تبعات آلودگی نوری شهرها برای انسان‌ها و محیط زیست

به گزارش «تابناک»، حامد میرزاخلیل در گفت و گو با ایسنا تاکیدکرد: اگر خارج از ضوابط جدول‌های مهندسی عمل کنیم چه به لحاظ بیولوژیک و چه روحی - روانی به خودمان آسیب وارد خواهیم کرد و آلودگی نوری تولید می‌شود.

وی در بخش دیگری از صحبت‌های خود گفت: آلودگی نوری موضوعی است که چند وجه دارد، به‌طوری‌که اگر از یک منجم بپرسید آلودگی نوری چیست ممکن است یاد ستاره‌ها و «آسمان‌تاب‌» شهرها در رصدگاه‌ها بیفتد که مزاحم نمایش ستاره‌ها هستند. اگر از یک فعال محیط زیستی این سوال را بپرسید بحث آسیب‌هایی که به جانوران و حیوانات شب‌زی وارد می‌شود، مطرح خواهد شد. اگر از گیاه شناس بپرسید بحث ارتباط گیاه با نور، خورشید و حتی نورپردازی شبانه به درختان به ذهنش می‌رسد و اگر از یک حقوق‌دان بپرسید که آلودگی نوری چیست بحث جرم و جرم‌خیزی و امنیتی که نور در فضای شهری تامین می‌کند را مطرح می‌کند. از این رو مسئله آلودگی نوری شاخه‌های مختلفی دارد و بسته به اینکه هر کسی به ظن خودش به شکلی می‌خواهد به آلودگی نوری نگاه کند، متفاوت است.

تبعات نورپردازی درختان

این پژوهشگر آلودگی نوری در پاسخ به این پرسش ایسنا که آلودگی نوری چه مضرات و مشکلاتی را می‌تواند به لحاظ زیست محیطی برای شهرها به وجود آورد، اظهار کرد: بیشتر شهرداری‌های شهرهای بزرگ کشور، درختان محیط‌های شهری را نورپردازی می‌کنند تا رنگی به شهر بدهند اما این اقدام به درختان که از زیرساخت‌های محیط زیست شهری و غیر شهری هستند، آسیب وارد و آن‌ها را ضعیف می‌کند یا بسته به گونه درخت عمر آن را ۶ تا ۱۰ سال کاهش می‌دهد.

وی ادامه داد: حیات بسیاری از موجودات بسته به حیات درختان است. از حشراتی که روی درختان زندگی می‌کنند تا پرندگانی که بر درختان لانه‌سازی و هوای سالمی که درختان در شهرها ایجاد می‌کنند یا حتی القای روحیه مثبتی که فضای سبزی که درخت می‌تواند داشته باشد همه باعث می‌شود که نورپردازی به درختان تبعات اجتماعی و محیط زیستی بسیاری در پی داشته باشد.

میرزاخلیل در پاسخ به این پرسش که آلودگی نوری و نورپردازی درختان چه تاثیری بر حیات پرندگان دارند، گفت: نورپردازی درختان ضمن اینکه در فرایند لانه‌سازی و تخم‌گذاری پرندگان اختلال ایجاد می‌کند، باعث می‌شود قوه جهت‌یابی آن‌ها مختل شود و در نتیجه نتوانند لانه خود را به‌راحتی پیدا کنند همچنین باعث مهاجرت پرنده‌های حساس‌تر به حاشیه شهرها می‌شود.

وی در ادامه ضمن اشاره به اینکه پرندگانی که در فصل مهاجرت مدتی مهمان شهرها می‌شوند ممکن است به‌دلیل مناسب نبودن شرایط محیطی شهرها سال‌های بعد به مکان‌های دیگری کوچ کنند و به شهرها بازنگردند، اظهارکرد: پرندگان هنگام مهاجرت از ارض‌های بالاتر به پایین‌تر جذب نورهای شهری بویژه رنگ آبی و سفید می‌شوند. این مساله باعث می‌شود آن‌ها به مقصد نرسند و در نهایت منجر به مرگ آن‌ها می‌شود مانند عکسی که نشنال جئوگرافی سال‌های گذشته از مرگ هزاران پرنده در صبح یک روز پاییزی که پای یکی از برج‌ها جمع‌آوری شده بودند، منتشر کرد.

این کارشناس آلودگی نوری اضافه کرد: با صنعتی شدن شهرهای بزرگ لطافت شهری تا حدودی کم شده و رو به خشونت رفته است بنابراین شاید حوادثی مانند مرگ پرندگان، از بین رفتن درختان و شکننده شدن اکوسیستم به دنبال آلودگی نوری، توجه شهرنشینان را به خود جلب نکند و آن را نادیده بگیرند. در چنین شرایطی پرنده شناسان باید جمعیت پرندگان شهری را زیر نظر داشته باشند و وضعیت آن‌ها را ارزیابی کنند.

