رده بندی سنی سینما، فرصت‌سازی ناخواسته برای تسویه حساب با سینماگران!

حسین انتظامی رئیس سازمان سینمایی با دستورالعمل نهایی رده بندی سنی فیلم‌های سینمایی را ابلاغ کرد و همزمان سی چهره را به عنوان هیات اجرای این دستورالعمل و تعیین رده بندی سنی فیلم‌های سینمایی منصوب کرد؛ اقدامی که اگرچه نفس آن قابل دفاع است اما اجرایش توسط دولت بسیار خطرناک است و اگر یکی از اسلاف انتظامی به دنبال حذف گروهی از سینماگران یا ضربه به سرمایه آنها به قصد تسویه حساب باشند، این محمل بهترین امکان برای تسویه حساب خواهد بود.

به گزارش «تابناک»؛ پس از آنکه «دستورالعمل درجه‌بندی گروه سنی فیلم‌های سینمایی» تابستان سال 1397 منتشر و همزمان با روز ملی سینما (چهارشنبه 21 شهریور) اعلام شده بود، دستورالعمل جدید درجه‌بندی سنی فیلم‌های سینمایی در سه فصل و 16 ماده ابلاغ شد که از سه شنبه دهم اردیبهشت ماه 1398 برای تمامی سینماها، تهیه‌کننده‌ها و پخش‌کننده‌ها لازم الاجرا اعلام شد اما پس از نقدها در نهایت بخش‌هایی از این دستورالعمل تغییر کرد و در نهایت دستورالعمل نهایی اکنون ابلاغ شده که در مجموع قابل دفاع است اما همچنان اینکه متولی اجرای آن دولت است، اسباب نگرانی را رقم زده است.

حسین انتظامی اسامی همزمان با ابلاغ این دستورالعمل هیات مرکبی از 30 چهره که ادعا شده با فیلم و سینما آشنا هستند و در حوزه های فرهنگی، آموزشی، تربیتی، روانشناسی، جامعه شناسی و رسانه فعال هستند را به عنوان ترکیب هیات مجری این دستورالعمل معرفی کرده که مشتمل بر مرضیه ابراهیمی، حمیدرضا ابک، اسدالله اعلایی، محمود امانی تهرانی، عماد افروغ، رضا امیر خانی، مرضیه برومند، رضا پورحسین، سمیه توحیدلو، مهدی تهرانی، مریم جلالی دهکردی، علی زرافشان، مهری زعفرانی، محمد سلگی، روح الله عالمی، افشین علا، مهرزاد دانش، مصطفی رحماندوست، فریدون عموزاده خلیلی، سیدعلی کاشفی خوانساری، محسن کاشانی وحید، عباس کاظمی، الهه کسمایی، میترا لبافی، جواد محقق، سیدمحمدتقی معراجی، سید محمد حسین نواب، مهدی نوید ادهم، وحید نیکخواه آزاد و محمد رضا وصفی است.

انتظامی درباره کیفیت همراهی چهره‌های شاخصی همچون عماد افروغ، رضا امیرخانی، مصطفی رحماندوست و... که به نظر می‌رسد حضور مستمر آن‌ها در قالب یک گروه جامع برای بررسی آثار سینمایی، اجرایی نباشد، توضیح داده است: «این گروه اعضایی هستند که طبق پیش‌نویس ارائه شده جلساتی می‌گذارند، فیلم‌ها را می‌بینند و اعلام نظر می‌کنند. با توجه به تعداد فیلم‌هایی که این کارشناسان باید بررسی کنند، پیش‌بینی ما این است که لااقل هفته‌ای یک جلسه باید داشته باشند تا بتوانند فیلم‌هایی که از طرف شورای پروانه نمایش و معاون سازمان به آن‌ها معرفی می‌شود را بررسی کنند.»

بر اساس آیین نامه اولیه که برخلاف اختیارات سازمان سینمایی و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بود، سینماداران باید مانع از ورود اشخاص زیر هجده سال به گروهی از فیلم‌های سینمایی دارای صحنه‌های خاص می‌شدند اما پس از تذکرات، سازمان سینمایی این بخش را در متن نهایی اصلاح کرد و آن گونه که در تبصره 4 ماده این دستورالعمل آمده، مدیران سینما مکلف به جلوگیری از حضور افراد مشمول به سالن‌های سینما نیستند و مسئولیت اجرا به عهده والدین یا همراه بزرگسال است؛ اقدامی که مطابق با استانداردهای چنین دستورالعمل‌هایی در دیگر کشورها نیز هست.

