از دستفروشی در مترو تا کاسبی در بازار، از بازار خودرو تا دفاتر ایرلاین‌ها این روز‌ها یک وجه تشابه دارند و آن کسادی بازر است. پس از شیوع بیماری کووید ۱۹ در کشور، سبک زندگی و رفتار‌های روزمره بسیاری از مردم تغییر کرده و همین تغییرات سبب شده که امروز شاهد وقایع ناخوشایندی همچون احتکار و صف‌های خرید در مقابل داروخانه‌ها باشیم که این ماجرا روی دیگری هم دارد و آن خلوتی و کسادی کار بسیاری از مشاغل آن همه در یکی از پررونق‌ترین زمان‌های خرید و فروش سالانه یعنی بازار نوروز هستیم.
به گزارش «تابناک»؛ بنا بر آخرین آمار اعلام شده از سوی وزارت بهداشت، بسیاری از استان‌های کشور درگیر همراه ناخوانده این روز‌ها یعنی ویروس کرونا هستند و تمام ایرانیان در روز‌هایی که باید مانند سال‌های پیش در تدارک مایحتاج آخر سال و نوروز بودند، فعلا در فکر مراقبت از خود و اطرافیان در برابر کرونا هستند و همین موجب شده به جای اینکه بازار و مراکز خرید شلوغ و پر رفت و آمد باشند، بیشتر داروخانه‌ها و مراکز توزیع مواد بهداشتی و ضد عفونی کننده پر رفت و آمد شوند. همین واقعه قطعا پیامد‌هایی خواهد داشت که یکی از آنها شاید این باشد که کسادی بازار موجب تحقق نیافتن بسیاری از قرارداد‌ها و وعده‌های تجاری میان کسبه مشاغل و تجار و بازرگانان شود.
گفتنی است، در میان کسبه و فعالان تجاری رسمی نانوشته وجود دارد که همگی سعی دارند در بازار پر رونق آخر سال تمام وعده‌های و بدهی‌های جامانده از سال جاری را ادا کرده و از این فرصت بهترین استفاده را کنند؛ اما امسال تمامی این حساب و کتاب‌ها دچار تغییر شده و به تایید بسیاری از فعالان بازار این روز‌ها اوضاع و احوال مناسبی نداشته و همگی نگران پرداخت نشدن چک های خود در پایان سال هستند.
باید خاطر نشان کرد بر اساس قانون، شرایط خاصی برای تغییر مفاد قراردادی و عدم ایفای تعهدات تعریف شده است که مهمترین آنها عبارتند از اصول فورس ماژور و هاردشیپ. مفاهیم هاردشیپ و فورس ماژور استثنایی بر اصل «لزوم وفای به عهد» می‌باشند. این شروط در موقعیت‌هایی اعمال میشوند که در آن شرایط موجود در زمان اجرای قرارداد، تغییر زیادی کرده است. به نحوی که در زمان انعقاد قرارداد بین طرفین شرایط این گونه نبوده و یا از آنچه طرفین انتظار داشتند، بسیار متفاوت بوده است. این موضوع در قرارداد‌های بین المللی بیشتر مشاهده میشود.
با وجود وجوه تشابه میان فورس ماژور و هاردشیپ، تفاوت‌های قابل ملاحظه‌ای نیز میان آنها وجود دارد. در بعضی مواقع حوادث غیرمنتظره و پیش بینی نشده باعث بر هم خوردن تعادل و توازن اقتصادی قرارداد میشود، به گونه‌ای که اجرای کامل مفاد قرارداد باعث سود بادآورده برای یک طرف و ورشکستگی طرف دیگر میشود. به عبارت دیگر اجرای تعهد با دشواری روبه رو میشود. به همین علت، طرفین در چنین قرارداد‌هایی ترجیح می‌دهند قبلاَ تکلیف این وضعیت را مشخص سازند. شرط هاردشیپ یا مذاکره مجدد از جمله این گونه پیش بینی هاست. اما گاهی در نتیجـه بـروز حادثه‌های ناگهانی و غیر قابل کنترل که قابل انتساب به متعهد نباشد، اجرای تعهد کاملاً غیرممکن می‌گردد. برای چنین اتفاقاتی شرط فورس ماژور پیش بینی میشود.