ایجاد آلودگی نوری به بهانه تامین امنیت

میرزاخلیل با بیان اینکه بخشی از مشکلات آلودگی نوری مربوط به مسئله تامین امنیت شهروندان در شب است و به این بهانه در بسیاری از مواقع تامین روشنایی را چند برابر می‌کنیم، تصریح کرد: به‌منظور تامین امنیت در مکان‌هایی مانند پارک‌ها چراغ‌های روشنایی را ارتفاع می‌دهند و از نوری ۱۰ برابر اندازه نیاز استفاده می‌شود اما به‌دلیل اینکه درختان زیر نور این چراغ‌ها قرار می‌گیرند، علاوه‌بر آسیب دیدن درختان، سایه ایجاد می‌شود و گره‌های تاریکی در بخش‌هایی از پارک پدید می‌آید بنابراین این اقدام نه نتها در بسیاری از موارد امنیت را تامین نمی‌کند بلکه باعث افزایش شدت نور، مصرف بالا و اتلاف انرژی می‌شود و حتی می‌تواند با القای این تصور در ذهن شهروندان که به ‌دلیل روشنایی شب امنیت دارند آنان را در معرض خطر بیشتری قرار دهد.

وی ادامه داد: مساله تامین امنیت شهروندان در شب بسیار مهم است بنابراین قبل از اینکه در جهت افزایش یا کاهش شدت روشنایی اقدامی صورت گیرد، لازم است در این زمینه مطالعه انجام شود. هرچند تجربه نشان می‌دهد افزایش شدت نور تاثیر چندانی بر کاهش جرم‌خیزی یک منطقه نداشته است.

تاثیر آلودگی نوری بر انسان

این کارشناس حوزه آلودگی نوری در بخش دیگری از صحبت‌های خود به آثار سوء آلودگی نوری بر سلامت انسان‌ها اشاره کرد و گفت: تحقیقات انجام شده روی کسانی که شب‌کار بودند یا در شب استراحت نمی‌کردند و به خواب عمیق نمی‌رفتند، نشان می‌دهد که نور شب منجر به سرطان‌های پوستی، برهم خوردن دوره‌های بیولوژیک مانند دوره‌های قاعدگی در خانم‌ها و... می شود. اگر انسان در شب که زمان خواب و استراحت است در تاریکی مطلق نباشد هورمون «ملاتونین» که تنها در شب ترشح می‌شود و وظیفه تنظیم ساعت بیولوژیک بدن را برعهده دارد، ترشح نخواهد شد و زمانی‌که نتظیم بیولوژیک بدن مختل شود تمرکز فکری از دست می‌رود و فرد دچار استرس، اضطراب و افسردگی می‌شود.

وی در ادامه خاطرنشان کرد: یک شهروند ممکن است قادر به کنترل آلودگی هوا یا آلودگی صوتی محل زندگی خود نباشد اما می‌تواند با استاندارد کردن محیط خواب، فرصت ترشح هورمون ملاتونین را به بدن خود بدهد.

میرزاخلیل همچنین یکی از آثار نورپردازی نامناسب معابر شهری را ایجاد اختلال در دید رانندگان برشمرد و اظهار کرد: هرگاه نور نسبتا شدیدی که برای روشن کردن یک میدان، مجسمه، پرچم و ...استفاده می‌شود یا نور چراغ‌های غیر استاندارد معابر شهری به چشم بتابد و باعث خسته شدن چشم ‌شود، فرد دچار«خیرگی» می‌شود. از این رو زمانی‌که چشم راننده‌های اتومبیل از تابش نور زیاد در شب خسته شود دید آنان مختل می‌شود و دیگر نمی‌توانند عابران پیاده را از زمینه تشخیص دهند. به همین جهت این مساله منجر به وقوع تصادفات رانندگی در شهرها می‌شود.

وضعیت آلودگی نوری در پایتخت و سایر شهرهای کشور

این پژوهشگر آلودگی نوری با اشاره به اینکه نورپردازی شهر تهران به‌صورت استاندارد یعنی «فول کات آف» (full cut off) که نور دقیقا به سمت زمین تابیده شود نیست، اظهار کرد: معمولا نورپردازی در شهرهای کشور یا به‌صورت «سمی کات آف»(semi cut off) هستند و نیمی از نور به سمت آسمان می‌تابد یا «نان کات آف»(non cut off) هستند و ۹۰ درصد نور به آسمان تابیده می‌شود مانند چراغ‌های (حبابی) که شهرداری در پارک‌ها یا فضای سبز به کار می‌برد که بیشتر جنبه زیبایی دارند تا تامین روشنایی و باعث جذب حشرات و اتلاف انرژی می‌شوند.

