برنامه سینمایی «هفت» در حالی این هفته روی آنتن رفت که تمرکز عمده آن بر جشنواره سینماحقیقت و مستندهای رونمایی شده در این رویداد است؛ رویکردی منطقی که حاصل آن، بررسی معدودی از مستندهای به نمایش درآمده در مهم ترین رویداد مستند خاورمیانه بود، هرچند این بررسی ناقص، سردستی و در سطح دانش منتقدین این برنامه بود.
به گزارش «تابناک»؛ همزمان با حضور قابل تامل مسعود فراستی در میان داوران جشنواره سینماحقیقت، برنامه هفت در رویکردی منطقی به پوشش مهم ترین رویداد فرهنگی کشور یعنی جشنواره سینماحقیقت پرداخت و مهم ترین تولیدات سینمای مستند ایران را مورد نقد و ارزیابی قرار داد.
در ابتدا محمد حمیدی مقدم دبیر جشنواره سینما حقیقت در این برنامه حضور یافت و درباره فضای این رویداد گفت: امسال اتفاق های زیادی در حوزه سینمای مستند رخ داده است. سینمایی که در سایه بوده و بسیار قدرتمند در حال حرکت است. به نظر من باید نگاه جدیدی به این بخش داشت. خوشبختانه به گفته خیلی از کارشناسان باید خوشحال باشیم که سینمای مستند ما اینقدر قدرتمند شده است. با توجه به همه نابسامانی هایی که داشتیم امسال رشد فیلم های مستند را شاهد بودیم. ۷۱۰ عنوان فیلم متقاضی حضور در جشنواره شدند. ۳۳۵ عنوان توسط فیلمسازان شهرستانی ساخته شده است. این رشد و پراکندگی اتفاقی را ایجاد میکند برای رشد سینمای مستند که باید جدی گرفته شود. ما یک بخشی داریم به نام جایزه شهید آوینی که برخی از فیلم ها مشترک هستند در بخش ملی و شهید آوینی. ۲۹ فیلم برای این بخش انتخاب میشود.
او تاکید کرد: در بخش کارآفرینی هم فیلم های جذابی برای حضور در جشنواره متقاضی شدند. بال مرکز گسترش، جشنواره سینما حقیقت است که مهمترین مرکز نمایش فیلم های مستند است. در واقع نهاد و اصلی ترین پایگاه عرضه مستند تلوزیون است. اکران های سینمایی آن نیاز را نمی‌تواند برطرف کند. پس ما باید روی بیاوریم به مهمترین مرکز پخش مستند یعنی تلویزیون. تلوزیون باید حمایت کند از این حوزه. متاسفانه در چنین وضعیتی برخی آثار فقط تولید و دپو میشوند. فیلم ها باید به چرخه تولید دوباره وارد بشوند. ما به شدت جشنواره زده شدیم چون فیلمساز ما دوست دارد فیلم ها در جشنواره های خارجی اکران شود اما حلقه های بعدی را پیدا نکردیم. مشکل سینمای ایران عدم ورود به چرخه اقتصادی سینمای جهان است. هم انتقال مفاهیم و هم از نظر اقتصادی سودی نداشتیم.
او خاطرنشان کرد: ما امسال فکر کردیم که باید هویت بصری خود را یکپارچه کنیم. ما وارد استانداردسازی شیوه های اجرایی جشنواره شدیم. جشنواره محل عبور و مرور عمومی نیست. یک محل انتخاب هدفمند است. ما در این برهه چند روزه این مخاطب کیفی هدفمند را انتخاب می کنیم. کارتهای هویت دار مشخص شد. برای اولین بار ما برای فیلم های مستند بلیت فروشی کردیم. سینمای مستند ارزش دارد و هرکس این ارزش ها را درک کند بهایی میدهد. مخالفت ها زیاد بود اما اینکار انجام شد. از روز دوم تمام سانس های ما با تعادل فروش رفت و رزرو شد. این نکته مهم تغییر امسال بود. امسال یک عده از مخاطبان فقط بخش بین‌الملل جشنواره را انتخاب می کنند، چون می دانند دیگر قابل دیدن نیست. خوشبختانه فقط یک نفر از مهمان های خارجی ما به خاطر کار امکان حضور نداشت. میهمان هایی خارجی که کارگاه های آموزشی دارند.