مفهوم هاردشیب یا مذاکره مجدد
هاردشیپ در اصطلاح حقوقی «شرطی است که براساس آن، در صورتی که شرایط اولیه قرارداد که مبنای توافق طرفین بوده است، دگرگون شود، به گونه‌ای که تعادل قراردادی دچار اختلال گردد، طرفین می‌توانند جهت تحمل پذیر شدن فشار نامتعارف ایجاد شده برای یکی از آنان، درخواست بازبینی در عقد را نمایند.»
اصولاً هر شخصی سعی می‌کند که تمامی شرایط قرارداد و همچنین نفع و زیان احتمالی آن را در نظر بگیرد و سپس مبادرت به انعقاد قرارداد نماید. علیرغم تمامی پیش بینی ها، باز ممکن است در طول مدت اجرای قرارداد، اوضاع و احوال تغییر زیادی کند، به نحوی که اگر یکی از طرفین قرارداد از این وضعیت اطلاع می‌داشت از انعقاد قرارداد خودداری می‌کرد؛ بنابراین زیان دیده می‌تواند در صورت وقوع حوادث غیر قابل پیش بینی، طرف مقابل را به مذاکره مجدد دعوت کند. در غیر این صورت حق مراجعه به دادگاه را دارد.
معتقدان به هاردشیپ و سایر نظریات مشابه مدعی هستند که در صورت به وجود آمدن چنین وضعیتی باید شرایط قرارداد متعادل شود یا اینکه زیان دیده بتواند قرارداد را فسخ کند. با این حال این شرط باید به گونه‌ای در قرارداد تنظیم شود که منجر به سوءاستفاده طرفین نشود.
شرایط تحقق هاردشیپ شامل موارد زیر است؛
دگرگونی اساسی در اوضاع و احوال و تعهدات طرفین: از مهمترین شرایط لازم جهت بازبینی قرارداد، دگرگونی اساسی در اوضاع و احوال و وضعیت تعهدات طرفین قرارداد می‌باشد. اوضاع و احوال پس از وقوع حادثه باید به گونه‌ای باشد که تعادل اقتصادی قرارداد به شدت بر هم خورده باشد و اجرای عقد برای یکی از طرفین، با هزینه زیاد و غیرقابل تصور همراه باشد.
غیرقابل پیش بینی بودن وقوع حادثه: حادثه به وجود آمده باید در زمان انعقاد قرارداد غیرقابل پیش بینی باشد، در غیر این صورت «هاردشیپ» محقق نمی‌شود.
غیرقابل کنترل بودن وقوع حادثه: حادثه بوجود آمده باید خارج از کنترل طرف زیان دیده باشد. در صورتی که طرف زیان دیده می توانسته حادثه را کنترل کند، نمی تواند به هاردشیپ استناد کند.
عدم مسئولیت زیان دیده: براساس این شرط طرف زیان دیده نباید مسئولیت خطر ناشی از حادثه بوجود آمده را بر عهده گرفته باشد، در غیر این صورت نمی‌تواند به هاردشیپ استناد کند.
مفهوم فورس ماژور
قوه قاهره یا فورس ماژور عبارت است از واقعه غیرقابل پیش بینی که طرفین مداخله ای در بروز آن ندارند. مثل نیرو‌های طبیعی از قبیل: سیل، زلزله، آتش سوزی، جنگ که موجب تعطیلی بانک ها یا بازار‌ها می شود؛ بنابراین برای تحقق فورس ماژور وجود عناصری ضروری اسـت. اولا حادثه‌ای رخ دهد که دارای سه شرط خارجی بودن، غیر قابل پیش بینی بودن، غیر قابل اجتناب بودن باشد. دوما این حادثه مانعی در اجرای تعهد برای متعهد ایجاد و اجرای آن را غیر ممکن کند.
مهمترین اثری که برای فورس ماژور پذیرفته شده است، خاتمه یافتن قـرارداد و انحلال آن است. اما با این حال در رویه بین المللی در صورت وقوع فورس ماژور، قرارداد در دوران فورس ماژور یا مدت زمان ویژه‌ای معلق می‌ماند. ولی در صورتی که فورس ماژور دائمی باشد و یا پس ازمدت زمان تعیین شده ادامه پیدا کند، طرفین حق خاتمه قرارداد را خواهند داشت. اما در صورتی که قبل از اتمام زمان تعیین شـده فـورس ماژور متوقـف شـود، قرارداد احیا میشود.
