى دارد (هر چند کفایت عدّه طلاق رجعى نیز قوى است امّا احتیاط مهماامکن ترک نشود) و بعد شوهر مى کند. اگر شوهر اوّل مادام که در عدّه است مراجعه کرد اولى است و اگر بعد از عدّه ـ حتى قبل از ازدواج مجدّد ـ شوهر اوّل بیاید طلاق نافذ است و تنها با رضایت طرفین و عقد جدید امکان بازگشت است
١١ – حکم زنی که شوهرش مفقود شده است
سؤال: وظیفه زنى که شوهرش مفقود شده چیست و در این مدّت نفقه او از کجا تأمین مى شود؟
جواب: زنى که شوهرش مفقود شده است چند حالت دارد:
الف)اگر صبر کند تا خبرى آید مانعى ندارد و باید نفقه او را از مال شوهرش داد.
ب) اگر انفاق کننده اى از ولى یا غیر او باشد باید صبر کند، مگر این که عسر و حرج شدید و ضرر مهمّى حاصل شود که حاکم شرع مى تواند او را طلاق دهد.
ج) در غیر این دو صورت، رفع امر به حاکم شرع مى کند و او به مدّت 4 سال از اطراف محلّ فقدان وى تحقیق مى کند، اگر خبرى نشد نخست به ولىّ او پیشنهاد طلاق مى کند و اگر او طلاق نداد خودش طلاق مى دهد سپس عدّه وفات نگه مى دارد (هر چند کفایت عدّه طلاق رجعى نیز قوى است امّا احتیاط مهماامکن ترک نشود) و بعد شوهر مى کند. اگر شوهر اوّل مادام که در عدّه است مراجعه کرد اولى است و اگر بعد از عدّه ـ حتى قبل از ازدواج مجدّد ـ شوهر اوّل بیاید طلاق نافذ است و تنها با رضایت طرفین و عقد جدید امکان بازگشت است.
١٢ – حکم زنی که شوهرش مفقود شده است
سؤال: وظیفه زنى که شوهرش مفقود شده چیست و در این مدّت نفقه او از کجا تأمین مى شود؟
جواب: زنى که شوهرش مفقود شده است چند حالت دارد:
الف)اگر صبر کند تا خبرى آید مانعى ندارد و باید نفقه او را از مال شوهرش داد.
ب) اگر انفاق کننده اى از ولى یا غیر او باشد باید صبر کند، مگر این که عسر و حرج شدید و ضرر مهمّى حاصل شود که حاکم شرع مى تواند او را طلاق دهد.
ج) در غیر این دو صورت، رفع امر به حاکم شرع مى کند و او به مدّت 4 سال از اطراف محلّ فقدان وى تحقیق مى کند، اگر خبرى نشد نخست به ولىّ او پیشنهاد طلاق مى کند و اگر او طلاق نداد خودش طلاق مى دهد سپس عدّه وفات نگه مى دارد (هر چند کفایت عدّه طلاق رجعى نیز قوى است امّا احتیاط مهماامکن ترک نشود) و بعد شوهر مى کند. اگر شوهر اوّل مادام که در عدّه است مراجعه کرد اولى است و اگر بعد از عدّه ـ حتى قبل از ازدواج مجدّد ـ شوهر اوّل بیاید طلاق نافذ است و تنها با رضایت طرفین و عقد جدید امکان بازگشت است.
١٣ – نفقه در فاصله بین عقد و مراسم عروسی
سؤال: بنده بین زمان عقد با همسرم تا زمان برگزاری مراسم عروسی حدود دو سال و نیم فاصله بوده و در دو شهر دور از هم مشغول تحصیل بودیم. آیا به فاصله زمان بین عقد تا برگزاری مراسم عروسی (زفاف) نفقه تعلق می گیرد یا خیر؟ با توجه به اینکه در این فاصله هیچ گونه تماسی بین طرفین صورت نگرفته باشد؟
جواب: در این زمان نه نفقه بر عهده شوهر است و نه لازم است زوجه در کارهایش از شوهر اجازه بگیرد البته طبق رسم و عادتی که در محیط ما وجود دارد که دختر قبل از مراسم عروسی در خانه پدر زندگی می کند.
١٤ – عدم توانایی زوج به پرداخت مهریه و نفقه
سؤال: اگر زوج نسبت به پرداخت مهر معسر باشد تکلیف ازدواج چیست؟ و نیز اگر زوج نسبت به پرداخت نفقه معسر باشد تکلیف ازدواج چیست؟ آیا زوجه حق فسخ ازدواج را دارد یا خیر؟
جواب: نسبت به پرداخت مهریه حق فسخ ندارد اما اگر نفقه را نپردازد و زوجه در عسر و حرج باشد می تواند از حاکم شرع تقاضای طلاق کند.
