هزینه‌های تقابل با ایران بسیار بالاست

تلاش های دیپلماتیک اخیر برای نجات توافق هسته ای ایران و تنش زدایی میان ایالات متحده و ایران ـ از جمله نخستین دیدار نخست وزیر ژاپن از ایران از زمان انقلاب ـ تنها یک مرخصی کوتاه برای صحبت از جنگ بود.

هفته گذشته، با حملات جدید به تانکرهای نفتی در خلیج عمان، که مقامات آمریکایی به ایران نسبت داده اند، تنش ها دوباره شعله می کشد.

حتی اگر ایالات متحده و ایران از یک درگیری نظامی مستقیم جلوگیری کنند، تشدید تنش و کمپین فشار حداکثری ایالات متحده هزینه های بلندمدت برای منافع ایالات متحده و ثبات منطقه را به همراه دارد؛ آن هم به شکلی که اگر معکوس کردن جریان آن غیرممکن نباشد، دشوار خواهد بود.

از جمله نخستین تلفات، احتمالا توافق هسته ای ایران، برنامه جامع اقدام مشترک (JCPOA) خواهد بود. تصمیم دولت ترامپ برای ترک این توافق احتمالا موجب آسیب جبران ناپذیری به توافقنامه و احتمالا منافع آمریکا در جلوگیری از ایران برای دسترسی به سلاح هسته ای در آینده ای نزدیک خواهد بود.

در حالی که مقامات دولتی آمریکا اصرار دارند که رویکرد آنها منجر به یک توافق هسته ای قوی تر و تبدیل ایران به یک کشور «عادی» می شود، باید پیامدهای بالقوه ای که این رویکرد از نظر گسترش سلاح های اتمی، ثبات منطقه ای و روابط جهانی ایالات متحده دارد، مورد توجه قرار گیرد.

ماه گذشته و در سالگرد خروج ایالات متحده از برجام، ایران اعلام كرد، آن طور كه در توافقنامه برای حفظ برنامه هسته ای ایران در حد قابل قبول و جلوگیری از توانایی غنی سازی در سطوح ساخت سلاح درج شده بود، دیگر اورانیوم غنی شده در سطح پایین و آب سنگین خود را به دیگر كشورها صادر نخواهد کرد.

ایران پس از آن، شروع به افزایش سرعت تولید اورانیوم با غنای پایین خود کرد و اکنون اظهار داشته که ذخایر آنها تا پایان ماه جاری از حدود تعیین شده توافق هسته ای می گذرد.

این اقدامات با توجه به گزارش آژانس بین المللی انرژی اتمی هنوز برجام را نقض نکرده و ایران معتقد است که با وجود خروج آمریکا از این توافق نامه همچنان خواهان نجات آن است؛ اما ایران به اروپایی ها یک اولتیماتوم 60 روزه حیاتی برای تحقق مزایای اقتصادی وعده داده شده در توافقنامه و یا روبه رو شدن با خطر رویگردانی از تعهدات هسته ای خود را داده است.

ایالات متحده نه تنها تحریم ها را علیه خود ایران بلکه هر کس دیگری که با ایران تجارت می کند، مجددا اعمال کرده است. اروپا به دنبال راه هایی برای خنثی کردن تحریم های ثانویه ایالات متحده است، اما مشخص نیست که این تلاش ها می تواند شرکت های خصوصی را متقاعد کند که خطر انجام تجارت با ایران ارزش خطر از دست دادن بازار ایالات متحده را دارد؟!

در بهترین حالت، اروپایی ها ممکن است موفق به حفظ تجارت کالاهای بشردوستانه و سایر کالاهای تحریم نشده با ایجاد یک مکانیسم مالی جدید برای تسهیل تجارت بدون دلار، یا Instex باشند. اما حتی اگر این امر موفقیت آمیز باشد، به احتمال زیاد مزایای اقتصادی که تهران انتظار داشت در قبال برجام به دست آورد، ارائه نمی دهد. همانطور که هیکو ماس، وزیر امور خارجه آلمان اخیرا اظهار داشته، در حالی که اروپا همچنان متعهد به توافق است، «نمی توانیم معجزه کنیم.»

تحریم های ایالات متحده، ایران را از نقطه ای تحت فشار گذاشته که در آن بیشترین آسیب را در پی دارد: میزان صادرات نفت. چین تا کنون فشار ایالات متحده را تحمل کرده، ولی هند و سایر قدرت های آسیایی بعید است به واردات نفت ایران ادامه دهند. ایران افتاده در گوشه، بدون هیچ مزایای اقتصادی، احتمالا انگیزه ای برای ادامه اعمال محدودیت های هسته ای نداشته باشد.

