جدا از مباحث علمی، نگاشتن پایان نامه دارای ضوابط و قوانینی است که تأثیر مستقیم بر نمره پایان‌نامه دارد؛ از همین پیروی از اصول پایان‌نامه نویسی مهم و ضروری است که در ادامه این گزارش اصول اولیه و چهارچوب کلی آن را می‌خوانید.
به گزارش «تابناک»، پایان‌نامه، تز و رساله بخش‌های جدانشدنی تحصیلات تکمیلی است و مدرک کارشناسی ارشد و دکتری را می‌توان در گرو آن دانست. پایان‌نامه در دوره کارشناسی ارشد به پاسخ به یک پرسش یا بررسی یک موضوع می‌پردازد و در دوره دکتری مفصل‌تر و حجیم‌تر می‌شود و با عناوینی هم چون تز یا رساله هم‌خوانی بیشتری دارد.
پایان‌نامه در دوره دکتری از پختگی بیشتری نسبت به پایان‌نامه‌های دوره کارشناسی ارشد برخوردار است و باید موضوع جدیدی را مورد هدف قرار دهد. هم‌خوانی داشتن پایان‌نامه و رساله دوره‌های کارشناسی ارشد و دکتری منجر به روشن‌تر شدن آینده شغلی و علمی دانشجو می‌شود.
هرچند ممکن است نگاشتن یک رساله خوب همراه با مشکلاتی باشد. کمبود توانایی‌های تحقیقاتی، کمبود توانایی‌های نوشتاری و زمان‌بندی ازجمله مشکلاتی است که دانشجویان در نگاشتن پایان‌نامه با آن مواجه هستند.
بایدها و نبایدهای پایان‌نامه یا رساله
نخستین بخش یک پایان‌نامه یا رساله، جلد آن است. جلد، بخشی از یک گزارش صـحافی شده است که صفحه‌های به هم دوخته، منگنه یا چسبانده شده را می‌پوشاند. اطلاعـاتی کـه روی آن می‌آید، به خواننده در بازشناسی و بازیابی آسان‌تر آن در قفسه‌ها کمک می‌کند.
بر جلد پایان‌نامه یا رساله باید عنوان آن، نـام و نـام خانوادگی دانش‌آموخته و ماه و سال دفاع آن نوشته شوند. عنوان اصلی پایان‌نامه، نخستین عنصری است که بر جلد نگاشته شود. کیفیـت چـاپِ عنـوان در عطف باید به‌گونه‌ای باشد که به‌آسانی خوانده شـود و تشـخیص گـزارش را در قفسه‌ها یـا در دسته‌های نامنظم، شدنی سازد. نوشته‌های روی جلد باید دو سانتیمتـر از پـایین آن فاصـله داشته باشند تا کتابخانه‌ها بتوانند اطلاعات ویژه خود را (مانند شماره بازیابی کتابخانـه) در آنجـا بنویسند یا بچسبانند.
هنگامی‌که عنوان در عطف نگنجد یا نوشتن عنوان در عطف بـه هر دلیل، شدنی نباشد، به‌جای آن، عنوان در کناره نوشته می‌شود. این عنوان نزدیکی لبه صحافی شده جلد قرار می‌گیرد. محتوا و شیوه نوشتن عنوان در کناره باید مانند عنوان در عطـف باشـد.
عنـوان در کناره بهتراست از بالا به پایین و سمت راست جلد آغازین بیاید؛ ولی می‌تواند روی جلد پایانی هم باشد. چنین عنـوانی، جسـتجـو بـرای گزارش‌های قفسه‌بندی شـده را آسـان می‌کند عنوان‌های بلنـد را کـه در عطـف نمی‌گنجند، می‌توان خلاصه کرد یا تنها بخش نخست آن‌ها را نوشت.
حاشیه‌های روی جلد مانند حاشیه‌های صفحه‌های سـمت چـپ مـتن اصـلی اسـت. فاصله میـان اجـزای روی جلـد بسـته به‌اندازه آن‌ها باید به‌گونه‌ای باشد که در یک صفحه جا بگیرند. ازاین‌رو می‌توان اندازه قلم‌ها را نیـز ازآنچه در اینجا آمده است، کاهش داد. اجزای روی جلد به زبان فارسی با قلم پررنگ از بالا تا پایین آن به ترتیب زیر هستند.
