آیا سینماداران می‌توانند گروهی از مردم را به سینما راه ندهند؟!

در شرایطی بحث رده بندی سنی در سینمای ایران جدی مطرح شده که این طرح نه تنها جنبه عملیاتی ندارد، بلکه پشتوانه قانونی نیز ندارد و یک معاونت در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اختیار قانونی ندارد که گروهی از مردم را بدون قانون گذاری در نهادهای بالادستی، از ورود به سینما تحت هر نوع خیرخواهانه‌ای منع کند و بعید است سینماداران نیز برای اجرای برنامه‌های تبلیغاتی و فراقانونی با خانواده‌هایی که به سینما می‌آیند درگیر شوند؛ اما در دنیا چه اتفاقی رخ داده است؟

به گزارش «تابناک»؛ حسین انتظامی، رئیس سازمان سینمایی پس از سی و هفتمین جشنواره فیلم فجر در توییتی نوشت: «برخی فیلم‌های جشنواره امسال، بدلیل داشتن صحنه‌های خشن یا نامناسب برای کودکان و نوجوانان، در اکران عمومی رده‌بندی سنّی خواهند گرفت»؛ اتفاقی که با استقبال برخی نیز مواجه شد و چنین تصور کردند، بدین ترتیب فیلم‌ها با ممیزی کمتری اکران خواهند شد و این رده بندی سنی دست فیلمساز وطنی را بازتر خواهد کرد.

اظهارات انتظامی البته حرف تازه‌ای نبود و پیش از این، محمدمهدی حیدریان رئیس سابق سازمان سینمایی در شهریور سال جاری، گفته بود: «مدتی بود ما این دستور (رده بندی سنی) را تدوین کرده و از ابتدای شهریور روی سایت سازمان سینمایی گذاشته بودیم تا کارشناسان، معلمان، سینماگران و دست اندرکاران مختلف در باره آن اظهار نظر کنند. این دستورالعمل از روز ملی سینما به بعد اعمال می‌شود و فیلم‌ها در فضا‌های مشخص شده و در تبلیغاتشان موظف هستند رده بندی سنی مناسب فیلم را اعمال کنند تا خانواده‌ها بتوانند بدون نگرانی برای تناسب نداشتن فیلم با سن اعضا و القای پیام نامناسب به تماشای فیلم‌ها بنشینند.»

روز ملی سینما آمد و رفت اما رده بندی سنی به معنای آنچه در دیگر کشورها شاهدش هستیم، عملیاتی نشد. اما حالا انتظامی همانگونه که تقریباً طرح‌های حیدریان را در سینما پیگیری می‌کند و وعده حیدریان مبنی بر تداوم برنامه‌هایش در سینما را جامعه عمل پوشانده، همان طرح نیز دوباره مطرح شده است. رده بندی سنی اما طرحی بسیار قدیمی‌تر است و در چند دهه اخیر بارها و بارها مطرح شده و بعضاً این برچسب برای برخی فیلم‌ها نیز به کار رفته اما در نهایت عمدتاً برای فیلم‌ها جنبه تبلیغاتی داشته است!

این اتفاق در ایران عملیاتی نشده، چون اساساً رده بندی سنی نیاز به قوانین جدی دارد و دست‌کم بر اساس قوانین ایران نمی‌تواند حقوق یک شهروند را محدود کرد، مگر به حکم قانون. سازمان سینمایی وزارت فرهنگ و ارشاد نیز حدود اختیاراتش در صدور یا عدم صدور پروانه ساخت و نمایش فیلم‌های سینمایی است و به لحاظ قانونی فاقد اختیار قانونی برای تعیین تکلیف برای عموم شهروندان ایران به لحاظ ورود یا منع ورود به سالن‌های سینما است، کما اینکه وزارت بهداشت نمی‌تواند تعیین کند، رستوران داران چه مشتریانی را راه دهند یا ندهند.

شاید عنوان شود در دیگر کشورها چنین رده بندی اعمال می‌شود و سالن‌های سینما و والدین نیز آن را رعایت می‌کنند. در این زمینه، باید یادآور شد اولاً در این کشورها نیز ضمن قانون گذاری فرهنگ‌سازی در جریان است و این رده بندی صد درصد رعایت نمی‌شود و سینمادار یقه پدری را نمی‌گیرد که بچه 12 ساله‌اش را به تماشای فیلم PG-13 آورده است؛ اما همان جا نیز ساختارهای دقیقی وجود دارد.

در کشوری چون آمریکا که از اروپا در رده بندی سنی فیلم‌ها جلوتر بوده و نخستین و کامل‌ترین ساختار را تاکنون داشته، «انجمن تصاویر متحرک آمریکا / Motion Picture Association of America از «سیستم درجه‌بندی فیلم‌ها / film rating system» برای درجه‌بندی فیلم‌ها استفاده می‌‌کند و در واقع یک سازمان غیردولتی و نه یک نهاد دولتی مسئولیت این رده بندی را بر اساس معیارهای تعیین شده برای هر رده مشخص می‌کند.

