دونالد ترامپ، رئیس جمهوری ایالات متحده آمریکا روز دوشنبه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران را در فهرست سازمان‌های تروریستی قرار داد. در بیانیۀ کاخ سفید دربارۀ فرمان آقای ترامپ آمده است که این تصمیم با هدف مبارزه با تروریسم جهانی ایران و افزایش فشارهای مالی بر ایران و انزوای بیشتر این کشور اتخاذ شده است.
در بیانیۀ کاخ سفید آمده است: «سپاه پاسداران ابزار اصلی دولت ایران برای هدایت و اجرای اهداف تروریستی جهانی این رژیم است... اگر شما در حال داد و ستد با سپاه پاسداران هستید، به تامین بودجۀ تروریسم کمک می‌کنید.» اخ سفید میگوید که با این فرمان، دیگر دولتها همچنین بخش خصوصی متوجه ماهیت سپاه پاسداران خواهند شد که شرکتها و نهادهای مختلفی را در سراسر جهان برای تامین تروریسم اداره می‌کند و سود حاصل از آنچه که به نظر می‌رسد معاملاتی تجاری و مشروع هستند، برای اجرایی شدن دستور کار فعالیتهای تروریستی رژیم ایران صرف می‌شود.
بیانیۀ کاخ سفید اینگونه ادامه می‌یابد: «رژیم ایران از تروریسم به عنوان ابزار اصلی حکومت‌داری خود استفاده می‌کند و سپاه پاسداران وظیفۀ هدایت و اجرای برنامه‌های تروریست جهانی حکومت ایران را برعهده دارد. تامین مالی، تامین تجهیزات، آموزش و پشتیبانی لجستیکی از گروههای تروریستی برعهده سپاه است. سپاه پاسداران مستقیما در طرح‌های تروریستی کشورهای مختلف دخیل بوده است. در سال ۲۰۱۱ میلادی سپاه قدس پاسداران حمله‌ای بی‌شرمانه به سفیر عربستان سعودی در واشنگتن را طراحی کرد که کشف و خنثی شد. فعایلتهای نیروهای قدس سپاه در آلمان، بوسنی، بلغارستان، کنیا، بحرین، ترکیه و دیگر کشورها کشف و مختل شده است. رژیم ایران همچنان حامی تروریسم جهانی است و هر سال حدود یک میلیارد دلار را صرف حمایت از تروریسم می کند.»
این بیانیه می‌افزاید: «رئیس جمهور ترامپ برای مقابله با طیف گسترده‌ای از فعالیتهای بدخیم رژیم وارد عمل شده تا این اطمینان حاصل شود که آنها هرگز به سلاح هسته‌ای دست نخواهند یافت. رئیس جمهور ترامپ از توافق غیرقابل قبول با ایران خارج شد زیرا این توافق در حمایت از منافع امنیت ملی آمریکا ناکام بود. آقای ترامپ بار دیگر تمام تحریم‌هایی که در چهارچوب این توافق لغو شده بود را تحمیل و سخت‌ترین تحریم‌ها را علیه ایران وضع کرد. این تحریم‌ها به کاهش درآمد رژیم که صرف تامین مالی تروریسم و ترویج بی‌ثباتی جهانی و تامین مالی برنامه‌های هسته‌ای و موشکی می‌شد و رهبرانش را ثروتمند می‌کرد، کمک کرد. دولت آمریکا این اقدامات را علیه رژیم ایران به اجرا گذاشته است و نه مردم ایران؛ یعنی کسانی که مدتهاست قربانی رژیم هستند و رنج می‌برند.»
جان بولتون، مشاور امنیت ملی آمریکا نیز در پیامی توییتری اعلام کرد: «اقدام بی‌سابقۀ امروز در تعیین سپاه پاسداران ایران به عنوان یک سازمان تروریستی خارجی، نشان دهندۀ تعهد ما به تحمیل حداکثر فشار بر رژیم ایران تا زمانی است که این رژیم استفاده از تروریسم به عنوان ابزاری برای حکومت‌داری را متوقف کند. سپاه پاسداران فاسد در تروریسم سرمایه‌گذاری کرده است آنهم درحالی که مردم ایران رنج می‌برند.»
آمریکا در سال ۲۰۰۷ نیروی قدس (شاخه عملیات برون‌مرزی سپاه) را در لیست شمول فرمان اجرایی ۱۳۲۲۴ قرار داده بود و وزارت خزانه‌داری دولت ترامپ نیز در ماه اکتبر سال ۲۰۱۷ سپاه پاسداران را به دلیل حمایت از تروریسم در شمول این فرمان اجرایی قرار داد. با این حال وزارت خارجه آمریکا تا کنون از قرار دادن رسمی مجموعه سپاه در فهرست سازمان‌های تروریستی پرهیز کرده بود.