١٥ – حق بودن و قابل اسقاط بودن نفقه
سؤال: در مورد نفقه لطفا حکم موارد ذیل را بیان فرمایید.
الف) نفقه زوجه حق است یا حکم؟
ب) آیا نفقه زوجه در ابتدای هر روز نسبت به همان روز قابل اسقاط است؟
ج) آیا نفقه زوجه نسبت به تمام زن مستقبل قابل اسقاط است؟
د) آیا شرط سقوط نفقه زوجه در ضمن عقد نکاح جایز است؟
جواب: نفقه زوجه حقّ است و می توان آن را اسقاط کرد به صورت شرط ضمن العقد یا بدون آن.
١٦ – پرداخت نفقه ی صغیر از اموال خود او
سؤال: برادرم فوت کرده و پدرم ولی قهری تنها فرزند او هستند (دختری پنج ساله) حقوق برادرم به صورت مساوی به حساب همسر و فرزندش واریز می شود و پدرم سهم فرزندش را برای او پس انداز می کند. همسر ایشان با وجود استطاعات مالی برای فرزندش درخواست نفقه کرده و دادگاه مبلغی را تعیین نموده است. آیا پدرم می توانند این مبلغ را از همین پس انداز به مادرش بپردازند؟
جواب: مانعی ندارد که از اموال صغیر برای نفقه او خرج شود.
١٧ – هزینه های مداوای همسر
سؤال: آیا هزینه دارو و درمان زوجه مریض با توجّه به این که مداواى بیمارى عرفاً جزء نیازهاى اوّلیّه هر انسانى مى باشد نیز جزء نفقه زوجه محسوب مى شود؟
جواب: مداوا در حد متعارف جزء نفقه است.
١٨ – نفقه ولد الزنا
سؤال: نفقه ولدالزّنا بر عهده کیست؟
جواب: بر عهده زانى است.
١٩ – طلاق در صورت خودداری از پرداخت نفقه
سؤال: هرگاه زوج بدون عذر شرعى از دادن نفقه خوددارى کند آیا طلاق زوجه جایز است؟
جواب: حاکم شرع باید از مال زوج نفقه را بپردازد و اگر میسّر نشود به او تکلیف طلاق کند و اگر طلاق ندهد شخصاً او را طلاق مى دهد.
٢٠ – نفقه در صورت مشکوک بودن طلاق
سؤال: شخصى به زنش اختیار داد که از سوى او کسى را براى طلاق وکیل کند، مدّتى گذشت زنش او را مطّلع نکرد که طلاق جارى شده یا نه؟ آیا نفقه در این مدّت برشوهر واجب است و آیا شوهر مى تواند این زن را به عنوان همسرش بپذیرد؟
جواب: مادامى که وقوع طلاق مشکوک است در حکم زوجه اوست.
٢١ – استفاده پنهانی از اموال شوهر برای تهیه جهیزیه و مخارج فرزند
سؤال: اگر زنی از اموال شوهر خود بدون اجازه او بردارد ولی آن اموال را در راه خانواده خرج کند مثلا برای دخترش جهیزیه بخرد، آیا اشکال دارد؟( شوهر در بعضی مسایل مثل مسئله مذکور بی تفاوت است.)
جواب: در صورتیکه که شوهر حاضر به پرداخت نفقه لازم نباشد و راهی جز این نیست این کار به مقدار ضرورت جائز است ولی توجه داشته باشید تهیه جهیزیه بر عهده پدر نیست هرچند سزاوار است در این راه به فرزند خود کمک کند.
٢٢ – استفاده پنهانی از پول شوهر برای هزینه های زندگی
سؤال: اگر زن بدون اجازه ی شوهر از پول او بصورت پنهانی ( مثلا با برداشتن از جیب او ) بردارد و برای خود یا فرزندان یا هزینه های زندگی خرج نماید چه حکمی دارد ؟
جواب: اگر شوهر هزینه های لازم آنها را به طور متعارف می پردازد این کار جائز نیست.
٢٣ – خودداری از تمکین در صورت پرداخت نشدن نفقه
سؤال: عدم تمکین زن، در صورت امتناع مرد از پرداخت نفقه، چه حکمى دارد؟
جواب: احتیاط واجب آن است که زن از تمکین خوددارى نکند; ولى مى تواند با اجازه حاکم شرع از اموال او به مقدار نفقه خود بردارد.
٢٤ – واگذاری حق انتخاب محل سکونت به زوجه
سؤال: در صورتى که حقّ اختیار سکنى در قباله ثبتى کاملا به زوجه تفویض شده باشد، آیا این حق علاوه بر شهر، شامل محل و منطقه محلّ سکونت نیز مى شود؟ با توجّه به این که زوج و زوجه هر دو اهل و ساکن یک شهر بوده، و در زمان عقد نیز قصد زندگى در همان شهر را داشته اند، پاسخ سؤال را مرقوم فرمایید.
