کمتر از یک ماه پس از سفر نخست‌وزیر ژاپن به تهران که با هدف کاهش تنش‌ها میان ایران و ایالات متحده صورت گرفت، بازیگران جدیدی برای ورود به عرصه تنش‌زدایی با محوریت ایران ابراز آمادگی می‌کنند. هرچند در کوتاه مدت چشم‌انداز بهبود روابط میان تهران و واشنگتن به واسطه تشدید اقدامات فزاینده آمریکا علیه ایران متصور نیست، اما به نظر می‌رسد این بازیگران جدیدی از توان بالقوه بالاتری بدین منظور برخوردار باشند.
به گزارش
«آزادی»، روزنامه «دیلی صباح» ترکیه امروز به نقل از رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور این کشور نوشت که شینزو آبه نخست‌وزیر ژاپن از وی خواسته در تلاش برای حل مناقشه آمریکا و ایران با توکیو همکاری کند. اردوغان که پس از حضور در اجلاس گروه ۲۰ در ژاپن به چین سفر کرده، در جمع گروهی از خبرنگاران ترکیه‌ای گفت: ایران یکی از موضوعات مورد بحث او و آبه در حاشیه اجلاس اوساکا بوده است.
وی با بیان اینکه ژاپن نیز مانند ترکیه با تحریم‌های اعمال‌شده علیه ایران مخالف است، گفت: «زمانی که با آبه صحبت می‌کردیم، او از من پرسید که آیا می‌توانیم در این پرونده با هم کار کنیم؟ من پاسخ دادم "چراکه نه؟ "»
به نوشته دیلی صاباح، اردوغان عنوان کرده است که هم ترکیه و هم ژاپن برای میانجیگری میان واشنگتن و تهران آمادگی دارند. رئیس‌جمهور ترکیه، با اشاره به اینکه هیچ کس در جهان به دنبال درگیر شدن در یک بحران نیست، تأکید کرده است که تلاش‌ها برای میانجیگری میان دو کشور باید به نتایجی ملموس منجر شود.
همزمان، روسیه نیز تلاش‌هایی را در جهت کاستن از تنش‌ها میان ایران و همسایگانش در منطقه خلیج فارس آغاز کرده است. در این راستا، سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه در دیدار با دبیرکل سازمان همکاری‌های اسلامی در مسکو آغاز گفتگو‌ها بین ایران و کشور‌های عربی خلیج فارس با هدف تقویت اعتماد متقابل، شفافیت در اقدامات نظامی و ایجاد ساختاری برای تأمین امنیت جمعی را بااهمیت نامید.
لاوروف گفت: «ما به‌شدت نگران عدم حل‌وفصل برخی مناقشات و همچنین وخامت اوضاع در برخی کشور‌های اسلامی هستیم. ما نگران افزایش تنش در منطقه خلیج فارس هستیم. ما معتقد هستیم که عامل ایران باید در روند حل‌وفصل سیاسی اوضاع در منطقه مورد توجه قرار بگیرد. ما پیشنهاد قبلی خود را درباره اینکه لازم است تا بین اعراب و ایران گفتگو‌هایی در جهت تقویت اعتماد متقابل، شفافیت در اقدامات نظامی و ایجاد ساختاری برای تأمین امنیت جمعی در منطقه انجام شود تکرار می‌کنیم. این گفتگو‌ها باید از سوی جامعه بین‌المللی، از جمله اتحادیه کشور‌های عرب و سازمان همکاری‌های اسلامی مورد حمایت قرار بگیرد».
این مواضع در حالی از سوی مقامات روس و ترک بیان می‌شود که همکاری‌های سه‌جانبه ایران، روسیه و ترکیه در چارچوب روند آستانه برای حل و فصل بحران سوریه نیز همچنان در جریان است. در همین راستا، قرار است روسای جمهور سه کشور مذکور به زودی نشستی را با هدف بررسی جدیدترین تحولات در سوریه برگزار کنند.
سرگئی ورشینین، معاون وزیر خارجه روسیه روز چهارشنبه گفت: بر خلاف آنچه که در رسانه‌ها منتشر شده، تاریخ دیدار سران روسیه، ایران و ترکیه هنوز مشخص نشده است، اما ابراز امیدواری کرد این نشست هرچه زودتر برگزار شود. این دیپلمات روس که در مسکو در جمع گروهی از خبرنگاران صحبت می‌کرد، گفت: «هنوز پیشنهاد مشخصی به دست ما نرسیده، اما این بار نوبت ترکیه است و هرچه زودتر اتفاق بیفتد، بهتر است».
تهران، مسکو و آنکارا حدود دو سال است که در تلاش برای کمک به حل بحران سوریه، همکاری سه‌جانبه‌ای آغاز کرده‌اند که به دلیل برگزاری اولین نشست آن در پایتخت قزاقستان برگزار شد، به روند «آستانه» معروف شده است. این مذاکرات نه تنها توانسته به وقوع تحولاتی مثبت در راستای پایان دادن به بحران سوریه منجر شود، بلکه روندی از اعتمادسازی را نیز میان این سه کشور در پی داشته است.
به این ترتیب و با توجه به استمرار همکاری میان ایران، ترکیه و روسیه در عرصه منطقه‌ای، به نظر می‌رسد آنکارا و مسکو از پتانسیل بیشتری برای کاستن از تنش‌ها میان ایران و آمریکا از یک سو و ایران و همسایگان عربش از سوی دیگر برخوردار باشند. در این میان، با توجه به عضویت آنکارا در ناتو، موقعیت این کشور در راستای ایفای بخش نخست از این وظیفه مناسب‌تر است، در حالی که روابط رو به گسترش مسکو با کشور‌های عرب حاشیه خلیج فارس امکان نقش‌آفرینی در بخش دوم – یعنی بهبود روابط ایران با این کشورها – را در اختیار روس‌ها می‌گذارد.
در حقیقت، آنجایی که بحث گفتگو میان ایران و آمریکا به میان می‌آید، روسیه با وجود استقبال از نفس این موضوع، نسبت به ایفای نقش مستقیم در آن ابراز تمایل نکرده است. به عنوان مثال، ماریا زاخارووا سخنگوی وزارت خارجه روسیه ماه گذشته در مصاحبه‌ای اظهار داشت: «مذاکره میان ایران و آمریکا نیازمند اراده سیاسی واشنگتن است و دو طرف قادر هستند مذاکره مستقیم داشته باشند و نیازی به میانجیگر نیست». وی در عین حال تأکید کرد «مسکو آماده است روابط خود را با کشور‌های حاشیه خلیج فارس در راستای کاهش تنش در منطقه به کار گیرد».
البته هنوز مشخص نیست که آیا دو کشور مذکور فراتر از ابراز تمایل برای نقش‌آفرینی در این عرصه، دارای طرح مشخصی نیز بدین منظور هستند یا خیر. با این وجود، انتظار می‌رود فعال شدن مسکو و آنکارا در موضوع تنش‌زدایی از روابط ایران با دیگر کشورها، به تقویت بیش از پیش محور سه‌جانبه ایران- روسیه- ترکیه در منطقه منجر شود.