در واقع شاید ایران در تجدید فعالیت‌های هسته‌ای برای به دست آوردن اهرم فشار در مذاکرات آینده، به ویژه اگر در شرایط فعلی چیز کمی برای از دست دادن داشته باشد، ارزش جدی قائل باشد، بدان معنا نیست که ایران پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای را ترک کرده، بازرسان تسلیحاتی را اخراج می کند یا یک‌شبه برنامه هسته‌ای خود را از سر می گیرد.

نابود کردن برجام زمان زیادی خواهد برد، اما به محض این که ایران از تعهدات برجام عقب نشینی کند، بازگرداندن آن تعهدات دشوار خواهد بود.

شاید خروج دولت ترامپ، به همراه تهدیدهای لفظی و نظامی در منطقه طی ماه گذشته، حتی اگر مذاکرات در آینده در مورد برنامه هسته ای ایران امکان پذیر باشد، ایران را به موضعی کمتر غیر سازنده تشویق کند.

در واقع، دولت آینده ایالات متحده در مذاکرات با موضع سخت تری از سوی ایران نسبت به گذشته مواجه خواهد شد. خیلی ساده، بازگشت به برجام ممکن است دیگر یک گزینه نباشد. در عین حال، این تقابل ممکن است به دیگر منافع منطقه ای آسیب برساند، حیاتی تر از همه، ایجاد ثبات در عراق و پایان دادن به ادامه مأموریت مبارزه با داعش.

دولت ترامپ با تهدید عراق به پایان دادن به معافیت برای وارد کردن نفت ایران و با توجه به وابستگی اقتصادی عراق به گاز و برق ایران، این کشور را در موقعیت دشواری قرار می دهد.

در حالی که تصمیم دولت برای تمدید سه ماهه معافیت عراق یک گام مثبت است، فشار بر عراق برای پیوستن به کمپین فشار حداکثری علیه ایران، بار غیر ضروری بر دوش رهبری عراق ـ که هم اکنون با چالش های اساسی در داخل مواجه است ـ قرار می دهد و با توجه به روابط عمیق میان عراق و ایران، درخواستی واقع بینانه نیست.

رویکرد عاقلانه تر این که در ازای اولویت به کار با عراقی ها در مورد منافع متقابل، جلوگیری از تجدید حیات داعش اولویت داده شود. کمپین فشار همچنین تنها به بدتر شدن روابط ایالات متحده با ترکیه منجر خواهد شد که در حال حاضر هم در نقطه شکست بر سر اختلافات در سوریه قرار دارد و می تواند ترکیه را به مدار روسیه کشانده و ناتو را تضعیف کند.

در نهایت، ایالات متحده برای کمپین فشار حداکثری خود، بهای گزاف در عرصه جهانی پرداخت می کند و منجر به تضعیف روابط حیاتی ترانس آتلانتیک و تقویت نفوذ روسیه در منطقه می شود.

به رغم انتظارات در این خصوص که عربستان سعودی می تواند برای جبران کمبود نفت ایران به منظور کاهش قیمت ها تلاش کند، ادامه کمپین فشار ممکن است موجب افزایش قیمت جهانی نفت شده و منجر به خشم در سراسر جهان از یکجانبه گرایی آمریکا شود؛ آن هم در حالی که مصرف کنندگان ایالات متحده را در خانه را در معرض خطر قرار می دهد.

به همان اندازه که کمپین فشار حداکثری اعتراضات بین المللی را در پی می آورد، مشخصا از طریق تهدید و اجبار به دست آمده، نه اقناع.

متحدان اساسی مانند آلمان و ژاپن در مورد اعتبار ادعاهای آمریکایی که ایران در حملات به تانکرهای نفت در خلیج عمان دست دارد، حتی با وجود اعتقادات قوی مبنی بر این که ایرانی ها هم انگیزه و هم ابزار لازم برای انجام چنین عملیاتی را دارند، علنی این موضوع را زیر سؤال برده اند.

این هزینه ها عمدتا ناشی از خروج ناگهانی ایالات متحده از برجام بود؛ خروجی که تلاش های اروپا را در بیش از یک سال گذشته به منظور مقابله با نگرانی های غیر هسته ای، مانند توسعه ی موشک های ایران و پشتیبانی از نایبان منطقه ای عقیم گذاشت.

می توان استدلال کرد که چنین هزینه هایی ممکن است ارزش رسیدن به یک توافق هسته ای قوی تر با ایران را که همچنین فعالیت های خطرناک آن کشور در منطقه را شامل شود، داشته باشد.

اما هیچ چشم اندازی از این توافق بهتر وجود ندارد، جرقه های درگیری های نظامی همچنان افزایش می یابد و تهدیدات مربوط به گسترش سلاح های هسته ای فزاینده است. نتایج این امر، متحدانی عصبانی و مخالفانی نیرومند، یک ایران خطرناک تر و تداوم ریسک درگیری نظامی است.