در همین ماده 3 رده بندی سنی به سه گروه کلی‌تر تقلیل و تجمیع یافته که مشتمل بر چنین رده‌بندی‌هایی می‌شود:
1. گروه9+: تماشای این فیلم برای کودکان زیر 9 سال توصیه نمی شود.
2. گروه 12+: تماشای این فیلم برای افراد زیر 12 سال توصیه نمی شود.
3. گروه 15+: تماشای این فیلم برای افراد زیر 15 سال توصیه نمی شود.

نوع اعمال مداخله سازمان سینمایی سوای اعلام رده بندی به والدین و مخیر گذاشتن آنها در انتخاب فیلم مناسب برای رده سنی فرزندان‌شان، محدود کردن صدور حواله اکران برای فیلم‌های سینمایی دارای رده بندی سنی بالا است و به عبارت ساده‌تر فیلم‌هایی که 15+ باشد، از سالن‌های کمتری برای اکران عمومی برخوردار می‌شوند. بر اساس ماده4 این آیین‌نامه، معاونت ارزشیابی و نظارت براساس این شیوه نامه و در چارچوب مصوبات هیات اکران نسبت به کاهش ظرفیت نمایشی فیلم های مشمول رده بندی سنی اقدام می کند.

مشکل اما از ماده 2 این شیوه‌نامه شروع می‌شود؛ جایی که تاکید شده اعضای هیات با حکم رئیس سازمان امور سینمایی و سمعی بصری برای مدت یکسال منصوب می شوند و انتخاب مجدد آنها بلامانع است و بر همین اساس حسین انتظامی سی نفر را منصوب کرده است. این اقدام ظاهراً هزینه‌ای در بر ندارد اما اگر به ماده 4 بازگردیم، در می‌یابیم تا چه حد می‌تواند برای فیلمساز دردسرساز شود و امنیت سرمایه گذاری‌اش را به مخاطره بیاندازد.

فرض کنیم با تغییر دولت و چرخش قدرت، یک سینماگر که با گروهی از سینماگران مشکل دارد، مدیریت سازمان سینمایی را به دست بگیرد و قصد نابود کردن رقبایش در سینما را داشته باشد. او می‌تواند با تکیه بر این آیین نامه، همفکرانش را در این هیات رده بندی منصوب کند، به فیلم‌ها رقبا رده بندی 15+ بدهند و در نهایت سالن‌های محدودی برای اکران بدهند و ضربه جدی به فروش این فیلم‌ها بزنند. در واقع اجرای دولتی رده بندی سنی سینما، فرصت‌سازی ناخواسته برای تسویه حساب با سینماگران است که به صورت بالقوه فعال است و اگر یک مدیر بی‌تقوا بر سر کار بیاید، می‌تواند به صورت بالفعل درآورد.

در آمریکا که قدیمی‌ترین سیستم اینچنینی رده بندی سنی را تحت عنوان «نظام رده‌بندی فیلم‌ها توسط انجمن تصاویر متحرک آمریکا / Motion Picture Association of America film rating system» دارد، «انجمن تصاویر متحرک آمریکا از سیستم درجه‌بندی فیلم‌ها / Motion Picture Association of America» به عنوان متولی تنظیم و اجرای این رده بندی گروهی از خانواده‌های منتخب آمریکایی را به صورت دوره‌ای برای تعیین رده بندی در نظر گرفته است؛ فرمولی که در ایران نیز قابل اجرا بود و مجموعه‌های غیردولتی نظیر خانه سینما می‌توانستند این خانواده‌ها را انتخاب و این خانواده‌ها رده بندی فیلم‌ها را مشخص کنند.

نکته دیگر اینکه مصادیق کلی در رده بندی ایرانی تعیین شده اما مصادیق برای هر رده تعیین نشده و مشخص نیست فیلمی که چه ویژگی‌های منفی داشته باشد، 12+ تشخیص داده می‌شود و اگر چه ویژگی‌های منفی دیگری داشته باشد، 15+ قلمداد خواهد شد و تشخیص به کلی به اعضاء هیات رده بندی سپرده شده است! این شیوه دست اعضاء را برای سلیقه گرایی باز گذاشته و اگر روزی کار به دست غرض ورزان بیافتد، بلای بدی می‌توانند به سر اهالی سینما با چنین معیارهای نامشخصی برای رده بندی در هر رده سنی بیاورند.

