ساعت ۱۴ عصر روز سوم خرداد ۱۳۶۱ پس از ۲۴ روز ایثار رزمندگان ایرانی، خرمشهر کامل آزاد شد و پرچم پرافتخار اللّه اکبر، بر فراز مسجد جامع و پل تخریب شده خرمشهر به اهتزاز در آمد. اولین اقدام پس از آزادسازی خرمشهر این بود که رزمندگان نماز شکر را در مسجد جامع خرمشهر اقامه کردند. خبر آزادسازی خرمشهر، به سرعت در همه جا پیچید و ملت ایران را که مدت‌ها در آرزوی شنیدن چنین خبر مسرت بخشی بودند، غرق شادی و سرور کرد.
به گزارش «تابناک»؛ خرمشهر که بعد از ۳۵ روز پایداری و مقاومت، چهارم آبان ماه ۱۳۵۹ به اشغال دشمن درآمده بود، پس از ۵۷۸ روز (19 ماه) اسارت، بار دیگر به آغوش گرم میهن اسلامی بازگشت. عملیات پیروز بیت المقدس ۱۰ اردیبهشت ماه ۱۳۶۱ به قصد آزادسازی خرمشهر و بیرون راندن نیروهای دشمن بعثی از با رمز یا «محمد بن عبداللّه» آغاز شد. گفته می شود دمای هوای آن روزها ۵۰ درجه بوده است، اما استراتژی شجاعت و مردانگی علیرغم نیرو و مهمات اندک جواب می دهد و در مراحل اولیه با تصرف پایگاه مرزی کوشک، ضربات سختی بر تیپ نهم و تیپ ۲۳۸ گارد مرزی دشمن وارد کرده است.
خرمشهر چگونه آزاد شد؟
آزادسازی خرمشهر یکی از مهم‌ترین اهداف عملیات بیت المقدس در دوره جنگ ایران و عراق بود. این عملیات مشترک توسط ارتش جمهوری اسلامی ایران به فرماندهی سپهبد شهید «علی صیاد شیرازی» و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به فرماندهی سرلشکر «محسن رضایی» انجام گرفت. فتح خرمشهر بازتاب جهانی داشت و عراق با از دست دادن خرمشهر از نظر سیاسی تکیه‌گاهش را برای مذاکره از دست داد. این واقعه از لحاظ نظامی نقطه عطفی در تاریخ جنگ ایران و عراق شناخته می‌شود. به همین دلیل از آن روز به عنوان نمادی از پیروزی، مقاومت و ایستادگی در برابر دشمن یاد می‌شود.
با آزادی خرمشهر، ایران توانست بیشتر اراضی اشغال شده از سوی دشمن بعثی در ابتدای جنگ را بازپس بگیرد و دست بالا را در موقعیت نظامی و تبلیغاتی داشته باشد. در جریان آزادسازی خرمشهر حدود ۱۶ هزار نیروی عراقی کشته و زخمی شده و همچنین ۱۹ هزار نیروی عراقی به اسارت درآمدند.
امام خمینی (ره) در ۳ خرداد ۱۳۶۱ پیامی به مناسبت آزادسازی خرمشهر خطاب به مردم ایران صادر کرد. در اولین بخش این بیانیه جمله تاریخی حضرت امام با عنوان «خرمشهر را خدا آزاد کرد.» آمده بود که در تاریخ هشت سال دفاع مقدس ماندگار شد.
چرا بعد از فتح خرمشهر جنگ تمام نشد؟
پس از این پیروزی در حالی که دشمنان جمهوری اسلامی متعجب و نگران بودند به رغم اینکه هنوز پایشان در بخشی از خاک کشورمان دراز بود، اصرار فوری بر برقراری آتش بس داشتند. پس گرفتن خرمشهر حالا تنها بازپس‌گیری بخشی از خاکمان نبود این فتح موجب بالا رفتن روحیه مردم و نیز تقویت روحیه و قوای رزمندگان اسلام شد و برای دشمن بیم آن می‌رفت از این پس با شکست‌های پی در پی دیگری مواجه شوند.
با مطرح شدن بحث آتش بس در حالی که عراق حاضر به عقب نشینی از خاک کشورمان نبود ایران دو گزینه مقابلش قرار داشت. اگر آتش بس را می‌پذیرفت سال‌ها خود را در حالت برزخ گونه نه جنگ و نه صلح با عراق قرار می‌داد که در این صورت با موقعیت موجود مورد مواخذه نسل‌های بعدی خود و آینده‌گان قرار می‌گرفت. اما راه حل دیگری داشت و آن وادار کردن عراق به پرداخت غرامت و معلوم شدن نقش متجاوز در این جنگ بود. لذا منطقی به نظر می‌آمد راه حل دوم را برگزیند و هیچ عقل سلیمی نمی‌تواند آتش بس را در آن شرایط قبول کند.