سپس میزگردی تحت عنوان بررسی وضعیت و جایگاه سینمای مستند به بهانه جشنواره سینما حقیقت برگزار شد. رضا فرهمند در این میزگرد گفت: واقعیت امر این است که قطعا بودجه ها و مسائل مربوط به بودجه هیج وقت نتوانسته عامل جدی باشد برای تولید یک مستند جز اینکه دغدغه های شخصی مستندسازان باعث تولید یک اثر شده است. چون واقعا از درون آنها نشات میگیرد اثرگذار بوده است. در چندماه اخیر مستندهای ایرانی نماینده ایران در جشنواره های مختلف دنیا بوده است. میبینم که این شکل آبروی سینمای ایران در جهان بوده است. این اتفاق خیلی خوبی است که سینمای مستند ما جهانی شده است. امیدوارم در وضعیتی که زندگی کردن برای مردم سخت شده دوستان خسته نشوند و ادامه دهند چون مستند بخشی از هویت ملی است که اگر خدشه دار شود هویت ملی هم خدشه دار میشود.
صادق داوری فر نیز اظهار داشت: سینمای مستند اکثرا پیشتاز بوده در ورود به برخی از مسائل نسبت به سینمای داستانی. اما امروزه دوربین به دست زیاد داریم. الان آمار تولید مستند زیاد شده است. مشکل اصلی ما جدا از بودجه، پخش مستند است. فیلم مستند یک کتاب مصور است. اگر جشنواره ای بخواهیم نگاه کنیم که مورد علاقه برخی هست و برخی نیست. تلویزیون هم خط قرمزهایی دارد که برای مستند بیشتر است. ما در پخش حرفه ای مستند تنها جای معتبر پخش و اکران هنر و تجربه است. اگر مدیران ما اعتماد کنند خیلی درست تر است. خیلی نگاه سلیقه ای به مستند وجوددارد. کدام مسئول ما برای پخش نماینده ما در اسکار الان اقدام کرده است؟
او در بخش دیگری از اظهاراتش گفت: بلیت فروشی امسال اتفاق خوبی بود. ما امسال ثابت کردیم که مستند فقط حیات وحش نیست و اگر خوب باشد و به آن بها داده شود در بین مخاطبان دیده می شود. اگر بخش خصوصی حمایت کند کار سینمای مستند رونق پیدا میکند چون اگر فقط دولتی باشد می شویم سفارشی ساز که اصلا اتفاق خوبی نیست.
رضا فرهمند تاکید کرد: در این سیزده سال اتفاقات کلان خوبی در سینمای مستند رخ داده است. بعد از جشنواره سینمای حقیقت تقریبا بخشی از فیلم ها در هنرو تجربه اکران می شود. ای کاش به سبک جشنواره فجر بخشی از درآمد فروش بلیط به صاحبان آثار باز می گشت. این بحث ها برای مستندسازان شهرستان خیلی سخت است چون کسی که از آنجا فیلم‌میسازد قطعا با دل کار کرده و بودجه خودش، ولی افتخارش برای سینمای ایران است.
در میز رسانه این برنامه که همچنان با محوریت همان حلقه بسته برگزار شد، درباره انصراف فیلم تیغ و ترمه به کارگردانی کیومرث پوراحمد از اکران سخن به میان آمد. علی قائم‌مقامی تهیه کننده فیلم سینمایی تیغ و ترمه درباره انصراف این فیلم از چرخه اکران در ارتباط زنده تلفنی با برنامه هفت اظهار داشت: برخی حتی احترام موی سفید کیومرث پوراحمد را نگه نداشتند. ما برای اکران، یک نسخه با تدوین جدید آماده کردیم و با دو اکرانی که داشتیم بازخوردهای خوبی دریافت کردیم اما روز قبل اکران با ۸ سالن برای اکران روبه رو شدیم آن هم تک سانس که اصلا برای فیلم ما خوب نبود.
قائم مقامی تاکید کرد: ما برای اعتراض به وضعیت اکران این کار را انجام دادیم. ما یکی از سینماهای دولتی را برای اکران میخواستیم که وقتی با مدیر آن سینما صحبت شد حتی یک سانس هم به ما نداد! یعنی کیومرث پوراحمد با ۴۵ سال فیلمسازی حتی حق یک سانس هم نداشته است. این جریان حاکم بر اکران و سینما باعث این نوع وضعیت در اکران شده که باعث سوخت فیلم ها میشود.
