تنها راه تنفسِ ایران در شرایط تحریم و کرونا چیست؟

بین الملل تابناک: اوایل این ماه محمد باقر نوبخت در مجلس گفت، از این پس نفت از برنامه ریزی‌های کشور کنار گذاشته می‌شود. البته ایران گزینه چندانی هم ندارد و از فروش نفت و فراورده‌های نفتی در سال ۲۰۱۹-۲۰ تنها ۸.۹ میلیارد دلار درآمد کسب کرده است. این عدد نسبت به اوج درآمد‌های نفتی ۱۱۹ میلیارد دلاری در یک دهه‌ی گذشته، بسیار ناچیز است.

خبرگزاری بلومبرگ در همین رابطه نوشت: برای اولین بار در تاریخ مدرن ایران در سال ۲۰۱۹-۲۰، درآمد‌های صادراتی غیرنفتی به ارزش ۴۱ میلیارد دلار از صادرات نفتی پیشی گرفت و تقریبا نیمی از این صادرات غیر نفتی مربوط به کالا‌های تولیدی است؛ یعنی کارخانه‌های ایران دو برابر بیشتر از چاه‌های نفتی ایران درآمد داشته اند.

هرچند فشار تحریم‌ها به کاهش ۷ درصدی در صادرات غیرنفتی منجر شده، این درآمد‌ها همچنان در اوج تاریخی خود قرار دارند. کالا‌های مصرفی و تولیدات صنعتی به سرتاسر خاورمیانه و همچنین به چین، روسیه و اروپا صادر می‌شوند.

تولید، مهم‌ترین عامل اشتغال است. در بین ماه‌های مارس ۲۰۱۸ و دسامبر ۲۰۱۹، بخش تولید توانست ۴۷۲ هزار شغل ایجاد کند. این تعداد شغل بیش از ۳۱۵ هزار شغلی بود که در سه ماهه‌ی پس از اعمال دوباره‌ی تحریم‌ها از بین رفته بودند.

محوری بودن بخش تولید در حمایت از اقتصاد نیز از داده‌های رشد ناخالص داخلی ایران پیداست. به رغم آنکه بخش نفت به اندازه‌ی ۳۵ درصد در سال ۲۰۱۹-۲۰، کوچک شده، بخش تولید تنها ۱.۸ درصد منقبض گشته است. بخش تولید ایران تنها در سه ماه‌ی پایان سال، ۲.۴ درصد رشد داشت.

با این حال، بزرگ‌ترین کسب و کار‌های صنعتی ایران همچنان حال و روز خوبی ندارند. بخش خودرو و فولاد به لطف مدیریت‌های ناکارامد دولتی، ضربه‌ی سختی از سمت تحریم‌ها خورده اند. آن‌ها با افزایش قیمت و کمیابی مواد اولیه‌ی روبرو هستند. بخش خصوصی و کسب و کار‌های کوچک که به تولید محصولات غذایی، محصولات خانگی و پوشاک مشغول به کارند، عقب ماندگی شرکت‌های دولتی را جبران کرده اند.

ویروس کرونا چالش جدیدی برای بخش تولید ایران بود. بهبود ملموس اقتصاد ایران به خاطر قرنطینه‌ی ملی، بسته شدن مرز‌ها و مداخله در تجارت، متوقف شد. طبق گزارش اتاق بازرگانی ایران، تولید کنندگان بخش خصوصی در یک ماهه‌ی پس از کاهش قرنطینه‌ی ملی کار خود را از سرگرفتند. هرچند همه گیری کرونا به شدت قیمت‌های نفت را متاثر کرده، درآمد‌های نفتی همچنان برای اقتصاد کشور از اهمیت بالایی برخوردارند.

از این روی، ایالات متحده ممکن است درصدد تنگ کردن حلقه‌ی تحریم‌ها باشد. در ماه ژانویه، کاخ سفید دستور العمل‌های تازه‌ای صادر کرد که در آن بخش‌های ساخت و ساز، معدن، تولید یا حتی بخش منسوجات ایران را هدف قرار می‌داد. در این صورت گشایش‌های اقتصادی در دوران پسا کرونا نیز در معرض تهدید قرار می‌گیرند.