کلیات

زخم معده در حقیقت وجود زخم های دردناک در مخاط معده است. زخم معده نوعی بیماری اولسر پپتیک است. اولسر پپتیک هر گونه زخمی است که هم معده و هم روده باریک را تحت تأثیر قرار دهد.

زخم معده هنگامی اتفاق می افتد که ضخامت لایه مخاطی که از معده در برابر مایعات گوارشی محافظت می کند، کاهش یابد. در نتیجه اسیدهای گوارشی بافت پوششی معده را از بین برده و زخم ایجاد می شود. زخم معده ممکن است به راحتی درمان شود، اما بدون دریافت درمان مناسب می‌تواند رفته رفته شدیدتر شود.

عواملی که باعث ایجاد زخم معده می شود

زخم معده تقریباً همیشه ناشی از یکی از موارد زیر است:

• عفونت با باکتری هلیکوباکتر پیلوری (H. pylori)
• استفاده طولانی مدت از داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند آسپیرین، ایبوپروفن یا ناپروکسن
• به ندرت نیز شرایطی که به سندرم زولینگر-الیسون معروف است، با افزایش تولید اسید در بدن می تواند باعث زخم معده و روده شود.

زخم معده نیز مانند هر بیماری دیگری با علائمی همراه است. شدت این علائم به شدت زخم بستگی دارد. شایع ترین علامت آن احساس سوزش یا درد در وسط شکم بین سینه و ناف است.

معمولا این درد هنگام خالی بودن معده شدیدتر است و می تواند از چند دقیقه تا چند ساعت طول بکشد. سایر علائم معمول زخم معده عبارتند از:

• درد مبهم در معده
• کاهش وزن
• اجتناب از غذا خوردن به علت درد
• حالت تهوع یا استفراغ
• نفخ شکم
• سیری زودرس
• آروغ زدن یا ریفلاکس اسید
• سوزش سر دل
• دردی که پس از خوردن، نوشیدن یا مصرف آنتی اسیدها ممکن است بهبود یابد.
• کم خونی، که علائم آن شامل خستگی، تنگی نفس یا رنگ پریدگی پوست است
• مدفوع تیره و قیر مانند
• استفراغی که خونی است یا ظاهری مانند تفاله قهوه دارد.

در صورت مشاهده هر یک از علائم زخم معده بهتر است با پزشک متخصص گوارش و آندوسکوپی خود صحبت کنید. چرا که در صورت عدم درمان، حتی علائم خفیف می توانند مشکل جدی را به دنبال داشته باشند. توجه داشته باشید که زخم‌های خونریزی دهنده خطرناک‌تر هستند.

تشخیص زخم معده

تشخیص و درمان زخم معده به علائم و شدت زخم بستگی دارد. برای تشخیص این بیماری پزشک معمولا سابقه پزشکی بیمار را به همراه علائم و سایر داروهای تجویز شده یا بدون نسخه بررسی می کند.

برای رد عفونت هلیکوباکترپیلوری، ممکن است آزمایش خون، مدفوع یا آزمایش تنفس انجام شود. در آزمایش تنفس، باید مقداری مایع شفاف بنوشید و در کیسه ای بازدم کنید. اگر هلیکوباکتر پیلوری وجود داشته باشد، نمونه تنفس حاوی مقادیر بالاتر از حد نرمال دی اکسید کربن خواهد بود.

آزمایش‌ها و روش‌های دیگری که برای تشخیص زخم معده وجود دارد، شامل موارد زیر است:

• بلع باریم
  مقداری مایع سفید غلیظ (باریم) می نوشید که دستگاه گوارش فوقانی شما را می پوشاند و به پزشک کمک می کند معده و روده باریک را در عکس اشعه ایکس ببیند.
• آندوسکوپی (EGD)
  یک لوله نازک و سبک از طریق دهان وارد معده و قسمت اول روده باریک می شود. این آزمایش برای یافتن زخم، خونریزی و هر بافت غیر طبیعی مورد استفاده قرار می گیرد.
• بیوپسی آندوسکوپی
  یک قطعه از بافت معده برداشته می شود تا بتوان آن را در آزمایشگاه تجزیه و تحلیل کرد.

درمان زخم معده

درمان این بیماری بسته به علت زخم متفاوت خواهد بود. بیشتر زخم ها را می توان با تجویز دکتر گوارش معالجه کرد، اما در موارد نادر ممکن است جراحی لازم باشد.

در این بیماری درمان سریع زخم مهم است. بنابراین بهتر است در اسرع وقت در مورد یک برنامه درمانی مناسب با پزشک خود صحبت کنید. اگر زخم با خونریزی فعال دارید، احتمالاً برای درمان فشرده با آندوسکوپی و داروهای داخل وریدی در بیمارستان بستری خواهید شد. همچنین ممکن است نیاز به انتقال خون داشته باشید.

۱) درمان غیر جراحی

اگر زخم معده ناشی از هلیکوباکترپیلوری باشد، به آنتی بیوتیک و داروهایی به نام مهار کننده های پمپ پروتون (PPI) نیاز خواهید داشت. PPI سلول‌های معده‌ای تولید کننده اسید را مهار می کند.

علاوه بر این روش های درمانی، پزشک فوق تخصص گوارش و کبد ممکن است موارد زیر را نیز توصیه کند:

• مسدود کننده های گیرنده H2 (داروهایی که تولید اسید را مهار می کنند)
• قطع مصرف NSAID ها
• پیگیری با آندوسکوپی
• پروبیوتیک‌ها (باکتری های مفیدی که ممکن است در از بین بردن هلیکوباکتر پیلوری نقش داشته باشند)
• مکمل بیسموت

علائم زخم ممکن است با درمان به سرعت فروکش کند. اما حتی اگر علائم شما از بین بروند، باید به مصرف داروهای تجویز شده توسط پزشک ادامه دهید. این امر به ویژه در مورد ریشه کن کردن باکتری در عفونت های هلیکوباکتر پیلوری بسیار مهم است.

