پایان خلیفه خودخوانده

رئیس جمهور آمریکا دونالد ترامپ روز 5 آبان برابر با 28 اکتبر خبر مرگ ابوبکر البغدادی خلیفه خودخوانده داعش را اعلام کرد. ترامپ در نشستی خبری در روز یکشنبه توضیح داد که چطور این رهبر تروریست‌ها به تونلی فرار کرده و آن‌جا با انفجار جلیقه منفجره خودش و سه نفر از کودکانش را کشته است.

رسانه‌های آمریکا یک شب قبل خبر مرگ بغدادی را منتشر کرده بودند، اما پیش از این چند شایعه غلط راجع به مرگ او وجود داشته است. ريس‌جمهور آمریکا شنبه شب نیم‌پرده‌ای از این خبر را برملا کرده بود. او بدون هیچ توضیحی توئيت کرده بود: «همین الان اتفاق خیلی مهمی افتاد!»

تصور می‌رود بغدادی در سال ۱۹۷۱ در شهر سامرای عراق متولد شده است. اما اطلاعات چندانی راجع به زندگی و گذشته او پیش از شهرت بین‌المللی داعش موجود نیست. طبق گزارش‌ها تنها دو عکس از او پیش از سال ۲۰۱۴ در دسترس عموم است. در جریان اشغال عراق توسط آمریکا، البغدادی که گروه شبه‌نظامی سنی‌ای برای جنگیدن با نیروهای آمریکایی بنیان نهاده بود در فوریه ۲۰۰۴ توسط نیروهای آمریکا زندانی شد و به زندان بوکا فرستاده شد.

او مدت کوتاهی پس از آزادی از زندان به نیروهای القاعده در عراق پیوست و در سال ۲۰۱۰ به رهبری آن رسید. سه سال بعد او با گسترش نیروهایش به سوریه تشکیل «دولت اسلامی عراق و شام» را اعلام  و از القاعده انشعاب کرد.

در سال ۲۰۱۴، البغدادی در اتفاقی نادر در انظار عمومی ظاهر شد تا خودش را خلیفه (رهبر) جامعه مسلمانان جهان اعلام کند — ادعایی که تقریبا تمام گروه‌های مذهبی اسلامی رد کردند. از آن پس او کمتر دیده شده گرچه گاه نوارهای صوتی و فیلم‌هایی از او در اینترنت منتشر شد.

با توجه به محرمانه بودن زندگی و محل سکونت البغدادی، چند بار گزارش‌های غلطی در مورد مرگ یا مصدومیت جدی او منتشر شده است. در گزارش‌ها خواندیم که او در طی حمله‌ای هوایی در ۱۸ مارس ۲۰۱۵ در بخشی از موصلِ عراق به شدت زخمی شد. در سال ۲۰۱۶ چندین رسانه در خاورمیانه به غلط گزارش کردند که البغدادی در حمله آمریکا به رقه سوریه کشته شد.

یک سال بعد، ارتش روسیه مدعی شد رهبر داعش را کشته و ایران هم مدعی تایید این مرگ شد. اما جیمز متیس، وزیر دفاع وقت آمریکا، در مورد این ادعاها ابراز شک کرد و گفت به باور او البغدادی هنوز زنده است.

واکنش‌های جهانی به مرگ ابوبکر بغدادی

بعد از اعلام خبر مرگ بغدادی رهبر داعش، ایران، فرانسه، روسیه، ترکیه و اسرائیل بلافاصله واکنش نشان دادند. بریتانیا و فرانسه به آمریکا تبریک گفتند. ایران کشته شدن بغدادی را "پایان نماد تروریسم تزریقی - تخریبی" خواند.

علی ربیعی، سخنگوی دولت، در توییتی به موضوع کشته شدن بغدادی واکنش نشان داد. ربیعی در این توییت نوشته است: «هلاکت بغدادی پایان نماد تروریسم تزریقی - تخریبی است؛ تزریق تفکر مرگ به بطن جوامع بشری و تخریب تصویر اسلام در افکار عمومی جهان؛ اما همانطور که با مرگ بن لادن ریشه ترور نخشکید، مرگ بغدادی نیز پایان داعشیسم نخواهد بود.»