در چنین شرایطی آمریکا برای نخستین بار است که نیروهای نظامی یک کشور خارجی را در فهرست سازمان‌های تروریستی قرار می‌دهد و به دلیل اهمیت خاص و تأثیر گسترده این حرکت است که جواد ظریف وزیر خارجه و رحیم جعفری فرمانده سپاه نسبت به «عواقب وخیم» چنین اقدامی هشدار فوری داده و تهدید به مقابله به مثل کردند.
آمریکا در حال حاضر دارای چندین پایگاه نظامی و ده‌ها هزار نیرو در کشورهای همسایه ایران از جمله عراق، افغانستان، کویت، بحرین، قطر و عربستان سعودی است و این پایگاه‌ها و نفرات در تیررس موشک‌های جمهوری اسلامی قرار دارند.
مقابله به مثل ایران
شورای عالی امنیت ملی ایران، در واکنش به تصمیم واشنگتن، دولت آمریکا را حامی تروریسم نامید و نیروهای این کشور در غرب آسیا را در فهرست گروههای تروریستی قرار داد. در بیانیه شورای عالی امنیت ملی ایران، ضمن محکوم کردن اقدام ایالات متحده آمریکا در قرار دادن نام سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در فهرست سازمان تروریستی این کشور، تاکید شده است: "رژیم ایالات متحده آمریکا تمامی مسئولیت‌های عواقب خطرناک این اقدام ماجراجویانه را برعهده خواهد داشت.
بدنبال اعلام تصمیم واشنگتن مبنی بر قرار دادن نام سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران در فهرست گروههای تروریستی، محمدجواد ظریف، وزیر أمور خارجه جمهوری اسلامی ایران در نامه‌ای به حسن روحانی، رییس‌جمهوری و رییس شورای عالی امنیت ملی ایران، پیشنهاد کرد تا نیروهای نظامی آمریکا در منطقه غرب آسیا موسوم به سنتکام را در فهرست گروههای تروریستی از نظر جمهوری اسلامی ایران قرار دهد.
تبعات اولیه
قرار گرفتن در لیست سیاه وزارت دفاع آمریکا به این معناست که گروهی از نظر ارتش آمریکا به عنوان یک گروه تروریستی شناخته شده و همان برخوردی با آن می‌شود که با گروه های دیگر تروریستی می‌شود. این لیست شامل دو فهرست مختلف است. فهرست اول شامل نهادهای تروریستی خارجی (FTO) است.
تروریستی نامیدن سپاه امکان درگیری نظامی یا حمله به آن را با استناد به راهبرد جنگ پیشدستانه یا نبرد با تروریسم که پس از حملات یازدهم سپتامبر ۲۰۰۱ مبنای حمله به افغانستان و زمینهساز جنگ دوم خلیج فارس و حمله به عراق بود، فراهم می‌کند. مطابق قوانین ضدتروریسم در امریکا، نیروهای نظامی این کشور در خارج و داخل ایالات متحده موظف به دفع خطر تروریسم هستند و در صورتی که انگیزهای برای درگیر شدن با سپاه پاسداران وجود داشته باشد، زمینه قانونی آن بر اساس مقررات داخلی امریکا فراهم است.
ایالات متحده در حال حاضر با استناد به همین قوانین، برخی از افراد وابسته به گروههایی را که تروریستی میداند، هدف حملات نظامی، از جمله حملات هواپیماهای بدون سرنشین خود قرار می‌دهد. حمله مرگبار به «اسامه بن لادن» در پاکستان با استناد به همین راهبرد و قوانین در زمان ریاست جمهوری «باراک اوباما» انجام شد. به بیان دیگر، تروریستی شناخته شدن سپاه پاسداران، این نهاد نظامی، اعضا، امکانات و تجهیزاتش را از دید قوانین امریکا، یک هدف مشروع برای نیروهای نظامی ایالات متحده می‌کند.
معنای قرار گرفتن در فهرست FTO، رویارویی نظامی و دفاعی با نیروهای آمریکایی است. سازمان منافقین قبلا در این فهرست قرار داشت، اما حالا نام این گروه حذف شده است.
آمریکا از سال ۱۹۹۷ تا کنون نام بسیاری از گروه ها را در این فهرست قرار داده است. گروه جماعت النصرت الاسلام و المسلمین، آخرین گروهی است که نامش در این فهرست ثبت شده است. داعش، جندالله، حماس، القاعده و... در این فهرست هستند.