آزادسازی خرمشهر نقطه عطف بزرگی در تاریخ هشت ساله دفاع مقدس بود. پس از آن بود که دو کشور با تصمیم سرنوشت ساز ادامه جنگ یا اعلام آتش‌بس روبه رو بودند. سازمان ملل به خواست صدام و حامیانش به جمهوری اسلامی ایران اصرار کرد که آتش‌بس را بپذیرد، ولی موانع زیادی بر سر این آتش‌بس وجود داشت.
عراق همچنان بر نقض معاهده الجزایر و حق حاکمیت بر اروندرود پافشاری می‌کرد و از سوی دیگر، هنوز بخش‌های از خاک ایران را در تصرف خود داشت. این بود که ایران آتش‌بس پیشنهادی در قطعنامه ۵۱۴ شورای امنیت را نپذیرفت.
مسئولان ایرانی چه می‌گویند؟
هرچند «علی‌اکبر ولایتی» وزیر امور خارجه وقت جمهوری اسلامی، اصل وجود پیشنهادی درباره پرداخت غرامت به ایران پس از فتح خرمشهر از سوی برخی کشورهای عربی حامی صدام مورد تأیید قرار داده، این مسأله بیشتر مانور تبلیغاتی بود؛ ضمن اینکه مشکلاتی نظیر آنچه پیشتر گفته شد هم وجود داشت.
مرحوم آیت الله هاشمی رفسنجانی بعدها در مرداد ۱۳۸۹ در یادداشتی نوشت: «در گفت و گوها هیچ ضمانتی برای جلوگیری از تکرار شرارت‌های صدام نمی‌دادند… میانجی‌ها که اکثراً کشورهای عرب منطقه بودند… اقدام به انتشار شایعات بی اساس می‌کردند که یکی از خبیث‌ترین شایعات آنان پیشنهاد غرامت‌ها پس از فتح خرمشهر بود؛ شایعه‌ای که با همه بی اساس بودنش، در افواه افتاد.»
چرا ایران تصمیم به ادامه جنگ گرفت؟
محسن رضایی فرمانده سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در دوران دفاع مقدس درباره ادامه جنگ بعد از فتح خرمشهر نیز سال گذشته در یک برنامه تلویزیونی گفت: اگر ما در همان مرز می‌ماندیم و آتش‌بس می‌کردیم، ممکن بود تا ۴۰ یا ۵۰ سال جنگ طول بکشد و معلوم نبود چه زمانی جنگ تمام می‌شود. ممکن بود صدام هر چند سال یک بار دوباره وارد خاک ما شود. لذا ما تصمیم گرفتیم از اروند رود عبور کنیم و پشت مرز بایستیم.
اکنون پرسش هایی در این خصوص مطرح می شود؛ از جمله اینکه برخی پس از جنگ زمزمه‌هایی کردند که بعد از فتح خرمشهر می‌شد، جنگ را تمام کرد و این کار را انجام ندادیم؛ شاید بخشی از دلایل در آنچه توسط مرحوم آیت الله هاشمی رفسنجانی و سرلشکر محسن رضایی عنوان شده و البته در اسناد تاریخی نیز آمده است، بیان شد. اما «امیر سرلشکر حسین حسنی سعدی» جانشین فرماندهی قرارگاه مرکزی خاتم‌الانبیا و معاون سابق هماهنگ‌کننده ستاد کل نیروهای مسلح که در دوران دفاع مقدس عهده‌دار سمت فرماندهی نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران بوده است، روایت متفاوتی در این زمینه دارد.
او می گوید: پس از این عملیات، عراق تا مدتی در لاک دفاعی خزید و کشورهای عرب منطقه که موقعیت خود را در خطر می‌دیدند، به تقویت مالی و نظامی عراق مبادرت کردند اما بعد از این پیروزی زمزمه‌هایی نیز از جانب برخی گروه‌ها در ایران از جمله نهضت آزادی و برخی از نمایندگان مجلس در لزوم توقف جنگ شنیده شد؛ نهضت آزادی طی بیانیه‌ای و با استناد به آیات قرآن با تأکید بر این که از این پس دیگر جنگ نه دفاع که حالت تخاصم به خود گرفته، خواست در جهت توقف جنگ گام بردارد؛ درخواستی که البته با مخالفت سرسختانه امام و نظامیان مواجه شد.
