هسته‌ای سعودی

محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی روز ۵ نوامبر 2018 (۱۴ آبان 1397) آغاز پروژه احداث اولین رآکتور هسته‌ای تحقیقاتی این کشور را اعلام کرد. وی هفت پروژه استراتژیک در زمینه‌های انرژی تجدید پذیر، انرژی اتمی، تولید آب شیرین (نمک‌زدایی از آب)، صنعت هواپیماسازی و پزشکی ژنتیک را با سفر به شهر صنعت و فناوری ملک عبدالعزیر (KACST) در ریاض کلید زد. از این میان، دو پروژه رآکتور هسته‌ای و مرکز توسعه و ساخت هواپیما‌ها از اهمیت بسزایی برخوردارند.

عربستان سعودی در پایان سال ۲۰۱۷ میلادی از ایالات متحده دعوت کرده بود تا در برنامه توسعه هسته‌ای این کشور مشارکت کند. در ماه‌های آغازین سال جاری میلادی رسانه‌های آمریکا اعلام کردند که تعدادی از شرکت‌های آمریکایی از جمله «وستینگهاوس الکتریک» به سرمایه گذاری در عربستان و ساخت راکتورهای اتمی در این کشور علاقه نشان داده‌اند.

شرکت وستینگهاوس فعال در زمینه نیروگاه‌های هسته‌ای در حال گفتگو با دیگر شرکتهای مستقر در آمریکا است تا کنسرسیومی را برای اجرای پروژۀ چند میلیارد دلاری ساخت دو راکتور هسته‌ای در عربستان تشکیل دهد.

«شهر ملک عبدلله برای انرژی اتمی و انرژی تجدیدپذیر» که بطور خلاصه «KACARE» نامیده می‌شود محل اجرای این پروژه است و دولت عربستان سعودی علاوه بر توشیبا که مالک شرکت وستینگهاوس است، با شرکت فرانسوی «EDF» نیز وارد گفتگو شده است.

بازی دوگانه آمریکا

واشنگتن معمولا از کشورها می‌خواهد تا با امضای تفاهم نامۀ هسته‌ای مشهور به «توافق ۱۲۳» از برداشتن گام‌هایی برای استفاده از فناوری هسته‌ای در تولید سوخت یا بمب هسته‌ای جلوگیری کنند اما ریاض تا کنون از امضای هر توافقی که مانع از آن شود تا عربستان روزی بتواند به غنی‌سازی اورانیوم بپردازد، سر باز زده است.

ساخت راکتورهای هسته‌ای در این کشور بخشی از برنامۀ اصلاحات اقتصادی محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان است و ریاض می گوید قصد دارد با دست‌یابی به فناوری هسته‌ای و تنوع بخشیدن به انرژی‌های مصرفی در داخل عربستان، امکان صادرات نفت خام بیشتر را فراهم کند.

عربستان سعودی امیدوار است تا سال ۲۰۳۲ میلادی ۱۷ راکتور را در این کشور تاسیس کند. انتظار می‌رود کرۀجنوبی، روسیه، فرانسه و چین به عنوان رقبای آمریکا در مناقصۀ این پروژه شرکت داشته باشند.

این در حالی است که وزیر خارجه آمریکا گفته که کشورش اجازه نخواهد داد عربستان سعودی به قدرت هسته‌ای تبدیل شود. «مایک پمپئو»، وزیر امور خارجه آمریکا در مصاحبه‌ای گفته کشورش «هرگز» اجازه نخواهد داد عربستان سعودی به یک قدرت هسته‌ای تبدیل شده و امنیت اسرائیل و آمریکا را تهدید کند.

پامپئو در مصاحبه با سی‌بی‌اس نیوز گفت: «ما هرگز برای سعودی‌ها چک 150 میلیارد دلاری نخواهیم نوشت و این قابلیت که اسرائیل و ایالات متحده را با سلاح هسته‌ای تهدید کنند تقدیم آنها نخواهیم کرد.» منظور وزیر خارجه آمریکا از «150 میلیارد دلار» اشاره به پولی است که منتقدان برجام در آمریکا ادعا می‌کنند بعد از اجرایی شدن این توافق هسته‌ای در دی‌ماه 1394 نصیب ایران شده است. دولت آمریکا بعد از این توافق، مقادیری از دارایی‌های بلوکه شده متعلق به ایران را آزاد کرده است.