۱. نشان مؤسسه (با پهنای دو سانتی‌متر)
۲. نام مؤسسه (با اندازه ۱۱)
۳. نام دانشکده یا پژوهشکده (با اندازه ۱۰)
۴. نوشته «پایان‌نامه کارشناسی ارشد یا رساله دکتری رشته ... گرایش ...» (با اندازه ۱۰)
۵. عنوان پارسا (با اندازه ۲۰)
۶. واژه «نگارش» (با اندازه ۱۰)
۷. نام و نام خانوادگی دانش‌آموخته (با اندازه ۱۲)
۸. نوشته «استاد/ استادان راهنما» (با اندازه ۱۰)
۹. نام و نام خانوادگی استاد/ استادان راهنما (با اندازه ۱۲)
۱۰. نوشته «استاد/ استادان مشاور» (با اندازه ۱۰)
۱۱. نام و نام خانوادگی استاد/ استادان مشاور (با اندازه ۱۲)
۱۲. ماه و سال (ماه و سال دفاع موفقیت‌آمیز (با اندازه ۱۰)
پشت جلد به زبان انگلیسی
پشت جلد که به زبان انگلیسی است، باید همانند روی جلد به زبان فارسـی باشـد. ازاین‌رو اطلاعات روی جلد (به زبان انگلیسی) و صفحه عنوان (به زبان انگلیسی) مانند یکدیگر هستند؛ ولی در پشت جلد قلم «تایمزنیو رومن» به‌جای بی‌زر به کار می‌رود.
به نام خدا، صفحه نخست یک پایان‌نامه
ازآنجایی‌که نام و یاد خدا بهترین سرآغاز برای هر نوشته و کاری است، نام او در نخسـتین برگ پایان‌نامه یا رساله می‌آید. بهتر است در این صفحه کادر و تزئین به کار نرود. پشت ایـن صـفحه سـفید گذاشته می‌شود.
صفحه عنوان، صحفه دوم پایان‌نامه
عنوان پایان‌نامه یا رساله دکتری عبارتی است که موضوعِ آن را بیـان می‌کند. ازآنجایی‌که عنـوان، نخسـتین بخش از هر گزارش است که بیشتر جستجوگران می‌خوانند، باید هر آنچه را در برگیرد کـه برای ارائه توصـیفی درسـت از پژوهشگر نیـاز اسـت. ازاین‌رو، عنـوان همیشـه نبایـد کوتـاه باشـد و بایــد محتــوا را نشــان دهــد.
عنوان به‌ویژه در چکیده‌نویسی، فهرست‌نویسی، نمایه‌سازی، ارجـاع بـه گـزارش و نیز برای آگـاه سـاختن خواننـدگان از محتـوای آن اهمیـت دارد. واژه‌های عنـوان، موضوع گزارش را تعریف و آن را محدود می‌کنند. روی جلد و صفحه عنوان باید به یک‌زبان و شکل باشند. پدیدآور باید برای عنوان واژه‌هایی را برگزیند که پایان‌نامه یا رساله را از پژوهش‌های پیشین با همان موضوع کلی جدا کنند.
باید از نوشتن فرمول در عنوان گزارش تا جایی که شدنی است، خودداری شـود؛ ولـی اگـر نیاز بود، واژه‌های فارسی برای نوشتن فرمول به کار روند. کارکرد صفحه عنوان، ساخت هویتی یکتا برای پایان‌نامه است. این صفحه، کار خواننـدگان را آسان می‌کند. اطلاعات روی جلد و صفحه عنوان همانند یکدیگر هستند.
برگ اصالت و مالکیت پایان‌نامه
برگ اصالت و مالکیت اثر، دانش‌آموخته گواهی می‌دهد که پایان‌نامه، دستاورد کار و پژوهش خود او است در این برگ به‌جای نوشته‌های زیـرخط‌دار بایـد نوشته‌های درست بر پایه نام دانش‌آموخته، مقطع، نام استادان، نام مؤسسه و مانند آن‌ها نوشته شـوند. اصـل شود و در متن اصلی پارسا قرار گیـرد. ایـن بـرگ پشـت صـفحه عنـوان ۲ این صفحه باید اسکن شود.
برگ تأیید هیئت‌داوران/ صورت‌جلسه دفاع
برگ تأییـد هیئت‌داوران صورت‌جلسه دفـاع، مجـوزی بـرای پایـان تحصـیل دانشـجو و دانش‌آموختگی دانشجو است. نوشتن رایانامه سازمانی برای اعضـای هیئت‌داوران (به‌جز نماینـده تحصیلات تکمیلی) در برگ تأیید هیئت‌داوران صورت‌جلسه دفـاع الزامـی اسـت. اصـل ایـن صفحه باید اسکن شود و در متن اصلی پارسا قرار گیرد که پشت این صفحه سفید است.