محمد جواد جمالی نوبندگانی، نائب رئیس  کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس در گفت‌وگو با ایسنا "کشته شدن بغدادی را "موضوعی هماهنگ شده" خواند. او تاکید کرد که "آمریکایی‌ها نمی‌خواستند ابوبکر البغدادی زنده به دست نیروهای مقاومت برسد" و "با برنامه ریزی قبلی و هماهنگ شده عملیات خود را در این خصوص انجام دادند".

این مقام ایرانی خاطرنشان کرد که چون قبلا چندین بار خبر مرگ ابوبکر بغدادی اعلام شده است، "ابتدا باید منتظر اخبار تکمیلی" بود.

نائب رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس همچنین گفت که "آمریکایی‌ها می‌خواهند به عنوان قهرمان مبارزه با داعش معرفی شوند" و با توجه به نزدیک شدن انتخابات آمریکا "استفاده تبلیغاتی برای ترامپ" بکنند و همچنین "بر روی بحث استیضاح و کاهش محبوبیت ترامپ تاثیر بگذارد".

امانوئل مکرون، رئیس جمهوری فرانسه هم در واکنش به مرگ رهبر داعش گفت: «مرگ البغدادی ضربه سختی علیه داعش است. اما این تنها فقط یک مرحله از جنگ است».

فرانسه سال‌هاست که از تروریسم رنج می‌برد و تاکنون بیش از ۲۵۰ نفر بی‌گناه در این کشور بر اثر ترور اسلام‌گرایان کشته شده‌اند. فلورنس پارلی، وزیر دفاع فرانسه عملیات آمریکا در ادلب سوریه را ستود و مرگ البغدادی را "بازنشستگی یک تروریست" توصیف کرده است. وزیر دفاع فرانسه ضمن تبریک به مقامات آمریکایی هشدار داد که با مرگ رهبر داعش خطر این گروه هنوز برطرف نشده است. وزیر دفاع فرانسه در پیام توییتری خود اعلام کرد که فرانسه به مبارزه خود به همراه کشورهای ائتلاف علیه داعش ادامه خواهد داد.

روسیه درباره عملیات نظامی آمریکا در ادلب تردید نشان داده است. وزارت دفاع روسیه روز یکشنبه ششم آبان (۲۷ اکتبر) اعلام کرد که اطلاعات موثقی در مورد عملیات نیروهای آمریکایی در محل اختفای البغدادی در ادلب سوریه ندارد. با وجود اینکه دونالد ترامپ از روسیه برای همکاری در عملیات نیروهای آمریکایی در ادلب تشکر کرده بود، وزارت دفاع روسیه گفته است که اخباری که آمریکا می‌دهد قابل اعتماد نیست.

یک مقام نظامی روسیه به خبرگزاری "ریانووستی" گفته است که منطقه عملیاتی نیروهای آمریکایی در منطقه ادلب قرار دارد که تحت کنترل نیروهای ترکیه است. ارتش ترکیه ۱۲ برج نظارت بر آتش‌بس در منطقه ادلب احداث کرده است.

بریتانیا نیز هم‌زمان با اعلام خبر مرگ ابوبکر البغدادی از طرف ترامپ واکنش نشان داد. بوریس جانسون نخست وزیر بریتانیا درحساب توییتری خود در این باره نوشت: «کشته شدن البغدادی لحظه مهمی در مبارزه علیه ترور است، اما نبرد علیه شرارت داعش هنوز تمام نشده است. بریتانیا با کشورهای ائتلاف برای پایان دادن به فعالیت‌های وحشیانه داعش برای همیشه همکاری خواهد کرد.»

رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه در واکنش به کشته شدن البغدادی گفت: «کشته شدن سرکرده داعش نقطه عطفی در مبارزه مشترک‌مان با تروریسم است.» وزارت دفاع ترکیه هم اعلام کرده است پیش از آغاز عملیات نیروهای آمریکایی میان مقامات نظامی آمریکایی و ترکیه تبادل اطلاعات صورت گرفته و مختصات مکان مورد نظر داده شده است.

فخرالدین آلتون رئیس دفتر ارتباطات ترکیه در حساب توییتری خود نوشت که "ترکیه به همراه دوستان و شرکای خود، به مبارزه علیه تروریسم ادامه می‌دهد." رئیس دفتر ارتباطاتی نهاد ریاست جمهوری ترکیه در ادامه تاکید کرد: «ترکیه افتخار می‌کند که به آمریکا متحد خود در ناتو ، کمک کند و توانستیم یک تروریست بدنام را به عدالت بسپاریم.»