میرزاخلیل با انتقاد از انجام نشدن اقدامی جدی در جهت رفع معضل نورپردازی درختان خیابان‌ ولیعصر(عج) تهران گفت: هرچند شورای شهر تهران و پیروز حناچی - شهردار شهر تهران - پیگیر این مسئله هستند و گاهی نیز چراغ‌های خیابان ولیعصر (عج) به عمد یا بر اثر مشکلات فنی خاموش شده‌اند اما لازم است این چراغ‌ها جمع‌آوری شوند چراکه آن‌ها پروژکتورهای ساده‌ای نیستند که با پیچ وصل شده باشند بلکه این چراغ‌ها در زمین کار گذاشته شده‌اند و شهردار فعلی شهر تهران باید به این نکته توجه داشته باشد که شاید شهردار بعدی تصمیم به نورپردازی مجدد درختان بگیرد بنابراین این مساله باید از پایه حل و ملزومات این کار جمع‌آوری شود.

وی ادامه داد: نورپردازی درختان در بسیاری از خیابان‌های دیگر تهران نیز به چشم می‌خورد همچنین زمانی‌ که عکس‌های هوایی شهر تهران را نگاه می‌کنیم، خیابان‌هایی که درختان آن نورپردازی شده‌اند، مشخص و درخشندگی آن‌ها از فضا قابل مشاهده است و این یعنی اتلاف انرژی، هدر رفتن مالیاتی که مردم می‌پردازند و آزار تمام موجوداتی که در محیط‌های شهری کنار انسان زندگی می‌کنند.

این کارشناس حوزه آلودگی نوری با بیان اینکه وضعیت کنونی نورپردازی درختان و معابر شهری‌ تهران می‌تواند دو پیامد منفی را درپی داشته باشد، تصریح کرد: نخست الگو قرار دادن نوع نورپردازی شهر تهران برای سایر استان‌ها و شهرستان‌هایی است که از متخصصان روشنایی استفاده نمی‌کنند و این مساله می‌تواند باعث افزایش شدت روشنایی در آن‌ مناطق ‌شود مانند خیابان شهدای شرقی خرم‌آباد که نورپردازی در آن به‌صورت نامناسبی در حال شکل‌گیری است.

وی در ادامه دومین پیامد نوع نورپردازی درختان و معابر شهری را تغییر تدریجی ذائقه شهروندان دانست و گفت: تداوم این شرایط در نهایت منجر به این می‌شود که محله‌ای که درختان آن نورپردازی نشده‌ است، دیگر زیبا به نظر نرسد و تصور شود که شهرداری برای آن محله کاری انجام نداده است. همچنین ممکن است با نورپردازی شهری کار جدیدی صورت گرفته باشد اما پس از گذشت دو سال که چشم همه به آن عادت کرد چه باید کرد؟

میرزاخلیل یکی دیگر از معضلات آلودگی نوری پایتخت را وجود ۷۵۰ بیلبورد تبلیغاتی در سطح شهر و تامین نادرست روشنایی آن‌ها خواند و خاطرنشان کرد: تمام نورپردازی این‌ بیلبوردها به‌دلیل زنده نگه داشتن رنگ تبلیغاتی آن به رنگ سفید است و در بیشتر موارد جهت پروژکتورهای به کار رفته در آن‌ها از پایین به بالا و با زاویه نادرستی تنظیم شده است بنابراین نور زیادی از سطح بیلبوردها انعکاس یا رو به فضا گسیل پیدا می‌کند. همچنین به خاطر فیزیک اتمسفر زمین و نوع مولکول‌های‌ هوای کره زمین نور سفید پراکنش بیشتری نسبت به نور زرد و قرمز دارد.

وی در ادامه گفت: امیدوارم شهردار تهران که تاکنون با ما همکاری خوبی کرده‌اند نسبت به انتقال پروژکتورها به بالای بیلبوردها و تغییر جهت نورپردازی آن‌ها از بالا به پایین اقدام کند. هرچند این کار باعث می‌شود تعمیر پروژکتورها دشوار شود اما عواید و فواید بسیاری برای شهروندان به همراه خواهد داشت همچنین این اقدام می‌تواند اندازه آسمان تاب شهر تهران را به‌صورت محسوسی کاهش دهد و ما با رصد شهر از بیرون و با استفاده از سیستم‌های دیجتالی می‌توانیم با عدد و رقم میزان کاهش آسمان تاب شهر تهران را اندازه‌گیری کنیم.

