افزایش ۱۸ برابری قیمت دلار در تناقض با سیاست حراج ۲۸۰ میلیارد دلاری برای حفظ نرخ ارز

قیمت ارز و به خصوص دلار همواره برای اقتصاد واردات محور ایران، یکی از تعیین کننده ترین موارد در افزایش یا کاهش نرخ تورم بوده است. از این روی، روسای بانک های مرکزی در دوره های مختلف تلاش بسیاری کرده اند تا افسار نرخ ارز را با سیاست های مختلفی در اختیار خود داشته باشند.

به گزارش «تابناک اقتصادی»؛ یکی از این سیاست ها، مداخله در بازار ارز و تزریق ارز به این بازار جهت کنترل قیمت آن بوده است؛ هر چند بسیار کم پیش آمده که میزان مداخله بانک مرکزی در بازار ارز رسانه ای شود، در دوره های ریاست افراد مختلف بر بانک مرکزی، جسته و گریخته آماری در زمینه میزان مداخله بانک مرکزی در بازار ارز رسانه ای شده است. 

از جمله این موارد می‌توان به مصاحبه مورخه ۸ خرداد ماه سال ۱۳۹۰ محمود بهمنی رئیس کل وقت بانک مرکزی اشاره کرد که وی طی مصاحبه‌ای درباره شایعاتی که پیرامون نبود ارز در بانک مرکزی برای عرضه وجود داشت، گفت: چنین صحبت‌هایی بی اساس است. چون خوشبختانه قیمت نفت بالا رفته و ما به طور میانگین هفته بیش از یک میلیارد دلار به بازار می ریزیم حالا برای از بین بردن بازار سیاه با افزایش عرضه، شاید هفته ای تا دو میلیارد دلار و بیشتر هم به بازار بریزیم تا نرخ ها را کنترل کنیم.

اما آنچه در چند روز اخیر پیرامون میزان مداخله بانک مرکزی در بازار ارز کمی عجیب تر از گذشته بوده، سخنان جالب عبدالناصر همتی رئیس کل بانک مرکزی است.

وی در سیزدهم خرداد ماه سال جاری در صحن علنی مجلس گفت: کلاً‌ سیستم اجرای ما این‌گونه جا افتاده بود که برای حفظ نرخ ارز باید به بازار ارز تزریق کنیم؛ بنابراین ۲۸۰ میلیارد دلار ظرف پانزده سال گذشته به‌عبارتی به‌طور میانگین سالی ۱۸ میلیارد دلار به بازار ارز تزریق کرده‌ایم تا نرخ ارز و به تبع آن تورم را کنترل کنیم. تمام این ارزها به صورت خروج سرمایه از کشور خارج شده و تمام امکاناتی که از کشور خارج شده به دلیل ارزهای ارزان و رانت بوده است.

همتی ادامه داد: وقتی جلوی آن را گرفتیم، خیلی‌ها عنوان می‌کردند اقساط خود را در کانادا و جاهای دیگری نمی‌توانیم پرداخت کنیم زیرا سود بانکی بالای ۲۵ درصدی می‌گرفتیم و با ارز ۴۲۰۰ و ۳۵۰۰ تومان و حتی رقم‌های کمتر آنها را صرف اقساط‌ مان در خارج می‌کردیم.

بررسی‌ها نشان می‌دهد که در ۱۵ سال گذشته، بدون حذف روز‌های تعطیل، بانک مرکزی روزانه برای تنظیم نرخ ارز و مداخله در بازار حدود ۵۱.۱ میلیون دلار ارز به این بازار تزریق کرده که این رقم، رقم بسیار قابل توجهی است.

برای پی بردن به میزان بزرگی ارز تزریق شده به بازار در پانزده سال اخیر باید گفت، بنا بر اعلام مهدی میراشرفی رئیس کل گمرک ایران، در سال گذشته ارزش کل صادرات غیرنفتی حدود ۴۱.۳ میلیارد دلار بوده که در مقایسه این عدد با میزان ارز تزریق شده به بازار در پانزده سال اخیر (۲۸۰ میلیارد دلار) به این نتیجه خواهیم رسید که این میزان تزریق ارز حدود هفت برابر ارزش کالا‌های صادراتی غیرنفتی در سال گذشته بوده است.

حالا پرسش اساسی این است که آیا بانک های مرکزی با این سیاست تزریق ارز و مداخله در بازار به اهداف خود رسیدند؟

آیا بانک های مرکزی به هدف خود از تزریق ارز به بازار دست یافتند؟

همان گونه که رئیس کل بانک مرکزی بیان نموده است، این تزریق و مداخله در بازار ارز به منظور پایین نگه داشتن نرخ ارز (مشخصا نرخ دلار) و نرخ تورم انجام شده است. اما آیا بانک مرکزی به هدف خود رسیده است؟

از بررسی نرخ دلار آغاز می‌کنیم. طبق آمار‌های موجود در سال ۱۳۸۴ قیمت دلار ۹۰۲ تومان بود. در سال ۱۳۸۵ نرخ دلار به ۹۱۹ تومان افزایش یافت و در سال‌های ۱۳۸۶ و ۱۳۸۷ این نرخ به ۹۲۸ تومان و ۹۵۷ تومان رسید.