مهمترین و بارزترین تفاوت‌های میان این دو شرط عبارتند از: هاردشیپ ناظر بر دشوار شدن اجرای تعهد و فورس ماژور ناظر بر غیرممکن شـدن اجرای تعهد است. به عبارت دیگر تغییر اوضاع و احوال در قرارداد دو اثر دارد. یا اجرای قرارداد را غیرممکن می‌سازد. یا ایـن که آن را دشوار و پرهزینه می‌کند. در حالت اول با فورس ماژور مواجه هستیم و در حالت دوم بـا وضعیت هاردشـیپ.
هدف از شرط هاردشیپ، تغییر تعهدات قراردادی است. در حالی که هدف پیش بینی شرط فورس ماژور معافیت از اجرای تعهد قراردادی است. به عبارت دیگر، طرفین می‌خواهند با پیش بینی هاردشیپ تعهدات قراردادی خود را با توجه به شرایط جدید تغییر یا تعدیل دهند. اما در وضعیت فورس ماژور به این علت که امکان اجرای قرارداد وجود ندارد، طرفین قصد معافیت از اجرای قرارداد را دارند.
تفاوت مهم دیگر، در اثر این دو شرط است. اثر پیش بینی شرط هاردشـیپ، مذاکره مجدد طرفین و تعدیل شرایط و در نهایت استمرار رابطه قراردادی است. اما اثر فورس ماژور انحلال قرارداد و در مواردی معافیت از اجرای تعهد است. در واقع در وضعیت هاردشیپ به دلیل این که اجرای قرارداد غیرممکن نشده و صرفاً اجرای تعهد قراردادی دشوار و پرهزینه شده است، بهترین اثر پذیرش تعدیل قرارداد است. این اثر با هدف هاردشیپ که عبارت است از منطبق کردن قرارداد با خواست جدید طرفین و سازگاری آن بـا واقعیات تجاری انطباق بیشتری دارد.
تنها در مواردی که امکان تعدیل قرارداد وجود ندارد یا تعدیل قرارداد نیز منجر به جبران ضرر وارد شده نمی‌شود، قرارداد باید فسخ شود. اما در وضعیت فورس ماژور به دلیل غیرممکن شدن اجرای قرارداد، تنها انحلال قرارداد و در مواردی تعلیق آن موجه به نظر می‌رسد. در واقع در مواردی که به علت فورس ماژور اجـرای قـرارداد دائم غیر ممکن میشود، موجب انحلال قرارداد خواهد شد و هرگاه بروز حادثه که موجب عدم امکان اجرای تعهد شده، مـوقتی باشـد، فورس ماژور موجب تعلیق قرارداد است و تعدیل قرارداد از آثار این وضعیت به شمار نمی‌رود.
بر اساس آنچه گفته شد شاید بتوان قواعد حاکم بر فورس ماژور و یا هاردشیپ را در بسیاری از قرارداد‌های رایج امروز بر اساس شیوع کرونا و تاثیر آن بر فعالیت تجاری خرده و عمده بازار حاکم کرد، اما شاید شایسته‌تر باشد در کنار تمامی این اصول به یکی از اصول بسیار مهم اخلاقی و انسانی یعنی رفتار منصفانه و رواداری نسبت به دیگری هم توجه داشت، زیرا قطعا اینگونه رفتار مرهم بهتری بر آلام اجتماعی و اقتصادی این روز‌های کرونا زده خواهد بود.
از دستفروشی در مترو تا کاسبی در بازار، از بازار خودرو تا دفاتر ایرلاین‌ها این روز‌ها یک وجه تشابه دارند و آن کسادی بازر است. پس از شیوع بیماری کووید ۱۹ در کشور، سبک زندگی و رفتار‌های روزمره بسیاری از مردم تغییر کرده و همین تغییرات سبب شده که امروز شاهد وقایع ناخوشایندی همچون احتکار و صف‌های خرید در مقابل داروخانه‌ها باشیم که این ماجرا روی دیگری هم دارد و آن خلوتی و کسادی کار بسیاری از مشاغل آن همه در یکی از پررونق‌ترین زمان‌های خرید و فروش سالانه یعنی بازار نوروز هستیم.
بعنوان یک مغازه دار و کسی که سالها از وجود دیگر مغازه داران نقاط دیگه با نام دستفروش در خیابانها ناراضی ام اعلام میکنم از کرونا بخاطر نابودی کسب و کار این گروه فرصت طلب که به اسم دستفروش مزاحم بقیه میشدند تشکر می نمایم
بدبتی ما همین است که دیگران غیر از خودمان حق وحقوق ندارند شما بفرمایید این دسته از مردم که ازسر ناچاری به این کار پرداختهاند ودر گرما وسرما با چه 