این پژوهشگر آلودگی نوری در بخش دیگری از صحبت‌های خود درباره نورپردازی برج میلاد اظهار کرد: آنتنی که در بالاترین نقطه برج میلاد قرار گرفته، توسط چند نورافکن نورپردازی شده است و این نور به آسمان تابیده می‌شود علاوه بر این اگر مکان‌هایی مانند برج میلاد و برج آزادی که برای ما نماد و المان‌های شهری محسوب می‌شوند درست نورپردازی شوند جزو هویت شهری بسیار زیبا به حساب خواهند آمد اما اگر نادرست نورپردازی شوند، نه تنها چشم ناظر از آن لذت نمی‌برد بلکه تصور شهروندان نسبت به آن المان برهم می‌ریزد.

راهکارهای کاهش آلودگی نوری شهرها

میرزاخلیل در پاسخ به این پرسش که چه راهکارهایی می‌تواند به کاهش آلودگی نوری شهرها کمک کند، گفت: اگر بخواهیم کار اصولی انجام دهیم باید یک طرح جامع روشنایی شهر داشته باشیم که کارکردهای فضاهای مختلف شهر در آن طرح دیده شود تا دیگر نورپردازی سلیقه‌ای انجام نشود و بتوانیم شاهد یکدستی و به سامان بودن روشنایی نور در شهر باشیم. هرچند که سال‌هاست این طرح در حال نوشته شدن و دست به دست شدن میان پیمانکاران است اما براساس پرس و جوهایی که از آخرین فردی که روی این طرح کار می‌کند، کرده‌ام چیزی از آلودگی نوری در این طرح انعکاس داده نشده‌ است و من امیدوارم در آینده به موضوع آلودگی نوری در این طرح پرداخته شود.

این پژوهشگر حوزه آلودگی نوری در ادامه خاطرنشان کرد: اگر تامین روشنایی معابر یا نورپردازی فضاهای شهری مانند یک پارک را به دست مهندس نورپرداز بسپاریم و به او بگوییم که هر بخش از فضای پارک برای چه سنین و چه فعالیت‌هایی در نظر گرفته شده است، او نیز با توجه به نیاز، ‌شدت روشنایی را تنظیم می‌کند و در نهایت پارک دارای نوری یکدست می‌شود و گره‌های تاریکی و امنیتی در آن اتفاق نمی‌افتد تا باعث افزایش جرم‌خیزی شود.

وی راهکار کوتاه مدت و سریع برای کاهش آلودگی نوری شهرها را استفاده کمتر از برج‌های روشنایی در پارک‌ها و فضای شهری دانست و گفت: استفاده از برج‌های روشنایی باعث می‌شود تقریبا همه چیز را یکدست ‌بینیم. همچنین مطالعه‌ای بر فضاهای مختلف نشان می‌دهد اگر زاویه‌ این برج‌ها که حدود ۲۰ متر ارتفاع دارند «فول کات‌آف» باشد هم جاده پیاده روی با عرض ۵ متر و هم گل و بوته اطراف را تا شعاع ۱۰۰ تا ۲۰۰ متر روشن می‌کند اما معمولا زاویه آن را به ۴۵ درجه تغییر می‌دهند و این کار باعث ایجاد آلودگی نوری و اتلاف انرژی رو به آسمان می‌شود.

به گفته این کارشناس آلودگی نوری، یکی دیگر از راهکارهای کاهش آلودگی نوری اطلاع‌رسانی به مردم و گروه‌های متخصص است تا در این راستا قدم بردارند و در کنار منجمین محیط زیست در حوزه روشنایی فعالیت کنند.

وی ضمن بیان اینکه استفاده از چراغ‌ها و سرپوش‌های «سِمی کات‌آف» می‌تواند در حیطه اداره برق و معابر به کاهش آلودگی نوری شهرها کمک کند، تاکید کرد: استفاده نادرست از تکنولوژی‌ چراغ‌های «ال ای دی»(LED) در نورپردازی درختان که هر چند ثانیه رنگ نورعوض می‌شود، اجازه نمی‌دهد درخت به آن رنگ عادت کند و آن را با تنشی دیگر مواجه می‌کند.

میرزاخلیل در پایان صحبت‌های خود نسبت به استفاده از چراغ‌های خیابانی با نور ال‌ای‌دی ابراز نگرانی کرد و گفت: متاسفانه نگرانی‌هایی مبنی بر موافقت اداره برق با استفاده از نور سفید ال‌ای‌دی در چراغ‌های خیابانی در آینده نزدیک وجود دارد. ضمن اینکه نور سفید برای چشم و عملکرد آن در شب مناسب نیست و منجر به خیرگی، خسته شدن چشم و تخت شدن تصویر و در نتیجه عدم توانایی تشخیص ابعاد و عمق توسط رانندگان می‌شود، پراکنشی حدود ۵۵۰۰ تا ۶۰۰۰ کلوین در جو کره زمین را به‌همراه خواهد داشت.