جواب: معمولا هنگامى که مى گویند اختیار سکنى با زن است، اشاره به شهر مى باشد، مگر این که عبارت قباله دلالت بر بیشتر از این داشته باشد. و در صورت شک، تنها اختیار شهر با زوجه خواهد بود.
٢٥ – نفقه زوجه ای که قادر به نزدیکی نیست
سؤال: اگر طبق نظر پزشک، زوجه دائمى به مرضى مبتلا باشد که بایستى براى مدّتى، یا براى همیشه آمیزش جنسى را ترک نماید، یا این که زوجه دائمى به علّت ابتلاى به جنونِ ادوارى، یا دائم، در تیمارستان، یا در منزل بسترى و تحت درمان باشد، و به هیچ وجه حاضر به نزدیکى با شوهر خود نباشد. آیا چنین زنى در دو صورت مذکور حقّ نفقه دارد؟
جواب: در صورتى که زن مقصّر نبوده باشد، احتیاط واجب آن است که مرد نفقه او را بپردازد.
٢٦ – نفقه در فرض ادعای ناشزه بودن همسر
سؤال: زنى ادّعا مى کند شوهرش او را از منزل بیرون کرده، و نفقه اش را در مدّت خاصّى نپرداخته است. شوهر ضمن اقرار به این که نفقه معوّقه همسرش را پرداخت نکرده، ادّعا مى کند که همسرش ناشزه است، و بدون اجازه او منزل مشترک را ترک کرده، و از اداى وظایف زناشویى امتناع نموده، و در نتیجه استحقاق نفقه ندارد. در فرض مذکور، با توجّه به این که زوجین جدا از یکدیگر زندگى مى کنند، قول کدام یک مقدّم و بیّنه بر عهده چه کسى است؟
جواب: اگر جدا از هم زندگى مى کنند، و زن مجوّزى براى این کار ندارد، ناشزه است و حقّ نفقه ندارد.
٢٧ – نفقه مطلقه ای که صیغه طلاق او خوانده نشده
سؤال: زن و شوهرى اختلاف پیدا مى کنند، بدین جهت زن علیه شوهر شکایت مى نماید. پس از مراجعات زیاد، دادگسترى دستور حلّ اختلاف را از طریق کدخدا منشى صادر مى کند. جمعى به همراه زن و شوهر به محضر حاکم شرع محل مى روند. پس از مشخّص شدن حقوق شرعى زن (مهریّه، نفقه، و مانند آن) حاکم شرع از شوهر وکالت شرعى گرفته، و اقرار نامه اى جهت اجراى صیغه طلاق تهیّه، و به امضاى زن و شوهر و حاضرین در جلسه مى رساند. زن تمام حقوق شرعى خود، حتّى اُجرت انجام صیغه طلاق را از شوهر مى گیرد. شوهر در این مورد و در این مدّت نه به زن، و نه به حاکم شرع، رجوع ننموده است. پس از گذشت 7 سال، زن ادّعاى جارى نشدن صیغه طلاق را دارد، و نفقه و مخارج چند ساله خود را از شوهر مطالبه مى نماید. حاکم شرع نیز اعتراف دارد که صیغه طلاق را اجرا نکرده است. در این مدّت طولانى، اجرا نشدن صیغه طلاق به صورت یک راز بین زن و حاکم شرع پنهان بوده، و به شوهر اطلاع نداده اند! زن مجدّداً علیه شوهر شکایت نموده، و شوهر محکوم به خسارات و مجازاتى مى شود. حکم مسأله را بیان فرمایید.
جواب: هرگاه شوهر تمام حقوق زن را پرداخته، و به کسى وکالت داده که صیغه طلاق زن را جارى کند، و او کوتاهى کرده و صیغه طلاق را جارى نکرده و به شوهر هم اطّلاع نداده، شوهر ضامن نفقه زن در این مدّت نمى باشد.
٢٨ – حکم نفقه کسی که به دلیل عدم پرداخت مهریه تمکین نمی کند
سؤال: آیا به دختر باکره که بعد از عقد رسمی با استفاده از حق حبس ( گرفتن مهریه ) در عدم تمکین به سر میبرد , نفقه تعلق می گیرد
جواب: در صورتی که مهریه او نقد بوده و شوهر توان پرداخت آن را یکجا یا به اقساط دارد و نمی پردازد، و زن بدین خاطر تمکین نمی کند، نفقه تعلق می گیرد در غیر این صورت نفقه تعلق نمی گیرد.