لیست دوم شامل اشخاص یا نهادهای معرفی شده با نام تروریست جهانی (SDGT) است. این فهرست نسبت به فهرست فوق یک درجه از اهمیت کمتری برخوردار است (از نظر میزان خطر برای آمریکا). این لیست از سال ۲۰۰۱ بر اساس فرمان اجرایی جورج بوش شکل گرفت.
گروه های اسلامی لیبی، برخی گروه های مبارز کلمبیا و ارتش سرخ ژاپن در این فهرست قرار گرفته اند.
لیست FTO تحت دو «قانون مهاجرت و ملیت» ١٩٦٥ همچنین «قانون ضدتروریستی و مجازات مرگ مؤثر» ١٩٩٦ ایجاد شده و مطابق آن وزارت خارجه آمریکا اختیار تعیین مصادیق و اعمال تحریم‌هایی را براساس «مقررات تحریم سازمان‌های تروریستی خارجی» و «مقررات تحریم تروریسم جهانی» یافته است.
در مقررات مربوطه، از ممنوعیت ارائه «کمک‌های عینی» به سازمان‌های مندرج در لیست FTO و «تعقیب کیفری متخلفین» نیز سخن رفته است. به این معنا که متخلفین نه‌تنها در معرض تحریم‌های معمول مانند منع شدن از کسب و کار در بازار آمریکا و منع دسترسی به نظام پولی آمریکا و... قرار می‌گیرند، بلکه به عنوان «متخلف جنایی» مشمول پیگرد کیفری ملی و فراملی، با مجازات بیست سال زندان و جریمه‌های بسیار سنگین نیز می‌شوند.
به‌علاوه، ابهام‌هایی نیز در تعبیر «کمک‌های عینی» وجود دارد که می‌تواند موجب تفسیرهای کش‌دار و در نتیجه افزایش مشکل شود. مثلا خیلی مشخص نیست که اشخاص حقیقی و حقوقی تنها ملزم به عدم ارائه هرگونه «کمک عینی» به سازمان‌های روی لیست FTO هستند یا این ممنوعیت شامل مرتبطین با آنها نیز می‌شود. این ابهام به‌ویژه با توجه به شرکت‌های اقتصادی سپاه و کار شرکت‌های خارجی با شرکت‌های ایرانی مطرح است. در مجموع، فهرست‌شدن سپاه در لیست FTO می‌توانست عواقبی جدی برای امنیت منطقه و روابط دیپلماتیک و لغو تحریم‌های هسته‌ای تحت برجام در پی داشته باشد.
علاوه بر آنچه در قوانین آمریکا علیه سپاه و مرتبطین با آن ذکر شده، ابهام‌هایی نیز وجود دارد که مشکل‌افزاست. تاکنون اوفک شماری از شرکت‌های ایرانی را به‌عنوان مرتبطین با سپاه تعیین و فهرست کرده؛ اما مدعی است که تعیین مصادیق جدید ادامه دارد و شرکت‌های بین‌المللی را دعوت می‌کند که «حداکثر دقت لازم» را برای اجتناب از کار با شرکت‌هایی که سهامشان در حد ٥٠ درصد یا بیشتر تحت کنترل سپاه است، اعمال کنند؛ اعم از اینکه این شرکتها فهرست باشند یا خیر.
به علاوه، تلاش می‌شود با هدف ایجاد بی‌ثباتی هرچه بیشتر، این تصور ایجاد شود که همواره امکان اقدام جدیدی از سوی کنگره وجود دارد. طرح دائم احتمال قرار دادن سپاه روی لیست FTO و طرح مستمر ایده‌هایی از سوي جریان‌های ضدایرانی مثل منع کار با سپاه در توافقات تجاری آمریکا با دیگر کشورها، تعیین شمار بیشتری به‌عنوان مرتبط سپاه، ملزم کردن اوفک به کاهش سقف ٥٠ درصد، انتشار لیستی از شرکتها که سهم سپاه در آنها به ٥٠ درصد نرسیده، تشویق شرکت‌های بین‌المللی به مطالبه تأییدیه‌ای مبنی بر عدم مشارکت سپاه و... از این قبیل ایده‌هاست.
