فتاوای آیت الله العظمی مکارم شیرازی (مدظله)
مراسم ختم
١ – مصرف مبالغی که از مراسم ختم گرفته می شود
سؤال: پولهاى ختم و فاتحه خوانى باید به چه مصرفى برسد؟ آیا خادم هم حقّى دارد؟
جواب: پولهاى ختم و فاتحه خوانى باید زیر نظر متولّى یا امام جماعت (هرکدام که نظارت بر این کار دارند) صرف مصالح مسجد گردد. خادم مسجد نیز مى تواند به مقدار متعارف با نظر آنها مصرف کند ولى توجّه داشته باشید پولى در مقابل استفاده از مسجد نمى توان گرفت مگر این که افراد با رضایت خود چیزى بدهند و یا در برابر خدماتى که انجام مى شود بگیرند.
٢ – حضور ارامنه و برگزاری مراسم ختم در مسجد
سؤال: مسجدى در زمین مشاعى که بین مالکین مسلمان و ارمنى مشترک بوده است با اجازه خودشان بنا شده است، اهل کتاب مراسم ختم امواتشان را در مسجد مسلمانان برگزار مى کنند و واعظ مسلمان در آن مجلس سخنرانى مى نماید و خود ایشان هم در مجلس حضور دارند و همچنین در مراسم مسلمین که در مسجد منعقد مى شود شرکت مى کنند آیا حضور آنها در مسجد هتک مقام مسجد محسوب مى شود؟
جواب: اگر آمدن آنها به مسجد سبب علاقه بیشتر آنها به اسلام گردد مانعى ندارد.
٣ – اسراف در مراسم سوگواری اموات
سؤال: در بین مهاجرین افغانستان مرسوم است که هرگاه یکى از بستگانشان فوت مى کند، عدّه زیادى از اقوام و دوستان بعد از کفن و دفن میّت، همه در منزل یا مسجدى که از طرف صاحبان مصیبت مهیّا شده، گرد آمده غذاى ظهر یا شب را صرف مى کنند، و بعد از آن منزل صاحب عزا تا چهل روز محلّ رفت آمد مردم قرار مى گیرد. خانواده مصیبت دیده، از دست رفتن عزیزش را فراموش کرده به مهماندارى مشغول مى شود، اگر خودش پول نداشته باشد، باید از مردم قرض کند تا آبرویش حفظ شود. در مدّت یاد شده بیش از یک میلیون و دویست هزار تومان خرج مى شود. همچنین اگر شخصى در افغانستان فوت کند تمام مصارف کفن و دفن و مستحبات در آن جا انجام مى شود و بستگانش در جمهورى اسلامى ایران بلافاصله مراسم ختم برگزار نموده، و مصارف سرسام آورى هزینه مى کنند، و به مدّت یک هفته یا بیشتر رفت و آمد برقرار مى باشد. لطفاً بفرمایید حکم این گونه مراسم و هزینه ها چیست؟
جواب: آنچه از مصارف بى رویّه ـ که در بالا نوشته اید. و تحمیل بر صاحب عزا مى شود ـ شرعاً حرام است. برادران و خواهران افغانى باید هر چه زودتر این رسم غیر مشروع را ترک کنند، تا خدا از آنان راضى گردد; ولى خیرات و مبرّات براى اموات در حدّ محدود و معقول، و به دور از هر گونه اسراف و تحمیل، مانعى ندارد.
٤ – غذا خوردن درمسجد
سؤال: غذا خوردن در مجلس ختم و مانند آن، که در مسجد برگزار مى شود، چه حکمى دارد؟
جواب: اگر براى نمازگزاران مزاحمت ایجاد نکنند، و سبب آلودگى مسجد نگردد، اشکالى ندارد.
٥ – استفاده از امکانات مسجد برای مراسم ختم
سؤال: استفاده از امکانات مسجد، اعمّ از ظروف آشپزخانه و مانند آن، در مراسم ختم افراد (چه در داخل مسجد و چه در بیرون مسجد) چه حکمى دارد؟
جواب: جایز نیست; مگر این که نظر واقفین عامّ بوده باشد، یا عرف محلّ چنین اقتضا کند.
٦ – حضور زنان در زمان عادت ماهیانه در مساجد
سؤال: در تهران بانوان در مجالس ترحیم مساجد شرکت مى کنند و بعضى از آنها عادت زنانگى دارند و در اثر جهل به مسأله با همان حال به مسجد مى روند و گاهى پس از پایان مراسم مشاهده مى شود که فرش مسجد نجس شده است اکنون نظر مبارکتان را مرقوم فرمایید.
جواب: زنان در حال عادت زنانه حرام است که در مسجد توقّف کنند و اگر فرش مسجد آلوده شود باید تطهیر کرد و افراد ناآگاه را باید به این مسائل آشنا کرد.
٧ – برپایی مجالس سخنرانی و ترحیم در مساجد
سؤال: انجام کارهایى که مزاحم نماز است، مثل سخنرانى، موعظه، تفسیر قرآن، بلند خواندن تعقیبات، برپایى مجلس ترحیم، در مساجد چه حکمى دارد؟
جواب: این امور معمولا مزاحم نمازگزاران نیست و اگر مزاحمتى ایجاد کند، باید ترتیبى بدهند که نمازگزاران بتوانند نماز خود را بخوانند.