پامپئو در پاسخ به این سوال که آیا آمریکا اجازه خواهد داد عربستان سعودی به قدرت هسته‌ای تبدیل شود گفت: «اجازه نخواهیم داد این اتفاق بیفتد. اجازه نمی‌دهیم این اتفاق در هیچ جای دنیا رخ دهد.»

به گزارش روزنامه «نیویورک تایمز» اما، جارد کوشنر، مشاور ارشد ریاست جمهوری آمریکا در دیدار با محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی درباره برنامه هسته‌ای و کمک‌های ایالات متحده به این کشور گفتگو کرده است.

بر اساس این گزارش که با امضای «نیکلاس کریستف» منتشر شده، در حالی که دولت ترامپ خواستار خلع تسلیحات هسته‌ای ایران و کره شمالی است به عربستان سعودی برای مجهز شدن به برنامه هسته‌ای کمک کرده و در نظر دارد رآکتورهای مورد نیاز را به این کشور بفروشد.

طبق گزارش فوق، طرح فروش رآکتورهای هسته‌ای به عربستان سعودی از سوی گروهی از مقامات بازنشسته امنیت ملی آمریکا که در میان آنها نام مایکل فلین، مشاور سابق امنیت ملی دولت ترامپ نیز به چشم می‌خورد، مطرح شده است.

مجوز فروش

در همین حال خبرگزاری رویترز بر اساس سندی که دریافت کرده گزارش داده است که وزیر انرژی آمریکا با هدف کمک به ساخت دست کم دو نیروگاه اتمی در عربستان سعودی به چند شرکت برای فروش فناوری هسته‌ای به این کشور مجوز داده است.

رویترز با استناد به رونوشت سندی که به رؤیت این خبرگزاری رسیده نوشت، ریک پری، وزیر انرژی آمریکا به امید رسیدن به قراردادی گسترده‌تر در زمینه انرژی هسته‌ای، مجوز فروش این فناوری به عربستان سعودی را به صورت مخفیانه برای شش شرکت صادر کرده است.

رویترز می‌نویسد‌، آمریکا به دنبال ساخت دست کم دو نیروگاه اتمی در عربستان سعودی است. روسیه‌ و کره جنوبی نیز از دیگر رقبا برای معامله با عربستان بر سر این پروژه هستند. قرار است عربستان در پایان سال جاری برندگان این رقابت را اعلام کند.

رویترز با استناد به یک منبع آگاه که حاضر به افشای نامش نشد نوشت، مجوزهای صادرشده توسط ریک پری این شرکت‌ها را قادر می‌سازد تا قبل از امضای این قرارداد کار مقدماتی در زمینه انرژی هسته‌ای را انجام دهند، اما فعلا هیچ‌ تجهیزات نیروگاهی به عربستان ارسال نخواهد شد.

بر اساس سند مربوط به وزارت انرژی آمریکا که به دست رویترز رسیده است، شرکت‌های مربوطه از این وزارت‌خانه خواسته‌اند صدور این مجوزها را محرمانه نگه دارد.

آسوشیتدپرس ماه گذشته بر اساس گزارشی در کنگره که در آن به اظهارات مقام‌های دولت آمریکا استناد شده بود گفت، مقام‌های کاخ سفید در صددند با وجود منع قانونی و مخالفت مقام‌های امنیت ملی آمریکا تجهیزات لازم برای ساخت راکتورهای اتمی را در اختیار عربستان بگذارند.

قانونگذاران هر دو حزب رقیب آمریکا نگرانی خود از ارائه فناوری هسته‌ای به عربستان سعودی و احتمال ساخت سلاح اتمی از سوی این کشور را در میان گذاشته‌اند. آن‌ها هشدار داده‌اند که این کار ممکن است به مسابقه هسته‌ای در منطقه دامن بزند.

عربستان از این که ایران به سلاح هسته‌ای دست یابد هراس دارد. محمد بن سلمان، ولیعهد این کشور اعلام کرده چنین قدمی از سوی ایران ممکن است عربستان را وادار به ساخت سلاح اتمی کند.

کمیته نظارت مجلس نمایندگان آمریکا که اکثریت آن را دموکرات‌ها در اختیار دارند تحقیقاتی را در زمینه ادعاهای چندین منبع که نام آن‌ها فاش نشده آغاز کرده‌ است. این منابع می‌گویند، شاهد "قراردادهای غیرعادی" در کاخ سفید در رابطه با پیشنهاد ساخت چند راکتور اتمی در عربستان سعودی بوده‌اند.