عوارض جانبی داروهایی که برای درمان زخم معده استفاده می شود، می تواند شامل موارد زیر باشد:

• حالت تهوع
• سرگیجه
• سردرد
• اسهال
• درد شکم

معمولا این عوارض موقتی هستند. اگر هر یک از این عوارض جانبی باعث ناراحتی شدید می شود، در مورد تغییر دارو با پزشک خود مشورت کنید.

۲) درمان با جراحی

در موارد بسیار نادر، زخم معده اگر پیچیده باشد نیاز به جراحی دارد. در این مورد، زخم‌هایی به جراحی نیاز دارند که ویژگی‌های زیر را داشته باشند.

• عود می کنند
• بهبود نمی یابند
• خونریزی دارند
• موجب سوراخی معده می شوند
• مانع ورود غذا از معده به روده باریک می شود

جراحی ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• برداشتن کل زخم
• گرفتن بافت از قسمت دیگر روده و اتصال آن روی محل زخم
• بستن شریان خونریزی دهنده
• قطع منبع عصبی معده برای کاهش تولید اسید معده

تاثیر رژیم غذایی سالم بر زخم معده

در گذشته تصور می شد که رژیم غذایی می تواند باعث ایجاد زخم شود. امروزه می دانیم که این تفکر درست نیست، همچنین می دانیم هر چند غذاهایی که می خورید زخم معده را ایجاد یا درمان نمی کند، اما داشتن یک رژیم غذایی سالم می تواند برای دستگاه گوارش و سلامت کل بدن مفید باشد. به طور کلی، بهتر است یک رژیم غذایی با مقدار زیادی میوه، سبزیجات و فیبر داشته باشید.

ممکن است برخی از غذاها در از بین بردن هلیکوباکتر پیلوری نقش داشته باشند. غذاهایی که می توانند به مبارزه با هلیکوباکتر پیلوری بپردازند یا به تقویت باکتری‌های سالم بدن کمک کنند، عبارتند از:

• کلم بروکلی، گل کلم، کلم و تربچه
• سبزیجات برگ دار مانند اسفناج و کلم پیچ
• غذاهای غنی از پروبیوتیک، مانند کلم ترش، میسو، کومبوچا، ماست
• سیب
• زغال اخته، تمشک، توت فرنگی و توت سیاه
• روغن زیتون

علاوه بر این، از آنجا که زخم معده ممکن است با ریفلاکس اسید همراه باشد، بهتر است تا زمانی که زخم بهبود می یابد از مصرف غذاهای پر ادویه، تند و ترش بپرهیزید.

درمان های خانگی برای زخم معده

توجه داشته باشید که مصرف موادی مانند آنچه که در ادامه آمده است، علاوه بر داشتن یک رژیم غذایی سالم می تواند به کاهش اثرات هلیکوباکترپیلوری، باکتری مسئول بسیاری از زخم های معده، کمک کند.

با این حال، توجه به این نکته ضروری است که این مکمل ها برای جایگزینی داروهای تجویز شده یا برنامه درمانی فعلی شما نیستند. این مواد عبارتند از:

• پروبیوتیک‌ها
• عسل
• گلوتامین (منابع غذایی شامل مرغ، ماهی، تخم مرغ، اسفناج و کلم )

چه موقع باید به پزشک فوق تخصص گوارش مراجعه کرد؟

اگر فکر می کنید زخم معده دارید، بهتر است در اولین فرصت به پزشک مراجعه کنید. به این ترتیب می‌توانید درباره علائم و گزینه های درمانی مشورت بگیرید و بهترین روش را انتخاب کنید.

مراقبت از زخم معده بسیار مهم و حیاتی است. زیرا بدون درمان، زخم و هلیکوباکتر پیلوری می تواند باعث موارد زیر شود:

• خونریزی از محل زخم 
  این عارضه بسیار خطرناک است.
• نفوذ
  وقتی که علاوه بر دستگاه گوارش عضو دیگری مانند پانکراس را نیز درگیر کند.
• ایجاد سوراخ
  که بر اثر وجود یک زخم در دیواره دستگاه گوارش ایجاد می شود.
• انسداد در دستگاه گوارش
  که به دلیل تورم بافت های ملتهب است.
• سرطان معده
  به ویژه سرطان معده بدون درگیری کاریا

علائم این عوارض می تواند شامل موارد زیر باشد. اگر هرکدام از این علائم را دارید، بلافاصله با پزشک گوارش خود تماس بگیرید:

• ضعف
• مشکل تنفس
• استفراغ یا مدفوع قرمز یا سیاه
• درد ناگهانی و تیز در شکم که برطرف نمی شود

راه‌های پیشگیری از زخم معده

برای جلوگیری از انتشار باکتری های عامل زخم معده بهتر است دستان خود را به طور منظم با آب و صابون بشویید. همچنین اطمینان حاصل کنید که تمام مواد غذایی خود را به درستی تمیز می‌کنید و در صورت لزوم آن‌ها را کاملاً بپزید تا تمامی باکتری‌ها از بین بروند.

برای جلوگیری از زخم های ناشی از NSAID، استفاده از این داروها را متوقف یا محدود کنید. در صورت نیاز به مصرف داروهای NSAID، حتماً به دوز آن توجه کنید و از مصرف همزمان الکل با این داروها بپرهیزید. این داروها را همیشه همراه با غذا و مایعات کافی مصرف کنید.