٨ – برگزاری نماز جماعت ظهر جمعه در مجالس ترحیم
سؤال: طبق معمول مراسم ترحیم در مساجد برگزار مى گردد، که بعضاً در روز جمعه واقع مى شود; مسجد تا مصلاّى شهر حدّاقل یک کیلومتر فاصله دارد. با توجّه به تحقیقاتى که از حاضرین شده، کسى قصد شرکت در نماز جمعه ندارد، همان گونه که قصد تحقیر نماز جمعه هم در کار نیست. آیا مى شود اوّل وقت نماز را به جماعت خواند؟
جواب: خواندن نماز جماعت در شرایط مزبور اشکالى ندارد; ولى بهتر است براى احترام نماز جمعه، جماعت را در وقت نماز جمعه ترک کنند.
٩ – تلاوت قرآن در مجلس ترحیم تارک الصلاة
سؤال: آیا تلاوت قرآن در مجلس ترحیم تارک نماز و یا منکر نماز جایز است؟
جواب: تقاضاى عفو و بخشش و انجام اعمال خیر براى همه مسلمانان هرچند که گناهکار باشند جایز است.
١٠ – شرکت در مراسم ترحیم مرحومی که فرزند صغیر دارد
سؤال: شخصى فوت شده و وصیّت هم نکرده، در میان اولاد او دو نفر صغیر هم وجود دارد، آیا براى آنهایى که براى تسلیّت و تعزیّت بازماندگان آن مرحوم مى روند، جایز است بر روى فرشى که صغیر شرکت دارد بنشینند و همچنین نماز خواندن در آن خانه اى که ارث آن مرحوم مى باشد و آن دو نفر صغیر نیز شریک مى باشند در صورت ضرورت یا غیر ضرورت چه صورت دارد؟
جواب: در این گونه موارد مبلغ مختصرى که جوابگوى آن تصرّف باشد براى صغیر در نظر بگیرید و هزینه او کنید در این صورت تصرّفات فوق جایز است
١١ – شرکت در مراسم ترحیم مرحومی که فرزند صغیر دارد
سؤال: شخصى فوت شده و وصیّت هم نکرده، در میان اولاد او دو نفر صغیر هم وجود دارد، آیا براى آنهایى که براى تسلیّت و تعزیّت بازماندگان آن مرحوم مى روند، جایز است بر روى فرشى که صغیر شرکت دارد بنشینند و همچنین نماز خواندن در آن خانه اى که ارث آن مرحوم مى باشد و آن دو نفر صغیر نیز شریک مى باشند در صورت ضرورت یا غیر ضرورت چه صورت دارد؟
جواب: در این گونه موارد مبلغ مختصرى که جوابگوى آن تصرّف باشد براى صغیر در نظر بگیرید و هزینه او کنید در این صورت تصرّفات فوق جایز است.
١٢ – مصرف هزینه های مراسم سوگواری در امور خیر
سؤال: اخیراً در برخى از مناطق رسم شده که بستگان متوفّى به جاى برگزارى مراسم عزادارى و فاتحه، پول آن را هزینه امور خیریّه مى کنند. به نظر مى رسد با توسعه این تفکّر، مردم و میّت از برکات مجالس مذکور که آشنایى با معارف دین و تذکّر و تنبیه و به یاد جهان آخرت افتادن، همدردى با صاحبان عزا، و قرائت فاتحه و قرآن براى میّت، و ذکر توسّل و مانند آن است، محروم مى شوند. با توجّه به این مطلب، کدام یک اولویّت دارد؟
جواب: بهتر است مجلس ساده اى بگیرند، و هزینه هاى اضافى را صرف کارهاى خیر کنند.
١٣ – برگزاری مراسم سوم، هفتم و ... برای اموات
سؤال: آیا گرفتن مراسم سوم، هفتم، چهلم و سالگرد برای میت جایز، مستحب یا مکروه است؟
جواب: این موضوع به عنوان یک حکم شرعی وارد نشده است بلکه یک رسم عرفی برای احترام میت و تذکر بازماندگان است. انجام آن به این عنوان اشکال ندارد بلکه کار خوبی است.
١٤ – برگزاری مجالس ترحیم اشرار و قاچاقچیان در مسجد
سؤال: برگزاری مجلس ترحیم اشرار و قاچاقچیانی که در درگیری کشته شده اند در مسجد چه صورتی دارد؟
جواب: اشکال دارد؛ ولی برگزاری ترحیم برای کسانی که با حدود شرعیه، یا قصاص یا انتحار از دنیا رفته اند مانعی ندارد.
١٥ – استفاده از نوحه امام حسین(علیه السلام) برای دیگران با تغییر نام
سؤال: آیا تغییر دادن نوحه ای که متعلق به امام حسین (علیه السلام) است درست است یا خیر؟ (به جای آن، اسم میت را قرار دهند)
جواب: در صورتی که مضمون و محتوای آن با آن شخص سازگار باشد، مانعی ندارد وگرنه دروغ محسوب می شود و جایز نیست.