در سال ۱۳۸۸ سرانجام قیمت دلار خود را به بالای هزار تومان رساند و از سال ۱۳۹۰ با آغاز تحریم‌ها روند قیمت دلار صعودی‌تر شد. در سال ۱۳۹۰ قیمت هر دلار به هزار و ۸۰۰ تومان رسید و در سال ۱۳۹۱ رکورد قیمت دلار با رسیدن به سه هزار و ۶۵۰ تومان شکسته شد.

با اجرایی شدن برجام تا مدت‌ها قیمت دلار ثابت ماند، اما از شهریور ماه سال ۱۳۹۶ دوباره روند صعودی دلار شروع شد و در سال ۱۳۹۷ و با خروج آمریکا از برجام و بازگشت تحریم‌ها علیه کشورمان نرخ دلار به حوالی ۲۰ هزار تومان هم رسید.

هر چند بانک مرکزی در دوره ریاست همتی توانست تا حدودی نرخ دلار را کنترل کند، اما از انتهای سال گذشته دوباره روند صعودی نرخ دلار آغاز شده و تا لحظه نگارش این متن قیمت هر دلار به حدود ۱۷ هزار و ۹۰۰ تومان رسیده است؛ بنابراین در مدت پانزده سال گذشته به رغم مداخله ۲۸۰ میلیارد دلاری برای پایین نگه داشتن نرخ دلار، قیمت این ارز خارجی حدود ۱۸ برابر شده است.

همچنین نرخ تورم نیز در این سال‌ها پای رشد نرخ دلار، افزایش یافته است. مطابق نمودار و طبق اعلام بانک مرکزی نرخ تورم در سال ۱۳۸۴ حدود ۱۰.۴ درصد بوده است. این نرخ با تمام نوساناتی که در این سال‌ها داشته است در مجموع روند رو به رشدی داشته و در سال ۱۳۹۸ این نرخ به ۴۱.۲ درصد رسیده است.

بنابراین بانک مرکزی در دوره های مختلف، نتوانسته است به خواسته خود که همانا کنترل نرخ ارز و همچنین کنترل نرخ تورم بوده است، برسد و توزیع و تزریق ۲۸۰ میلیارد دلار به گفته عبدالناصر همتی، تنها به نفع افراد با نفوذی بوده است که توانسته اند از این طریق، اقساط خود در کانادا را تسویه کنند! به عبارت بهتر با این مداخله در بازار ارز و ترزیق ۲۸۰ میلیارد دلار به این بازار، به خارج نشینان جهت رسیدن به رفاه، یارانه ارزی داده ایم و به داخلی ها تنها نرخ تورم را تحمیل کرده ایم.

۲۸۰ میلیارد دلار از کجا تامین شده است؛ از محل ذخایر ارزی یا خرید و فروش ارز از بازار؟

وحید شقاقی‌شهری، عضو هیات علمی دانشگاه خوارزمی و کارشناس مسائل اقتصادی طی مصاحبه ای به این پرسش پاسخ داده است. وی گفته: این‌طور نبوده که از میزان ۲۸۰ میلیارد دلار عرضه ارز، همه آن از محل ذخایر ارز بوده باشد، بلکه خود آقای همتی که من این سؤال را از ایشان پرسیدم، پاسخ دادند که در دوره‌هایی بانک مرکزی خرید ارز در بازار آزاد انجام داده و زمانی که قیمت ارز بالا رفته است، اقدام به فروش همان ارزها کرده است.

چند پرسش از بانک مرکزی

همان گونه که ملاحظه شد، این سیاست مداخله در بازار ارز و ۲۸۰ میلیارد دلاری که در پانزده سال اخیر صرف چنین کاری شده به اهداف خود نرسیده و تنها به نفع افراد خاصی بوده است. حالا پرسش از رئیس کل بانک مرکزی این است که چرا این آمار را منوط به پانزده سال اخیر نموده اند؟ در دولت های پنجم تا هشتم، آیا مداخله در بازار ارز توسط بانک مرکزی صورت نمی گرفته است؟ در آن دولت ها چقدر ارز برای کنترل بازار تزریق شده است؟ این افرادی که آقای همتی از آن ها یاد کرده و گفته است که با این ارزها اقساط خود در کانادا را تسویه می کردند، چه کسانی هستند؟ دانستن نام این افراد حق ملت است و بهتر است رئیس کل بانک مرکزی، شفاف نام این افراد را رسانه ای کند.

پرسش بعدی این که آیا این مداخله در دوران ریاست کلی آقای همتی بر بانک مرکزی صورت نگرفته است؟ این پرسش از آن جهت است که در جلسه مهرماه ۱۳۹۷ شورای عالی هماهنگی اقتصادی، این شورا اختیارات لازم را به رئیس کل بانک مرکزی جهت مدیریت بازار ارز داد و بر این اساس، بانک مرکزی موظف شد تا از طریق بانک‌ها و صرافی‌های مجاز در بازار ارز مداخله و اقدامات لازم برای کنترل نرخ ارز را انجام دهد و قیمت مبادله در بازار ارز را نیز به نحو مقتضی اطلاع رسانی کند.