٢٩ – زمان وجوب نفقه
سؤال: پرداخت نفقه از چه زمانی بر مرد واجب است؟ آیا بلافاصله پس از عقد واجب می شود؟ اگر همسر مرد از قبول نفقه در ایام عقد خودداری کند چه شرایطی بر مرد مترتب می شود؟
جواب: در صورتی که بعد از عقد تمکین از سوی همسر حاصل باشد نفقه او واجب است و اگر به میل خود از آن صرف نظر کند ساقط می شود.
٣٠ – ادعای زوج و زوجه در مورد تمکین
سؤال: اگر بین طرفین در این جهت اختلافى حاصل شود و زوجه مدعى تمکین تعلیقى بشود و زوج اظهار نماید که همسرش اهل تمکین حتّى در صورت دریافت مهر نیست و قراینى هم در حدّ افاده احتمال بر صحّت اظهارات زوج وجود داشته باشد آیا به صرف ادّعاى زوجه، شوهر ملزم به پرداخت نفقه مى گردد و یا این که فصل خصومت باید از طریق اقامه بیّنه و یمین به عمل آید و بنابراین چه کسى مدعى و یا منکر شناخته مى شود؟
جواب: هرگاه ظاهر حال زوجه اى که نزد مرد زندگى مى کند تمکین مى باشد و شوهر ادعاى خلاف آن را کند باید ثابت نماید و اگر ظاهر حال عکس آن باشد ادّعاى زوج مقبول است.
٣١ – نفقه قبل از زفاف
سؤال: مرسوم است که بین ازدواج و زفاف، مادامى که زن به خانه شوهر نرفته است از زوج نفقه نمى گیرند، بنابراین اگر زوجه پس از مدّتى در مقام مطالبه نفقه آن زمان برآید، آیا حقّ نفقه دارد در صورتى که تمکین تام ننموده است؟
جواب: نفقه ندارد
٣٢ – نفقه فرزند همسر
سؤال: این جانب با خانمى بیوه ازدواج نموده ام، نامبرده پسرى داشته که از آن زمان تا به حال نزد ما بوده است،باوجود این که این پسر، پدر و پدر بزرگ و مادر بزرگ هم داشته و از نظر مالى متمکّن هستند و من هم که یک کارمند جزء هستم تا به حال با سختى و قرض، نفقه این بچه را داده ام و هیچ نوع تعهّد و قراردادى هم نداشته ایم، آیا از نظر شرعى و قانونى پدر و پدر بزرگ و مادر بزرگ نامبرده، مدیون نفقه این بچه نسبت به من هستند؟
جواب: هرگاه شما تبرّعاً و بدون قرارداد با پدر او نفقه بچه را داده اید نمى توانید چیزى از او مطالبه کنید ولى اگر با امر یا اجازه پدر او این کار انجام گرفته، مطالبه نفقه مانعى ندارد.
٣٣ – نفقه فرزند نامشروع
سؤال: آیا مادر کودک نامشروع حقّ مطالبه نفقه براى کودکش را از پدر این بچه دارد؟
جواب: چنین مادرى حقّ نفقه ندارد ولى نفقه فرزند نامشروع بر پدر واجب است.
٣٤ – پرداخت نقدی نفقه به همسر
سؤال: آیا بر شوهر لازم است که ماهیانه یا روزانه پولى جهت مخارج همسرش به او بپردازد و در صورت وجوب، آیا شوهر حق دارد مورد مصرف پول را تعیین کند؟
جواب: مانعى ندارد که شوهر به همسرش در تهیّه نفقه وکالت دهد و بر زن لازم است که طبق آن شرط عمل کند. این در صورتى است که شوهر به زن وکالت در تهیّه نفقه بدهد ولى اگر حقّ نفقه را به او واگذار مى کند زن در مصرف آن مختار است.
٣٥ – پرداخت هزینه های خواهر و مطالبه آن از همسر او
سؤال: خواهر این جانب به نام خدیجه، همسر مردى به نام سهراب بوده است، در زمان حیات خواهرم، شوهرش جهت کارگرى و اعاشه به امیرنشین قطر رفت و مدّت 6 سال تمام نفقه و مخارج خواهرم و دخترشان را شخصاً داده ام تا این که خواهرم در منزل ما از دنیا رفت، حتّى مخارج کفن و دفن خواهرم و مخارج خواهرزاده ام تا رسیدن به سن بلوغ و ازدواج را بنده پرداخته ام، آیا شوهر خواهرم بابت امور مذکور به این جانب بدهکار است؟
جواب: خواهر شما از شوهرش نفقه تمام این مدّت را طلبکار است و جزء ترکه او محسوب مى شود و شما در صورتى مى توانید آنچه را داده اید از ترکه بردارید که با خواهرتان قرار گذاشته باشید که به عنوان وام نفقه او را مى دهید، یا قرائن روشنى براین معنا وجود داشته باشد.