پس از این صفحه می‌توان صفحه تقدیم و صحفه سپاسگزاری آورده شود و پس از آن چکیده مقاله آورده می‌شود. پس از چکیده به ترتیب هدف، روش‌شناسی پژوهش، یافته‌ها، نتیجه گیری پایان نامه آورده می‌شود.
در بخش هدف، هدف‌های اولیه و دامنه پژوهش یا دلایل انجام پژوهش در اینجا بیان می‌شود. در بخش روش‌شناسی پژوهش تنها تکنیک‌ها یا رویکردهایی که به ضرورت، برای درک پژوهش الزامی است در اینجا تشریح می‌شود. در ادامه در بخش یافته‌های پایان نامه یا رساله باید به صورت کوتاه و تمام‌نما نوشته شود و می‌تواند دربرگیرندە یافته‌های تجربی یا نظری، روابط و همبستگی‌ها، تأثیرهای مشاهده شده و ... باشد.
در بخش نتیجه گیری نیز به تشریح دلالت‌هایی می‌پردازد که بر نتایج می‌توان بیان کرد. این بخش می‌تواند همراه با پیشنهادها، ارزیابی‌ها، کاربردها، روابط جدید و فرضیه‌های مورد تأیید و رد شده تدوین شود. هم‌چنین کلیدواژه‌ها را اینجا وارد کنید.
اهمیت شماره‌گذاری صفحه‌ها در پایان‌نامه
شماره‌گذاری همه صفحه‌ها در بالای آن‌ها، به فاصـله دو سـانتی‌متـر از لبـه بیرونـی صـفحه انجام می‌شود. شماره صفحه‌های زوج در گوشه بالای سمت راسـت و شـماره صفحه‌های فرد در گوشه بالای سمت چپ صفحه نوشته می‌شود.
شماره‌گذاری پایان‌نامه و رساله از صفحه «به نام خدا» و با شماره «۱» آغاز می‌شود و صفحه‌های دیگـر (بخش‌های آغازین، متن اصلی و پیوست‌ها) با شماره‌های پیاپی به دنبال آن می‌آیند. شماره صفحه در بخش‌های آغازین و صفحه‌هایی که عنوان فصل‌ها و دیگـر بخش‌های اصلی پارسا را مانند فهرست‌ها دارند یا سفید هستند، نمایش داده نمی‌شود.
بر اساس راهنمای نگارش پایان‌نامه و رساله که به همت دفتر سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی امور پژوهشی منتشرشده است، باید در قطع وزیری و اندازه آن (پـس از بـرش) شـانزده و نـیم در بیست‌وسه و نـیم سانتی‌متر باشد. بنابراین اندازه صفحه‌های پایان‌نامه پـیش از بـرش، هفـده در بیست‌وچهار و نـیم سانتی‌متر در رشته‌هایی که دارای شکل‌ها یا جدول‌های بزرگ است، می‌توان این اندازه را تا اندازه A۴ افزایش داد.
جنس جلد پایان‌نامه بهتراست از مقوای گلاسه باشد. انتخاب رنگ جلد با کاربرد رنگ‌های آبی بـرای کارشناسـی ارشـد و سبز برای دکتری پیشنهاد می‌شود. گزارش باید پررنگ و باکیفیت خـوب چـاپ شـود، به‌گونه‌ای کـه نوشته‌ها و به‌ویژه جدول‌ها، نمودارها، تصویرها و شکل‌ها روشن باشند.
کاغذ گزارش باید سفید، بدون اسید و مرغوب باشد. جنس کاغذ باید به‌گونه‌ای باشد که با چاپ دو رو، صفحه پشت، در صفحه رو دیده نشود. همه صفحه‌های گزارش باید از یک جنس باشند. اگر کاغذ مرغوب باشد و با چاپ دو رو، صفحه پشت، در صفحه رو دیده نشـود، چـاپ دو رو بهتر است. پیشنهاد می‌شود نسخه‌های تکراری پارسا بـا چاپگر لیزری یـا دیجیتـال (به‌جای دستگاه کپی) تهیه شوند.
پروفسور تابناک!