دولت آمریکا در تازه‌ترین اقدام خود در راستای تشدید فشار‌ها بر ایران، از تمدید برخی معافیت‌های تحریمی مربوط به برنامه هسته‌ای ایران خودداری کرده است. این در حالی است که استمرار همکاری‌های هسته‌ای بین‌المللی ایران، به عنوان یکی از بخش‌های اساسی «برجام»، برای حفظ این توافق ضروری است. اکنون و در شرایطی که دیگر طرف‌های برجام نسبت به اقدام آمریکا ابراز نگرانی کرده‌اند، ایران در حال بررسی امکان انجام اقدامات متقابل است.
به گزارش
«آزادی»، دولت آمریکا بامداد شنبه، ۱۴ اردیبهشت ماه، معافیت‌های مربوط به همکاری هسته‌ای اتحادیه اروپا، چین و روسیه با ایران را تمدید، اما اعلام کرد دو معافیت مربوط به انتقال آب سنگین مازاد به عمان و مبادله اورانیوم غنی شده با کیک زرد را تمدید نمی‌کند. بر این اساس، همکاری در این دو مورد با جمهوری اسلامی ایران از این پس می‌تواند مشمول تحریم‌های آمریکا شود.
از سوی دیگر، دولت ترامپ با وجود تمدید معافیت‌های مربوط به همکاری‌های صلح‌آمیز هسته‌ای در مراکز هسته‌ای اراک، بوشهر و فردو، طول این معافیت‌ها را از ۱۸۰ روز به ۹۰ روز کاهش داد. بر اساس گزارش‌های منتشره در رسانه‌های غربی، دیدگاه دولت ترامپ این بوده که اگر به ایران اجازه داده نشود، اورانیوم مازادش را معاوضه کند، این کشور مجبور خواهد شد تولید مازاد آن را متوقف کند.
بر اساس بیانیه‌ای که دربار این تصمیم در سایت وزارت خارجه آمریکا قرار گرفته، مایک پامپئو وزیر خارجه آمریکا مدعی شده است که این اقدام با هدف «محروم‌سازی ایران از هرگونه مسیری به سوی تسلیحات هسته‌ای» اتخاذ شده است.
در بخشی از این بیانیه در توضیح محدودیت‌های تازه علیه برنامه هسته‌ای ایران آمده است: «از روز ۴ می، کمک به گسترش نیروگاه هسته‌ای بوشهر فراتر از واحد رآکتوری کنونی، می‌تواند تحریم‌پذیر باشد. علاوه بر این، فعالیت‌ها برای انتقال اورانیوم غنی‌شده به خارج از ایران در ازای اورانیوم طبیعی هم می‌تواند تحریم‌پذیر باشد. ایران باید تمام فعالیت‌های حساس اشاعه‌ای، از جمله غنی‌سازی را متوقف کند، و ما از اقداماتی که از ادامه غنی‌سازی حمایت کند را نخواهیم پذیرفت».
پامپئو در این بیانیه می‌افزاید: «ما همچنین دیگر اجازه ذخیره‌سازی آب سنگین تولیدی مازاد بر محدودیت‌های فعلی ایران را نمی‌دهیم؛ چنین آب سنگینی دیگر نباید به هیچ نحو در دسترس ایران باشد».
در واکنش به این اقدام، اتحادیه اروپا با انتشار بیانیه‌ای نسبت به لغو معافیت‌های تحریمی آمریکا علیه ایران، ابراز نگرانی کرد. در این بیانیه آمده است: «ما... با تاسف نگرانی خود را نسبت به عدم صدور معافیت از تحریم‌های نفتی ایران از سوی آمریکا را بیان می‌کنیم. ما همچنین نگرانی خود از تصمیم‌های آمریکا مبنی بر عدم صدور معافیت برای همکاری هسته‌ای با ایران در چارچوب برجام را بیان می‌کنیم. لغو تحریم‌های هسته‌ای بخش مهمی از برجام است که هدف آن نه تنها تأثیرگذاری مثبت بر روابط تجاری و اقتصادی با ایران بلکه از همه مهمتر زندگی مردم ایران است. ما عمیقاً از اعمال مجدد تحریم‌ها توسط آمریکا و پس از خروج این کشور از برجام متاسفیم».