این گزارش نگرانی‌ها درباره وجود احتمالی"هرج و مرج، ناکارآمدی و بی‌نظمی" در کاخ سفید برای دور زدن اصول امنیت ملی آمریکا در حیطه فناوری ‌نیروگاه‌های هسته‌ای را افزایش داده است.

کمیته نظارت در کنگره با اتکا به اطلاعاتی که از حساب‌های کاربری و ارتباطات ایمیلی منابع افشاکننده به دست آورده گزارشی مفصل در مورد هشدار شورای امنیت ملی و سایر مقام‌ها منتشر کرده است. آن‌ها هشدار داده بودند که اقدام‌های مایکل فلین، مشاور سابق امنیت ملی آمریکا و یکی از معاونان ارشد او می‌تواند در سطح فدرال منازعاتی بر سر قوانین مربوط به انتقال فناوری هسته‌ای به قدرت‌های خارجی پدید بیاورد. مایکل فلین در اوایل سال ۲۰۱۷ از کار برکنار شد. او از کسانی بود که نامش در گزارش‌های مربوط به انتقال این فناوری‌ها مطرح شده بود.

طبق این گزارش، این منابع به دلیل نگرانی‌های خود پیرامون "تلاش‌هایی در کاخ سفید برای سرعت بخشیدن به انتقال فناوری به‌شدت حساس هسته‌ای آمریکا به عربستان سعودی و نقض بالقوه پیمان انرژی اتمی بدون بررسی توسط کنگره" این اطلاعات را در اختیار گذاشته‌اند.

اتمام کار ساخت؟

خبرگزاری آمریکایی بلومبرگ اعلام کرد طبق تصاویر ماهواره‌ای، عربستان در حال اتمام ساخت نخستین رآکتور هسته‌ای خود در جنوب غربی شهرک علم و فناوری ملک عبدالعزیز در ریاض است.

خبرگزاری بلومبرگ اعلام کرد این مسأله سبب اعلام هشدار در خصوص خطرات استفاده عربستان از این فناوری، بدون پایبندی این کشور به قوانین بین‌المللی شده است. این موضوع همچنین باعث نگرانی کارشناسان کنترل تسلیحات هسته‌ای شده است؛ چرا که عربستان سعودی هنوز قوانین بین‌المللی که دیگر قدرت‌های هسته‌ای از آن پیروی می‌کنند تا تضمین دهند برنامه هسته‌ای‌شان برای ساخت تسلیحات بکار نخواهد رفت را امضا نکرده است.

رابرت کیلی، مدیر پیشین بازرسی‌های هسته‌ای آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در این خصوص گفت: عربستان باید نظارت‌های لازم را انجام دهد. وزارت انرژی عربستان در بیانیه‌ای اعلام کرد هدف از ساخت این تأسیسات، مشارکت در فعالیت های علمی، پژهشی، آموزشی و مسالمت آمیز منطبق با توافق‌های بین‌المللی است. ساخت این رآکتور با شفافیت انجام شده و عربستان تمام توافق‌های بین‌المللی در خصوص منع گسترش سلاح های هسته‌ای را به امضا رسانده و این تأسیسات به روی بازدیدکنندگان باز است.

همچنین کارشناسان تسلیحات هسته‌ای به بلندپروازی‌های هسته‌ای ریاض با دیده تردید نگاه می‌کنند؛ چرا که این کشور در اظهارات رسمی خود از تلاش برای دستیابی به سلاح هسته‌ای سخن گفته است.

پنج افسانه

تقریبا تمام گزارش ها و تفسیرها عقیده دارند که واشنگتن باید خواست پادشاه برای غنی سازی اورانیوم و بازتولید پلوتونیوم، دو فعالیتی که دولت ها را به سمت ساخت بمب هسته ای می برد، را بپذیرد. مخصوصا، تحلیلگران پنج نکته را مکررا مطرح کرده اند که به نظر نادرست می آید.

1-  عربستان سعودی نیازمند انرژی هسته ای است تا نیاز انرژی رو به رشد خود را تامین کند.

اگر عربستان سعودی یک آینده اقتصادی شکوفا داشته باشد، باید نیاز به انرژی خود را با مصرف سوخت کمتر تامین کند. موافقان انرژی هسته ای عربستان ادعا می کنند، سعودی ها نیاز به شانزده رآکتور بزرگ دارند. در سال 2012، سعودی ها اعلام کردند که قصد دارند تا سال  2032 شانزده رآکتور بسازند. در سال 2017، برنامه ریزان سعودی آن را تا سال 2040 به جلو آوردند.