آلتون تاکید کرده است که ترکیه به همکاری نزدیک خود با آمریکا و دیگر متحدان خود "در مبارزه علیه تروریسم در تمام اشکال و جلوه های آن" ادامه خواهد داد.

جانشین بغدادی و انتقام

داعش چهار روز پس از کشته شدن ابوبکر بغدادی مرگ سرکرده این گروه افراطی را تایید و جانشین وی را نیز تعیین کرد. داعش با انتشار یک پیام صوتی ابراهیم الهاشمی القرشی را به عنوان جانشین ابوبکر بغدادی تعیین و معرفی کرده است.

در پیام صوتی هفت دقیقه ای که به گروه داعش منتسب شده این گروه افراطگرا همچنین تهدید کرده است که انتقام جان رهبر سابق خود را می گیرد. داعش به صورت ویژه آمریکا را خطاب این تهدید خود قرار داده است.

مظلوم عبدی، فرمانده نیروهای سوریه دموکراتیک پیش از این در توییتی اعلام کرده بود، عملیاتی که در آن بغدادی کشته شد "یک اقدام مشترک اطلاعاتی" با واشنگتن بود که منجر به نابودی رهبر تشکیلات افراطی شد.

وی در قالب پیامک‌های تلفنی به خبرگزاری فرانسه گفت: هسته‌های خفته داعش از مرگ بغدادی انتقام می‌گیرند. از این رو همه چیز انتظار می‌رود از جمله حمله به زندان‌های تحت کنترل نیروهای سوریه دموکراتیک که در آنها هزاران داعشی بازداشت هستند.

از زمان اعلام نابودی داعش در ماه مارس ۲۰۱۹، نیروهای سوریه دموکراتیک با حمایت ائتلاف بین‌المللی به رهبری آمریکا مرحله جدیدی را برای تعقیب هسته‌های خفته داعش به ویژه در شرق سوریه آغاز کرده‌اند و این گروه تروریستی نیز طی ماه‌های گذشته مسؤولیت انفجارهای خونین متعددی را برعهده گرفته است.

نیروهای سوریه دموکراتیک ۱۲ هزار داعشی را بازداشت کرده که و از میان آنها دو هزار و ۵۰۰ تن خارجی و متعلق به ۵۴ کشور هستند و احتمال می‌رود، بیشترین تعداد از این داعشی‌های خارجی فرانسوی‌ باشند.

بغدادی در آخرین فایل صوتی که ۱۶ سپتامبر آن را منتشر کرد، از نیروهای داعشی خواسته بود نظامیان این گروه تروریستی و خانواده‌های آنها را نجات دهند و تهدید کرد که انتقام آنها را می‌گیرد.

همچنین عبدی در پاسخ به این سؤال که ترکیه اعلام کرده درباره عملیات قتل بغدادی با واشنگتن هماهنگ بوده، گفت: این خبر صحت ندارد، معتقدیم ترکیه در این عملیات نقشی نداشته است.

در این راستا، ‌وزارت دفاع ترکیه روز یکشنبه در توییتی بدون ارائه جزئیاتی نوشت: قبل از عملیات آمریکا، تبادل اطلاعات و هماهنگی‌ها بین مقامات نظامی دو کشور صورت گرفته است.

عبدی گفت، منطقه‌ای که بغدادی در آن قرار داشت، به مرزهای ترکیه نزدیک بوده و به قاچاق مرزی که توسط ترکیه تسهیل شده، بسیار مشهور است.

ریدور خلیل، مسؤول روابط عمومی نیروهای سوریه دموکراتیک (قسد) نیز در نشست خبری در شهر حسکه گفت: عملیات قتل بغدادی پس از آن انجام شد که نیروهای اطلاعاتی ما طی ماه‌های گذشته از حضور رهبران صف اول داعش - از جمله بغدادی - در مناطقی که تحت کنترل نظامی دولت ترکیه قرار دارند، اطمینان حاصل کردند.

وی افزود: عملیات علیه بغدادی در نتیجه حمله‌ای که ترکیه از نهم این ماه میلادی علیه نظامیان کُرد در شمال شرقی سوریه آغاز کرده، بیش از یک ماه به تعویق افتاد. خلیل در ادامه بر ادامه همکاری با ائتلاف بین‌المللی "به منظور تعقیب و مبارزه با رهبران داعش و هسته‌های آن تاکید کرد.