در میز نقد این برنامه نیز به بررسی چند مستند پرداخته و قرار شد این رویه در برنامه بعدی هفت نیز برقرار باشد. مسعود فراستی در ابتدا تاکید کرد: سینمای مستند ما خصوصا امسال در جشنواره سینما حقیقت بسیار خوب بود . این جشنواره از تمام جشنواره هایی که برگزار می کنیم مهم تر و موثرتر است. سینمای مستند اساسا باید سینمای ملی باشد. ویژگی های ملی در سینمای مستند وجود دارد. سنت مستند و فیلم‌کوتاه همیشه خوب بوده است اما سنت فیلم کوتاه را متاسفانه از دست دادیم. وضعیت فیلم کوتاه ما متاسفانه فاجعه بار است. مستند باید وارد مدارس شود. پیشنهاد جدی داریم که مستند ساز را از دبیرستان ها تربیت کنیم. جشنواره مستند سینما حقیقت می تواند سفرهای جدی استانی داشته باشد تا جای نگاه را به مستند سازان نشان دهد. مستند برای رشد و درمان است. من در این جشنواره یک سیل دیدم که فیلم بدی بود. مساله، مساله خوبی بود اما فیلم بدی بود. کارگردان این اثر به خوبی سینما را می شناسد. جای دوربین را به خوبی میفهمد در تمام صحنه ها و به آدم ها احترام می گذارد. حاج حسن که گوینده اثر است این مستند را بسیار شیرین کرده است. راستی و درستی او به همه منتقل شد. مستند را نباید برای طیف خاصی ساخت، مستند باید ملی باشد که این مستند این ویژگی را دارد. مستندساز شعور این مساله را داشته است.
محمدتقی فهیم عنوان داشت: ما در مستند وضعیت خوبی داریم، چون تقریبا سینمای داستانی خوبی نداریم، ولی تا جایگاه مطلوب فاصله داریم. وضع مستند ما این است که عنصر جسارت هنوز آنچنان باید و شاید وجود ندارد. چون برخی از مستندها از جاهایی هدایت می شود که عنصر جسارت در آن کمتر است. ما حدودا سالیانه هزار مستند می سازیم که ده اثر هم صدا نمیکند یعنی ایران را کامل معرفی نمی کند. الان کشور ما در وضعیت اقتصادی مشکلاتی داشته است. اما مثلا چرا مستندی از کارگران و کشاورزان نداشتیم؟ هرچه فیلترها را بیشتر کنیم مستندسازان را محدودتر می کنیم. مستند در کل حوزه مهمی است که باید به آنها توجه کنیم. ما می توانیم صاحب یک سبک مستند سازی ایرانی باشیم. در سینمای مستند ریتم بسیار مهم است. در مستندسازی گونه فیلم باید مشخص باشد. فیلمساز گاهی فراموش میکند که در چه مورد فیلم میسازد. همچنین باید تحقیق کافی داشته باشد. فیلم موتورسیکلت از ابتدا ما را با خود همراه می کند. تعداد آدمها تغییر نمی کند ولی رفته رفته این‌چند نفر به مردم ایران تبدیل میشود. گرمای اثر از وجود این آدمها می آید. آدمها خودشان هستند اما تا جایی که لازم است. باید ببینیم کدام بخش باید به واقعیت تبدیل شود. هرچه فیلم جلو میرود آدمها جذاب تر میشود. خصوصا آن فرد تعمیرکار. حماسه در پایان برای من شکل گرفت. فیلم زمستان یک بخش کارگردانی دارد و یک بخش سردبیری. فیلم، فیلم خوبی است. فیلم به جز اولش که کارگردانی دارد به نظر من مابقی اش سردبیری است.
ناصر هاشم زاده اظهار داشت: مستند حال آدم را خوب میکند. اگر از مستندساز بخواهیم که جسارت داشته باشد باید بدانیم که این جسارت تاوان دارد. هرچه هست مستند حال ما را خوب می کند حتی مستندهای ضعیف، چرا؟ چون نسبت انسان را با یک مساله روشن میکند. باید بگوییم که جوانگرایی در مسئولیت پذیری باید وجود داشته باشد. پرداختن به مساله هم مهم است. مستند نسبت به داستان مهم است چون داستان در اوج با خیال کار می کند اما مستند در شروع جدی است. مستند مساله ساز است و زود برای بیننده مساله ایجاد می کند چه قدر خوب است که مردم را به دیدن مستند عادت بدهیم. در فیلم موتور سیکلت صمیمیت وجود دارد. فیلم اگر کوتاه تر بود، موثرتر بود. ریتم در جایی کند میشود. یک‌مشکل دیگر هم وجود دارد پژوهشی که گفته شد که در مستند باید وجود داشته باشد. یک نفر فراتر از پژوهش های خود از تحقیقات فرد دیگر هم استفاده کرده است.
او اظهار داشت: در مورد فیلم زمستان باید گفت این فیلم آرشیو بسیار خوبی دارد. آدم ها را داریم از نزدیک می بینم. آدم های ایرانی را در گذشته از دور نمی بینم. توجه به تاریخ هم خوب است؛ یک تغییری دارد بعد از ورود یک سری از شخصیت ها. توجه به معماری تهران می توانست بهتر باشد در فیلم. یک تحولی داشت در تهران شکل می گرفت که این فیلمساز یک قضاوت ادبیاتی داشت در این مستند. من فکر کنم که عبرت گرفتن از این تغییرات می تواند هشدار دهنده باشد.
هرجا که دولت و دولتی ها ورود کردند، کار خراب شد! 