مستند «در جستجوی فریده»، نماینده ایران در اسکار ۲۰۲۰ شد / متری شیش و نیم و قصرشیرین پایین‌تر تشخیص داده شدند!

هیأت معرفی نماینده سینمای ایران برای جوایز اسکار که بر خلاف دوره‌های پیشین محرمانه و بدون اطلاع‌رسانی فعالیت خود را آغاز کرده بوده، برای نخستین بار یک فیلم مستند را به عنوان نماینده ایران برای اسکار بهترین فیلم غیرانگلیسی‌زبان انتخاب کرد و بدین ترتیب مستند «در جستجوی فریده» به کارگردانی آزاده موسوی و کورش عطایی نماینده ایران در اسکار 2020 شد؛ تصمیمی که برای نخستین بار نیمه شب و کاملاً غیرمنتظره اعلام شد.

به گزارش «تابناک»؛ انتخاب نماینده سینمای ایران برای معرفی به «آکادمی علوم و هنرهای سینمایی / Academy of Motion Picture Arts and Sciences» معمولاً در واپسین روزهای شهریورماه صورت می‌پذیرد و پشت این زمان‌بندی دقیقه نودی یک علت هوشمندانه بود. جشنواره ونیز در نیمه شهریورماه برگزار می‌شود و آخرین عرصه کلیدی پس از برلین و کن برای درخشش فیلم‌های سینمایی ایران و خودنمایی بین‌المللی است. معمولاً ابتدا ترکیب هیأت انتخاب توسط بنیاد فارابی اعلام و سپس در یک جلسه کاندیداها انتخاب و در نهایت در جلسه دیگری، گزینه نهایی انتخاب می‌شد.

اکنون در رویدادی بی‌سابقه برای نخستین بار، سازوکار انتخاب نماینده اسکار محرمانه و به دور از اطلاع رسانه‌ها به همراه هیأتی متشکل از فرشته طائرپور (تهیه کننده)، فاطمه معتمدآریا (بازیگر)، ابوالحسن داودی (کارگردان)، تورج منصوری (فیلمبردار)، رسول صدرعاملی (کارگردان)، امیر اثباتی (طراح صحنه)، مرتضی رزاق کریمی (تهیه کننده)، مهرزاد دانش (منتقد) و رائد فرید زاده (معاون بین الملل بنیاد سینمایی فارابی) تشکیل شد تا در این زمینه پشت درهای بسته تصمیم‌گیری کنند و دقایقی پیش در نیمه شب، نماینده ایران برای اسکار را معرفی کردند!

بر اساس این تصمیم‌گیری که مشخص نیست، چرا برای اولین بار یک ماه زودتر و حتی پیش از برگزاری جشنواره ونیز ـ که متری شیش و نیم در آن حضور و شانس برد جایزه دارد ـ تصمیم‌گیری شتابزده‌ای کرده‌اند. خروجی این نشست‌های محرمانه، معرفی فیلم مستند «در جستجوی فریده» به کارگردانی آزاده موسوی و کوروش عطایی به عنوان گزینه نهایی و نماینده سینمای ایران برای نود و دومین دوره جوایز اسکار در بخش اسکار بهترین فیلم غیرانگلیسی‌زبان است.

فیلم مستند «در جستجوی فریده» درباره زنی به نام فریده است که چهل سال پیش در حرم امام رضا رها شده و پس از انتقال به شیرخوارگاه توسط زوجی هلندی به فرزندی گرفته و به هلند برده می‌شود. فریده که در این سال‌ها به‌ خاطر ترس از سفر به ایران و تمایل نداشتن خانواده‌اش به وطن بازنگشته، چند سالی است از راه دور جستجویی را برای پیدا کردن خانواده واقعی‌اش شروع کرده و حالا برای اولین بار به ایران سفر می‌کند تا زادگاهش را ببیند و با سه خانواده که مدعی‌اند خانواده واقعی او هستند، ملاقات کند… .

این برای نخستین بار است که در تاریخ سینمای ایران یک فیلم مستند به عنوان نماینده سینمای ایران معرفی می‌شوند و هیچ فیلم سینمایی شایسته معرفی تشخیص داده نمی‌شود و همچنین این برای نخستین بار است که چنین خبر مهمی پس از نشستی محرمانه نیمه شب توسط سازمان سینمایی منتشر می‌شود! این سلسله اتفاقات عجیب و بی‌سابقه در تاریخ سینمای ایران در حالی رخ داده که به گفته رائد فرید زاده، دبیر و سخنگوی هیأت معرفی فیلم ایرانی به اسکار، رقبای نهایی مستند 88 دقیقه‌ای «در جستجوی فریده»، فیلم‌های «متری شیش و نیم» و «قصرشیرین» بوده‌اند! در واقع از نظر هیأت انتخاب این فیلم مستند، از دو فیلم تحسین شده سال که حضور بین‌المللی موفقی داشته‌اند نیز مهم‌تر است!

در فهرست اولیه نیز فیلم های مغزهای کوچک زنگ زده (هومن سیدی)، بمب، یک عاشقانه (پیمان معادی)، سرو زیر آب (محمدعلی باشه آهنگر)، آشغال‌های دوست داشتنی (محسن امیر یوسفی)، قصر شیرین (رضا میرکریمی)، در جستجوی فریده (آزاده موسوی و کوروش عطایی)، عرق سرد (سهیل بیرقی)، متری شش و نیم (سعید روستایی)، سرخ پوست (نیما جاویدی) و شبی که ماه کامل شد (نرگس آبیار) قرار داشته‌اند اما با این حال همه این فیلم‌ها بیرون گذاشته شده‌اند و یک مستند از صلاحیت فنی بیشتری تشخیص داده شده است.

در این میان قطعاً اگر فیلم «متری شیش و نیم» در جشنواره ونیز جایزه می‌برد یا «قصرشیرین» به موفقیت دیگری دست می‌یافت، انتخاب مستند «در جستجوی فریده» به عنوان نماینده سینمای ایران از ‌هم‌اکنون نیز عجیب‌تر می‌نمود و چه بسا این انتخاب شتاب‌زده، برای برخی که با بدگمانی به ماجرا می‌نگرند، چنین متبادر سازد که این انتخاب با این سرعت گزینش شده تا اساساً کار به آنجا نکشد و نتیجه بازی سریع‌تر از حد معمول مشخص شود.

نقدها پیرامون انتخاب اشتباه «در جستجوی فریده» نافی ارزش‌های این مستند نیست و بی‌شک این مستند جزو آثار مهم در حوزه مستند محسوب می‌شود اما نمی‌توان واقعیت را انکار کرد که نه این مستند و نه اغلب مستندهای مهم ایران در سال‌های اخیر، توان رقابت با بهترین فیلم‌های سینمایی هر سال را نداشته و ندارند و هنوز مستند کلاس جهانی در ایران تولید نمی‌شود. این مستند نیز نتوانسته در جشنواره‌های کن، برلین یا ونیز حضور داشته و درخشش چشمگیرش هیأت انتخاب را متقاعد کرده باشد. «تابناک» در آینده نزدیک به نقد و بررسی این فیلم در مجموعه نقد فیلم‌های ایرانی خواهد پرداخت.