این در حالی که در شیوه دیگر کشورها، مصادیق هر رده سنی مشخص شده و هیات نظارت بر رده بندی صرفاً مسئول تطبیق فیلم‌ها با مصادیق است. به  عنوان نمونه در رده بندی سنی آمریکا، درجه PG-13 مخفف Parents Strongly Cautioned به معنی تذکر قاطع به والدین است که بعضی موارد برای بچه‌های زیر 13 سال نامناسب است و والدین باید برای اجازه دادن به بچه‌های جوان‌ترشان به دیدن این فیلم‌ها دقت نمایند. این فیلم‌ها حاوی خشونت، سکس و برهنگی نیستند؛ فقط حاوی مقداری صحنه عشقی معمول و مواد مخدر و دخانیات می‌باشند. بنابراین مشخص است این هیات به چه فیلم‌هایی می‌تواند در آمریکا 13+ بدهد.

از این منظر توصیه می‌شود در رده بندی ایرانی نیز مشخص شود هر رده بندی سنی شامل چه مصادیقی می‌شود و این هیات صرفاً مسئول تطبیق فیلم‌ها با مصادیق هر رده سنی شود، تا اگر به فیلمی ظلم شد، صاحبانش بتوانند معترض شوند و در مقابل یک قضاوت بدون مبنا قرار نگیرند که نمی‌توان نسبت به آن معترض شد. همچنین توصیه می‌شود انتظامی در همین دوره امور این موضوع را به نهاد سینمایی غیردولتی با محوریت خانواده‌های ایرانی واگذار کند تا هم اعتماد عمومی به رده بندی تقویت شود و هم روزی فرانرسد که از این رده بندی برای تسویه حساب سوءاستفاده شود.

متن کامل این آیین نامه بدین شرح است:

پیشگیری از هرگونه آسیب به کودکان، نوجوانان و جوانان بر اساس موازین تربیتی، اخلاقی و باورهای اجتماعی، به عنوان ضرورت صنعت تصویر شناخته می شود، اهمیت این موضوع بدان خاطر است که گاه نمایش رفتار و گفتار شخصیت‌های منفی و یا رخدادهایی که متضمن خشونت، ترس و مضامین مشابه هستند، برای برخی گروه‌های سنی نامناسب است، و از اینرو اطلاع رسانی، طبقه بندی آثار و توصیه های آگاهی بخش با انواع روش ها ضروری به شمار می رود. نظام رده بندی سنی فیلم ها، معیار مناسبی برای خوب یا بد بودن محتوای آثار نبوده و صرفا هدایتگر مخاطبان در تشخیص مطابقت آثار با موازین تربیتی و روحی روانی می باشد. به همین منظور شیوه نامه رده بندی سنی آثار سینمایی به استناد بندهای 11 و 13 آیین نامه نظارت بر نمایش فیلم، اسلاید و ویدیو و صدور پروانه نمایش آنها با اصلاحات انجام شده مصوب 1382 هیات وزیران به شرح زیر ابلاغ می شود.

فصل اول: اهداف
ماده1: اهداف مورد نظر در اجرای این شیوه نامه عبارتند از:
1. ارزیابی تمامیت فیلم با معیارهای فرهنگی، عرفی و مذهبی جامعه با هدف بدآموز نبودن آثار برای تمامی گروه های سنی.
2. هدایت گروه های سنی ناتوان از درک نادرستی فعالیت های ضد قوانین و هنجارهای عمومی جامعه.
3. پرهیز از نمایش تبعیض قومی، نژادی، جنسیتی و مذهبی، معلولیت‌های ذهنی، جسمی وجنسی و نیز پیشگیری از نمایش حرکات و الفاظ رکیک و نامناسب برای کودکان و نوجوانان.
4. حمایت از گروه های سنی در معرض خطر در برابر نمایش خشونت افسار گسیخته، خونریزی، رفتارهای هیجانی و مجرمانه مانند استفاده از اسلحه گرم یا سرد،خودکشی، خودآزاری.
5. جلوگیری از تاثیرگذاری مثبت نمایش مصرف مشروبات الکلی، سیگار و مواد مخدر با تاکید بر پرهیز از آموزش تولید این گونه مواد.