هر که کنار گود نشسته و می‌گوید لنگش کنید، اینها بودند. جنگ را چه کسی آغاز کرد؟ ما آغاز کردیم؟! من این را گفتم، شاید هم مورد پسند نباشد. گفتم فرض کنید شب در خانه‌تان نشسته‌اید، با خانواده استراحت می‌کنید و یک تعداد وارد خانه شما می‌شوند و در خانه را می‌شکنند و داخل می‌شوند، به سمت‌تان تیراندازی و همسر و فرزندتان را مجروح و شهید می‌کنند و خانه شما را به هم می‌ریزند و نزدیک صبح هم از خانه‌ات بیرون می‌روند. شما چکار می‌کنید؟ می‌آیید پشت دیوار خانه خود و می‌گویید دست شما درد نکند؟ ممنون که این کار را کردید، یا باشد، فردا صبح به کلانتری برای شکایت می‌روم؟ شما پای برهنه هم شده تا آنجایی که بتوانید تعقیبش می‌کنید.
امروز هم فتح خرمشهر دیگری می‌خواهیم
امروز و در حالی که دشمن ناامید از تجاوز به این آب و خاک و همآوردی نظامی با ایران اسلامی، با تحریم‌های ظالمانه اقتصادی، عملیات گسترده روانی و هجمه تبلیغاتی به مواجهه با انقلاب اسلامی برخاسته است، بازخوانی و مرور حماسه های بزرگ و غرور آفرین همچون فتح خرمشهر می تواند به عنوان الگویی ماندگار در پیش روی جوانان ما قرار گیرد و پایداری و استقامت ملتی بزرگ را در ذهن جهانیان زنده نماید. در مقطع کنونی که جنگ اراده‌ها بین ملت بزرگ ایران و آمریکای جهانخوار در گرفته، آینده ثابت خواهد کرد که اراده ملت ایران شکست ناپذیر است.
روز گذشته نیز رئیس ستادکل نیروهای مسلح با یادآوری تجربه آزادسازی خرمشهر توسط رزمندگان ایرانی در مقابل دشمن بعثی که به اشکال مختلف از سوی کشورهای مختلف دنیا مورد حمایت قرار گرفته بود اشاره کرد و گفت: ملت ایران در هشت سال دفاع مقدس، این حقیقت را نورافشانی می کند که با اراده الهی و مقاومت ایرانی و ایثار و فداکاری های فرزندان ملت و رزمندگان دلاور اسلام، جنگ تحمیلی به عنوان یک «تهدید» بزرگ به «فرصت» طلایی و راهبردی تبدیل شد.
هشدار به آمریکایی‌ها
سرلشکر باقری کرد: ایران اسلامی با این تجربه بزرگ مهیای مصاف هوشمندانه و موفق با سیاهه ای از بحران ها و فتنه های دوران «پساجنگ» که با طراحی، برنامه‌ریزی و فرماندهی کاخ سفید و متحدان رژیم پلید و جنگ افروز آمریکا شد که فتنه های 78، 88 و 96، جنگ‌های نیابتی، تروریسم تکفیری و فتنه داعش در زمره آنها قرار دارد.
وی در این پیام بیان کرد: اینک در شرایطی که به زعم سکاندار حکیم و فرزانه انقلاب و عمود خیمه نظام اسلامی، تقابل و رویارویی جمهوری اسلامی ایران و دولت خبیث آمریکا، صحنه «برخورد اراده‌ها» است، یادآوری حماسه خرمشهر به دوستان و دشمنان انقلاب می تواند حاوی پیام معناداری باشد که ترجمان آن اراده قوی تر و خدامحور ایران عزیز برابر هر منازعه و آتش افروزی احتمالی است که پاسخی سخت، کوبنده و نابود کننده را برای هر دشمن خیره سر و ماجراجویی به دنبال دارد.
به نظر می رسد، در این برهه تاریخی ایران بار دیگر در شرایط فتح خرمشهر قرار گرفته است؛ این بار دشمن از حمله نظامی علیه مردم بهره نگرفته است، بلکه یک جنگ اقتصادی سنگین را علیه ایران و ایرانی به راه انداخته است تا به زعم خودش از داخل ضربه بزند. در کنار این مسأله تلاش دارند تا با راه اندازی یک جو روانی برای احتمال آغاز یک جنگ این موضوع را گران به ما بفروشد و به اهداف خود برسد. در مقابل چنین موضوعی لازم است به آنها تجربه هشت سال دفاع مقدس و به ویژه برهه های تاریخی آن نظیر آزادسازی خرمشهر را یادآوری کنیم.