پایان خلیفه خودخوانده؛ پایان خاورمیانه آمریکایی

خبر مرگ بغدادی اگرچه افراد زیادی را از عراق و سوریه و افغانستان تا دورترین نقطه جهان، خوشحال کرده باشد؛ اما این خبر برای هیچکس به اندازه یک رییس جمهوری پوپولیست که نیاز شدیدی به احیای قدرت در حال زوالش در آستانه انتخابات و نیز مهار موج تلاش های مخالفانش برای استیضاح دارد، خوشحال کننده و مسرت بخش نبوده باشد.

 این همان لحظه ای بود که ترامپ به آن نیاز داشت. او که در داخل امریکا با فشارهای فزاینده ناشی از تلاش مخالفانش برای استیضاح اش از سوی کنگره، دست و پنجه نرم می کند و در منطقه خاور میانه نیز به دلیل خالی کردن پشت کردها به عنوان جدی ترین گروه ضد تروریستی در نبرد با داعش و از متحدان دیرینه امریکا در منطقه با انتقادهای شدیدی رو به رو است، به شدت محتاج یک چتر نجات بود تا از این وضعیت گرفتار در میانه تعلیق و سقوط، رها شود و در سرزمین سبز امنیت و مصونیت فرود آید.

 از سوی دیگر، او که باراک اوباما و هیلاری کلینتون؛ رهبران دموکرات امریکا را به عنوان عوامل اصلی ایجاد داعش می دانست، بسیار علاقمند بود تا خود را قهرمان حذف و نابودی داعش نشان دهد و به این ترتیب، در آستانه انتخابات حساس سال ۲۰۲۰ امریکا به رای دهندگان امریکایی بگوید که یکی دیگر از میراث های اوباما و کلینتون و دموکرات های حامی آنها را نابود کرده و توانسته امریکا را در حاشیه امن تری قرار دهد.

 همچنین برای ترامپ که به شدت بر طبل خروج نیروهای امریکایی از «جنگ های مضحک» خاور میانه تأکید می کند، اعلام خبر مرگ خلیفه داعش آنهم توسط نیروهای امریکایی، به مثابه یک کارت برنده قدرتمند و اثرگذار عمل می کند که با استفاده از آن می تواند تصمیم خود برای بازگرداندن نظامیان امریکایی از سوریه و حتی افغانستان را توجیه کند.

 نکته دیگر اینکه برای امریکایی ها تاریخ مصرف خلیفه داعش از مدت ها قبل به پایان رسیده بود. آنها که شاهد شکست های مرگبار داعش در سوریه و عراق بودند، بیش از این نمی توانستند از بقای ابوبکر بغدادی به منظور تحمیل هژمونی خود بر ملت های دیگر، استفاده کنند. بغدادی پیش از آنکه رسما خبر مرگش از سوی ترامپ اعلام شود، مرده بود؛ زمانی که پایگاه های قدرتش در عراق و سوریه، منهدم شد، هزاران جنگجوی تحت امرش، کشته، اسیر یا متواری شدند، صدها کیلومتر سرزمین تحت سلطه اش گام به گام از چنگالش بیرون آورده شد و خود چون موشی حقیر و ترسو در دخمه های تاریک، پنهان شده بود و همواره از سوراخی به سوراخ دیگر می گریخت.

 بنابراین، امریکا برای بهره وری از نام منفور خلیفه داعش، تنها یک گزینه دیگر در اختیار داشت و آن استفاده تبلیغاتی گسترده از خبر مرگ او بود؛ کاری که پیش از این با صدام و بن لادن و قذافی و دیگر دیکتاتورها و تروریست های مورد حمایت واشنگتن نیز صورت گرفت، و زمان کنونی برای اعلان چنین رویدادی، مناسبت ترین زمان برای ترامپ و امریکا بود؛ لحظه ای تاریخی برای رسانه ای کردن یکی از مهم ترین رویدادهای امنیتی جهان که البته هنوز ابعاد و زوایای پنهان زیاد و پرسش های بی پاسخ فراوانی دارد؛ نقاط تاریک و کوری که مانع از دیده شدن واقعیت پشت پرده می شود و شاید راز آنچه واقعا رخ داده، هرگز فاش نشود.