دولت روسیه نیز به عنوان یکی دیگر از طرف‌های برجام، با اعلام اینکه تحریم‌های آمریکا باعث توقف همکاری هسته‌ای با ایران نخواهد شد، تأکید کرد که به توسعه همکاری با تهران ادامه خواهد داد. سرگئی ریابکوف معاون وزیر خارجه روسیه در مصاحبه با اسپوتنیک در این زمینه گفت: «روسیه قصد دارد با وجود تهدید آمریکا به تحریم، همکاری با ایران را از جمله در زمینه هسته‌ای به پیش ببرد».
این تحولات در شرایطی رخ می‌دهد که جمهوری اسلامی ایران طی روز‌های گذشته و حتی پیش از اعلام تصمیم جدید تحریمی آمریکا، انتقادات خود را نسبت به ناتوانی طرف‌های اروپایی برجام در برداشتن گام‌های لازم برای حفظ این توافق افزایش داده است.
در همین راستا، محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه ایران در مصاحبه‌ای اختصاصی با پایگاه «لوبلاگ» اظهار داشت کشور‌های اروپایی تنها یک درصد از تعهدات برجامی خود در قبال ایران را انجام داده‌اند. ظریف دراین مصاحبه در پاسخ به سؤال مصاحبه‌کننده مبنی بر اینکه کشور‌های اروپایی تنها به ۱۰ درصد تعهداتشان عمل کرده‌اند و آیا ایران نباید با آن‌ها مقابله به مثل کند، تصریح کرد: «اروپا همان‌طور که شما به‌درستی گفتید به کمتر از ۱۰ درصد از تعهداتش عمل کرده است، در واقع، بیش از ۱۰۰ درصد در بیانیه‌های عمومی و کمتر از ۱ درصد در پایبندی واقعی به تعهداتش».
وی اضافه کرد: «اگر اروپا می‌خواهد در موقعیتی باشد که بخواهد مطالبه مطرح کند بایستی برای آن هزینه کند. اگر این کار را انجام ندهد خطر فروپاشی کل توافق وجود دارد».
همزمان، گزارش‌های مبنی بر آماده شدن ایران برای بازنگری در تعهدات برجامی خود در واکنش به محدودیت‌های جدید هسته‌ای منتشر شده است. روزنامه «اعتماد» امروز در مطلبی در همین زمینه خبر داد که ایران در حال بررسی نحوه استفاده از حقوق خود در برجام بر اساس مواد ۲۶ و ۳۶ این توافق است. این دو بخش از توافق هسته‌ای، ناظر بر شرایطی است که در آن، یکی از طرف‌های برجام اقدام به نقض تعهدات خود کرده و شکایت طرف دیگر در این زمینه، از طریق اقدامات مربوط به کمیسیون مشترک و شورای وزیران قابل حل و فصل نباشد. در این صورت، طرف شاکی می‌تواند با استناد به «عدم پایبندی اساسی» طرف دیگر، اقدام به بازنگری جزئی یا کلی در تعهدات خود نماید.
در حقیقت، هرچند دولت آمریکا از همان سال گذشته و در پی اعلام رسمی خروج از برجام، عملاً نقض این توافق را آغاز کرد، اما دیگر به استناد امکان ادامه اِعمال بخش‌های اصلی این توافق، خواستار پایبندی کامل ایران به تعهدات خود بودند. اکنون که با اقدام آمریکا، امکان ادامه اعمال این بخش‌ها عملاً زیر سوال رفته، دست ایران برای انجام اقدام متقابل بازتر از گذشته شده است. با این حال، هنوز مشخص نیست چنین اقدامی دقیقاً به چه صورت و در قبال کدام بخش‌های برجام صورت خواهد گرفت.