پس از آن، محمد بن سلمان، از طرح توسعه ملی برای سال 2030 که در آن به انرژی هسته ای اشاره ای نشده بود، بلکه متمرکز بر سرمایه گذاری در انرژی های تجدید پذیر بود، حمایت کرد. اخیرا، سعودی ها اعلام کردند که به جای شانزده رآکتور بزرگ، آنها تنها دو رآکتور می سازند. برخی معتقدند که هدف پادشاه از کاهش این رآکتورها تأمین مالی ساخت رآکتور از طریق درآمدهای نفتی است. اگر این مطلب درست باشد، این نشان می دهد که "ضرورتی" برای برنامه ی هسته ای سعودی وجود ندارد. در حقیقت، مطالعات اخیر نشان می دهد که عربستان سعودی می تواند با توسعه منابع طبیعی گاز و سرمایه گذاری در انرژی های تجدید پذیر، انرژی خورشیدی و بادی، به صورت ارزان تر نیاز به انرژی خود را برآورده کند.

2-  بدون توافق هسته ای با ریاض، آمریکا میلیاردها دلار صادرات دانش و قطعات هسته ای به عربستان را از دست خواهد داد.

در حقیقت امریکا رآکتورهای صادراتی تولید نمی کند. تنها شرکت آمریکایی مستقر در امر صادرات، " وستینگهاوس "است که یک شرکت طراح رآکتور است و نه سازنده. این شرکت در حال حاضر در حال ورشکستگی است و احتملا توسط یک شرکت کانادایی خریداری شود. همچنین دانش هسته ای آمریکا و دیگر قطعات تولیدی غیر هسته ای که احتمالا قسمت اعظم صادرات هسته ای آمریکا را تشکیل می دهد، برای صادرات نیازی به توافقنامه همکاری هسته ای ندارد. این کالاها تا کنون صادر می شده و اکنون نیز می تواند صادر شود.

3- اگر واشنگتن این پیشنهاد را نپذیرد، روس ها یا چینی ها خواهند پذیرفت و نفوذ هسته ای آمریکا در منطقه را کاهش خواهند داد.

اگر فرض شود یک انگیزه عربستان از برنامه هسته ای، ساخت سلاح هسته ای باشد تا ایران را بترساند، بنابراین خرید از روسیه کاملا منتفی خواهد بود. چون روس ها در حال ساخت رآکتورهای ایران هستند. اگر عربستان از روسیه خرید کند، ایران از آنچه در حوزه ی هسته ای عربستان می گذرد آگاه خواهد شد. خرید از چین نیز ریسک دارد. اخیرا چینی ها با "نگرانیهای امنیتی" مواجه شده اند که موجب تاخیر در عملکرد طرح های وستینگهاوس در"تایشان" شد. همچنین در مورد بزرگترین طراحی هسته ای صادراتی چین، رآکتور اچ پی آر 100 انگلیس آن را تا سال 2022 تایید نخواهند کرد.

4-  از نظر اقتصادی برای سعودی به صرفه است که اورانیوم برای سوخت رآکتورهای خود غنی سازی کند.

اورانیوم در جهان قیمت کمی دارد (کمتر از 22 دلار در هر پوند) و ذخایر اورانیوم نیز در عربستان کشف شده است. اما عربستان باید میلیاردها دلار در حوزه های گوناگون برای غنی سازی اورانیوم و تولید سوخت هسته ای، هزینه کند. در صورتی که عربستان دوازده رآکتور بزرگ در حال اجرا داشته باشد ممکن است از نظر اقتصادی به صرفه شود. در حال حاضر فقط روند خرید دو رآکتور انجام شده است.

5-  آمریکا با پذیرش درخواست عربستان سعودی برای غنی سازی اورانیوم، بهره بیشتری می برد نسبت به اینکه مقاومت کند.

آمریکا فاقد نفوذ کافی برای اخد تعهد از عربستان برای عدم غنی سازی اورانیوم است. بهترین کاری که واشنگتن می تواند انجام دهد تقاضا از ریاض برای تعویق فعالیت های هسته ای خطرناک است. بعضی بر این باورند که خواست ریاض به نفع واشنگتن نیز هست. زیرا اجازه به عربستان برای تولید سوخت هسته ای و ظرفیت تولید سلاح هسته ای می تواند به "جلوگیری" از دستیابی ایران به سلاح های هسته ای کمک کند.