این رده بندی مشتمل بر پنج رده است که به مرور شکل گرفت و اکنون آنچنان پراهمیت است و مورد توجه قرار می‌گیرد که کمپانی‌ها در رایزنی با این انجمن، اقدام به حذف برخی صحنه‌ها می‌کنند تا فیلم‌هایشان برای طیف سنی وسیع‌تری برچسب سنی دریافت کند و بدین ترتیب، بلیت فروشی گسترده‌تری داشته باشند. از قضا فیلم‌هایی که فاقد رده بندی سنی باشند، در فروش با مشکلات جدی مواجه می‌شوند و بعید است اکران فوق‌العاده‌ای داشته باشند.

ساده‌ترین رده‌بندی، درجه G مخفف General Audience که از سال 1968 پایه گذاری شد، به معنی این است که همه سنین قادر به تماشای این فیلم‌ هستند و فیلم محتوایی را شامل نمی‌شود که خطری برای کودکان داشته باشد. رده‌بعدی، درجه PG مخفف Parental Guidance Suggested است که از سال 1972 در نظر گرفته شده و به معنی تصمیم‌گیری با والدین است. این فیلم‌ها ممکن است حاوی مواردی باشد که برای بچه‌ها مناسب نباشد و به این معناست که والدین ممکن است دوست نداشته باشند بچه‌هایشان این سری فیلم‌ها را ببینند.

رده بندی سوم، درجه PG-13 مخفف Parents Strongly Cautioned است که از 1984 پایه گذاری شده و به معنی تذکر قاطع به والدین است. بر اساس این درجه‌بندی، بعضی موارد برای بچه‌های زیر 13 سال نامناسب است و والدین باید برای اجازه دادن به بچه‌های جوان‌ترشان به دیدن این فیلم‌ها دقت نمایند. این رده بندی بدین معناست که این فیلم‌ها حاوی خشونت، سکس و برهنگی نیستند اما ممکن است حاوی صحنه‌های جنسی کوتاه و مصرف مواد مخدر و دخانیات باشند.

درجه دیگری که از گذشته دور یعنی از 1968 میلادی پایه گذاری شده بوده، R مخفف Restricted-Under 17 به معنی بچه‌های زیر 17 سال باید با والدین همراه باشند یا شخص بزرگ‌تری سرپرست آنها باشد و به این معناست که هیأت تشخیص داده که موارد این فیلم‌ها برای بزرگسالان است و فیلم حاوی کلمات رکیک، خشونت، سکس و نمایش استعمال مواد مخدر و دخانیات است. همچنین از 1990، درجه NC-17 مخفف No One 17 and Under Admitted به معنی هیچ شخص 17 سال و زیر 17 سال قادر به تماشای این نوع فیلم‌ها نیست، پایه‌گذاری شد. بر اساس این فیلم‌ها، ممکن است فیلم حاوی مناظر واضح سکس یا کلمات ناخوشایند یا خشونت زیاد یا تمام موارد باشد.

بسیاری از کمپانی‌ها به دنبال آن هستند که فیلم‌هایشان در رده بندی R و NC-17 قرار نگیرند، چرا که بر فروش آثارشان تأثیر چشمگیری می‌گذارد و برخی کمپانی‌ها در مذاکره با انجمن تصاویر متحرک آمریکا شماری از صحنه‌هایشان را حذف می‌کنند تا درجه PG-13 را بگیرند.

اگر قرار بر اعمال رده بندی سنی مشابهی در سینمای ایران باشد، قطعاً باید قوانین بالادستی تنظیم شود که اگر مثلاً پدری فرزندش را به تماشای فیلمی خارج از رده بندی سنی برد، به عنوان مصداق سوءرفتار با کودک تلقی شود و جزو عوامل تاثیرگذار در تعیین یا سلب صلاحیت سرپرستان سینمایی باشد. همچنین اگر واقعاً این دغدغه‌های مسئولان سینمایی جدی است، باید سینمادار را بابت راه دادن یک کودک مشمول جریمه‌های قانونی کنند و در غیر این صورت، هیچ سینماداری حاضر به درگیری با خانواده‌ای برای راه ندادن کودکانی که با خود آورده‌اند و حاضر نیستند بیرون سالن تنهایشان بگذارند، نخواهد شد.

متأسفانه اغلب طرح‌های سینمایی فانتزی‌های بدون عقبه مطالعاتی و قانون گذاری مشخص هستند که شاید در کوتاه مدت به زور و در کوتاه مدت عملیاتی شوند اما در بلندمدت به فراموشی سپرده می‌شوند؛ تا اینکه مدیر دیگری به سینما بیاید و حس کند ابتکارعمل را به دست گرفته و بهره برداری تبلیغاتی‌اش را از آنها انجام دهد. این چرخه‌ای است که موسپیدان سینمای ایران بارها شاهدش بوده‌اند.