قطع همکاری های پراکنده اطلاعاتی-امنیتی
نیروهای نظامی کشورها در صورت قرار گرفتن در صحنه‌های مشترک، بخصوص به منظور پرهیز از برخوردهای پیش‌بینی نشده، دارای کانال‌های ارتباطی و اطلاعاتی و در بهترین شکل آمادگی برای همکاری‌اند. بعد از اشغال عراق توسط آمریکا در ماه مارس سال ۲۰۰۳ نیروی قدس سپاه در عراق فعال شد و بر اساس شواهد موجود از سال ۲۰۰۵ تا ۲۰۰۷ (یعنی زمان قرار گرفتن نیروی قدس در شمول فرمان اجرایی ۱۳۲۲۴) نیروهای آمریکایی با نیروهای قدس در آن کشور ارتباط و همکاری داشته‌اند.
گزارش‌های متعدد از همکاری نیروهی نظامی ایران با نیروهای نظامی آمریکا در افغانستان نیز تاکنون انتشار یافته است. با قرار گرفتن نام سپاه در فهرست سازمان‌های تروریستی خارجی داشتن چنین روابطی همکاری با یک سازمان تروریستی تلقی و به دلیل داشتن تبعات قانونی عملاً امکان‌پذیر نخواهد بود.
از این پس برخورد احتمالی نیروهای آمریکایی با پایگاه‌ها و نفرات سپاه، در داخل و خارج از خاک ایران، طبیعت متفاوتی یافته و مقابله با عوامل تروریستی تلقی می‌شوند. با توجه به مقابله به مثل جمهوری اسلامی با ارتش آمریکا و تروریست خواندن نیروهای مسلح آمریکایی مستقر در منطقه و کشورهای همسایه، مناسبات خصمانه دو کشور می‌تواند به آسانی در وضعیت قرمز و جنگ مسلحانه قرار بگیرند.
فشار اقتصادی؟
برخی از کارشناسان تاثیرات اقتصادی چنین اقدامی بر روی سپاه پاسداران و ایران را زیاد نمی‌دانند. آنان می گویند نیروی قدس سپاه پاسداران و بسیاری از نهادها و اشخاص حقیقی و حقوقی وابسته به سپاه در حال حاضر تحت تحریم های گسترده ایالات متحده قرار دارند و در همان حال، واشنگتن ایران را کشور حامی تروریسم می خواند که تحت تحریم های بسیار گسترده آمریکا قرار دارد. در این رابطه ریچارد نفیو، معاون سابق هماهنگ کننده سیاست تحریم ها در وزارت امور خارجه آمریکا گفت: «به سختی می توان تصور کرد که تحریم ها از حد کنونی بیشتر شوند.»
اما برخی دیگر از کارشناسان می گویند که با این تصمیم آمریکا، شرکت های خارجی در ارتباط با تجارت یا سرمایه گذاری در ایران بیشتر دچار وحشت و نگرانی خواهند شد. دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا نیم روز دوشنبه در بیانیه کاخ سفید در باره قرار دادن سپاه در فهرست سیاه تروریسم آمریکا گفت: «...هر نهاد و شرکتی در جهان که با سپاه پاسداران انقلاب تعامل تجاری داشته باشد، در تأمین مالی تروریسم مشارکت کرده است.»
در آستانه اعلام تصمیم آمریکا در باره تروریست خواندن سپاه، وزارت خزانه داری و وزارت امور خارجه آمریکا تاکید کرده بودند که مسئولیت شناسایی شرکایی که در ایران با آنها کار می کنند و ارتباط آنها با گروه های تحریم شده، با شرکت های خارجی است. بدین ترتیب آمریکا تمامی شرکت های خارجی که هنوز با بازار ایران تعامل می کنند را در وضعیت بسیار سختی قرار می دهد.
حقوق بین الملل چه میگوید؟
وارد کردن سپاه پاسداران به عنوان نیمی از ساختار نظامی حکومت جمهوری اسلامی ایران به لیست گروههای تروریستی، به مثابه نادیده گرفتن اصل حاکمیت ملی، امکان نقض مصونیت دولتی و در نهایت ممکن کردن حمله به سپاه بدون درنظر گرفتن مقررات حاکم بر جنگ یا حقوق بشردوستانه است. یعنی اگر نظامیان امریکا عضوی از سپاه را هدف حمله قرار بدهند و رسما با آن وارد نبرد شوند، این نبرد تابع مقررات جنگ نخواهد بود بلکه به دلیل تروریست دانستن سپاه، هرنوع برخورد نظامی با آن و اعضایش از دید قوانین امریکا توجیه قانونی پیدا می‌کند و از نگاه ایالات متحده، لزومی به رعایت حقوق بشردوستانه هم درباره آنها وجود ندارد.
مقررات بین‌المللی، کشورها را از این که بخشی از نیروی نظامی کشور دیگری را تروریستی بخواند، صراحتا منع نکردهاند اما چنین کار بیسابقهای، نقض یک رویه بین‌المللی است.