فصل دوم: رده بندی سنی
ماده2: براساس ماده1 این شیوه نامه و با توجه به تاثیر پیام های مستقیم و غیر مستقیم فیلم ها و فضای کلی آنها بر گروه های سنی مختلف، رده بندی سنی به تشخیص هیاتی مرکب از 30 شخصیت آشنا با فیلم و سینما در حوزه های فرهنگی، آموزشی، تربیتی، روانشناسی، جامعه شناسی و رسانه صورت می گیرد. اعضای این هیات با حکم رئیس سازمان امور سینمایی و سمعی بصری برای مدت یکسال منصوب می شوند و انتخاب مجدد آنها بلامانع است.
ماده3: رده بندی سنی فیلم ها به شرح زیر است و حسب مورد، جملات مقابل هر گروه به طور کامل در متن پروانه نمایش و اقلام تبلیغاتی درج می شود.
1. گروه9+ : تماشای این فیلم برای کودکان زیر 9 سال توصیه نمی شود.
2. گروه 12+ : تماشای این فیلم برای افراد زیر 12 سال توصیه نمی شود.
3. گروه 15+ : تماشای این فیلم برای افراد زیر 15 سال توصیه نمی شود.
تبصره1: هیات رده بندی سنی، آثاری را که هیات پروانه نمایش یا معاون ارزشیابی و نظارت ارجاع می دهد ، بازبینی کرده و براساس موارد مطروحه در ماده1، دلایل انتخاب گروه سنی را با ذکر مصادیق در صورت جلسات خود درج و در پاسخ به درخواست های احتمالی صاحبان آثار و یا به تشخیص خود، برای اطلاع عموم منتشر می کند.
تبصره2 : فیلم هایی که مصادیق اعلام شده ی هیات رده بندی سنی از آنها حذف شود، از شمول رده بندی خارج می شوند.
تبصره3: رده بندی سنی فیلم های غیرسینمایی (تله فیلم، سریال، مستند، ترکیبی و...) در صورت نیاز و به تشخیص معاونت ارزشیابی و نظارت سازمان امور سینمایی، توسط هیاتی بازبینی این فیلم ها صورت می گیرد یا به هیات رده بندی موضوع این شیوه نامه ارجاع می شود.
تبصره 4 : مدیران سینما مکلف به جلوگیری از حضور افراد مشمول به سالن های سینما نیستند و مسئولیت اجرا به عهده والدین یا همراه بزرگسال است.
ماده4: معاونت ارزشیابی و نظارت براساس این شیوه نامه و در چارچوب مصوبات هیات اکران نسبت به کاهش ظرفیت نمایشی فیلم های مشمول رده بندی سنی اقدام می کند.

فصل سوم: ضوابط و مقررات اجرایی
ماده5: دفاتر پخش فیلم، سالن های نمایش فیلم، موسسات ویدیو رسانه، سامانه های برخط نمایش فیلم ، سامانه های
پیش فروش و فروش اینترنتی بلیت سینما و شرکت های پخش ویدیویی مکلف به اطلاع رسانی رده بندی سنی مندرج در پروانه نمایش فیلم ها در تمامی مواد تبلیغی، فضای فیزیکی و مجازی مرتبط با نمایش فیلم می باشند.
ماده6: اطلاع رسانی رده بندی سنی هر فیلم در مکان های نمایش فیلم باید قبل از رسیدن مخاطبان به گیشه فروش بلیت یا در محل گیشه فروش نصب گردیده و قابل رویت باشد.
تبصره: در فروش اینترنتی بلیت و یا تماشای برخط فیلم ها، مخاطب باید قبل از پرداخت وجه یا تماشای فیلم از رتبه سنی فیلم آگاه شده باشد.
ماده7: هشدار مربوط به رده بندی سنی هر فیلم باید قبل از شروع فیلم در سالن های سینما و همچنین قبل از نمایش در سایر بستر های پخش، درج شود و سینماها، دفاتر پخش سینمایی، ویدیویی، موسسات ویدیو رسانه و سامانه های برخط نمایش فیلم، مسئول اجرای آن هستند.
ماده8: حداقل یک شانزدهم مساحت هر یک از مواد تبلیغی مانند عکس، پوستر، پلاکارد، سردر، بیلبورد، استند، مکانهای تبلیغاتی و تلویزیون شهری، فضای مجازی، جلد نسخه ویدیویی ، بلیت (اعم از چاپی و الکترونیکی) و سایر موارد تبلیغاتی باید به درج عبارت هشداری رده بندی سنی، مندرج در پروانه نمایش به شکلی واضح و قابل رؤیت اختصاص یابد.
فصل چهارم : تخلفات و مجازات ها
ماده9 : معاونت ارزشیابی و نظارت سازمان امور سینمایی و سمعی بصری در چارچوب مقررات انضباطی آیین نامه های تاسیس و نظارت بر دفاتر و موسسات پخش فیلم، موسسات ویدیو رسانه، مراکز عرضه بر خط ویدیویی، احداث سالن های نمایش فیلم و طرز کار آنها و نیز مقررات مربوط به سامانه های فروش اینترنتی بلیت، مجازات هایی را به شرح زیر برای هر یک از متخلفان اعمال
می کند :
تبصره: تمامی مجازات های مندرج در این شیوه نامه با تصویب شورای اکران و تأیید رئیس سازمان امور سینمایی و سمعی بصری اجرا می شود.
ماده 10: در صورت بروز تخلف از سوی دارندگان مجوز پخش فیلم، ضمن ابلاغ کتبی و درج در پرونده مدیران آن دفاتر، ضروری است متخلفان در اسرع وقت ، اقدامات مورد انتظار و جبرانی را انجام دهند تا امکان ادامه نمایش فیلم فراهم شود. در صورت تکرار تخلف در مرتبه دوم از صدور پروانه نمایش فیلم بعدی آنها تا 3 ماه جلوگیری خواهد شد و در صورت تکرار تخلف برای سومین مرتبه ، پروانه فعالیت دفاتر مورد نظر به مدت شش ماه تا یکسال تعلیق می شود.
ماده 11: در صورت بروز تخلف از سوی دارندگان مجوز پخش ویدیویی، در مرتبه اول تذکر کتبی و جمع آوری نسخه های فیلم از بازار و تامین و انجام اقدامات مورد انتظار برای بازپخش محصول و در صورت تکرار تخلف ، پروانه فعالیت این شرکت ها تا
سه ماه و در مرتبه سوم پروانه فعالیت آنها از شش ماه تا یکسال تعلیق خواهد شد.
ماده12: در صورت سهل انگاری مدیر سینما در قبال اطلاع رسانی صحیح و کامل رده بندی سنی اعلامی در پروانه نمایش، ضمن تذکر به وی برای انجام اقدامات مورد انتظار در اسرع وقت، در صورت تکرار تخلف،کارت فعالیت مدیر خاطی سینما به مدت 3 ماه به حال تعلیق درمی آید و در صورت تکرار تخلف در مرتبه سوم، ضمن ابطال کارت مدیریت وی، حواله اکران فیلم جدید برای سینما به مدت 3 ماه صادر نخواهد شد و طی این مدت درجه کیفی سینما نیز به مدت 3 ماه ، یک درجه تنزل می یابد.
ماده13: سامانه های برخط نمایش فیلم و موسسات ویدیو رسانه در صورت تخلف در مرتبه اول ضمن انجام فوری اقدامات جبرانی، تذکر کتبی دریافت می کنند و در صورت تکرار تخلف، پروانه فعالیت آنها به مدت 3 ماه و در صورت تکرار برای مرتبه سوم بمدت شش ماه به حال تعلیق درخواهد آمد.
ماده 14: سامانه های پیش فروش و فروش برخط بلیت سینماها، در صورت تخلف ضمن دریافت تذکر و تأمین سریع اقدامات مورد انتظار، در صورت تکرار تخلف از یک تا سه ماه حق فروش بلیت را نخواهند داشت.
ماده15: نظارت بر حسن اجرای شیوه نامه رده بندی سنی فیلم های سینمایی به عهده معاونت ارزشیابی و نظارت سازمان امور سینمایی و سمعی بصری است.