کلیات
پس از آغاز جنگ جهانی دوم در ۹ شهریور ۱۳۱۸ (۱ سپتامبر ۱۹۳۹)، ایران بیطرفی خود را اعلام کرد اما پس از آغاز تهاجم آلمان به شوروی به دلیل گستردگی مرز ایران با اتحاد جماهیر شوروی، این بیطرفی ناپایدار بود. نیروهای متفقین به بهانهٔ حضور کارشناسان آلمانی در ایران این کشور را اشغال کردند.
جستاری که شوروی برای توجیهِ اشغالِ ایران و بیانِ دلیلِ خود از این کار در آن سالها خطاب به مردم ایران منتشر کرد.
به دنبال اتحاد بریتانیا و شوروی و نیاز شوروی به کمکهای ایالات متحده و بریتانیا در جبهههای نبرد، متفقین تصمیم گرفتند از ایران به عنوان کریدوری برای تأمین نیروهای خود استفاده کنند و به این ترتیب، نیروهای متفقین در ۲۵ اوت ۱۹۴۱ به ایران حمله کرده و این کشور را به اشغال خود درآوردند.
در روز ۳ شهریور ۱۳۲۰، ابتدا نیروهای شوروی از شمال و شرق از زمین و هوا به ایران حملهور شدند و سپس نیروهای بریتانیایی نیز از جنوب و غرب حمله کردند و شهرهای سر راه را یکبهیک به سرعت اشغال کردند و هر دو به سمت تهران حرکت کردند. ارتش ایران به سرعت متلاشی شد. رضاشاه با فشار متفقین به خصوص بریتانیا سریعاً استعفاء داد و سپس با گذشتِ مدتها کشمکش بینِ روسها با دیگر کشورهایِ متفقین، و همچنین شکلگیری بحرانهای فراوان در ایران، با وساطت محمدعلی فروغی، بالاخره بر سر نوع حکومت جدید ایران و انتقال سلطنت به پسرش (محمدرضا) که ولیعهد پیشین نیز بود، به توافق رسیدند.
در جریان اشغال ایران، قوای شوروی شامل ۴۰ هزار سرباز و هزار تانک تی-۲۶ بود که برتری عددی و کیفی زیادی نسبت به نیروهای ایرانی داشت. علاوه بر اینها، بیشترین برتری شوروی با نیروی هوایی بود که ۴۰۹ هواپیمای جنگی از جمله بمب افکنهای سنگین را برای اشغال ایران فراخواندند. قوای انگلیس نیز ۱۹۰۰۰ سرباز و ۵۰ تانک سبک به کار گرفته بودند. نیروی هوایی نیز قوای زمینی را پشتیبانی میکردند. تعداد هواپیماهای بمب افکن شوروی که نیروی زمینی را تقویت میکرد، پنج برابر نیروی هوایی دولت انگلیس بود.
پس از اشغال، راهآهن سراسری ایران برای انتقال کمکهای نظامی از جنوب ایران به پشت جبههٔ شوروی، بر اساس قانون وام و اجاره مورد استفاده قرار گرفت.
ایران که در آغاز جنگ، بیطرفی خود را اعلام کرده بود، نهایتاً در ۱۷ شهریور ۱۳۲۲ به آلمان اعلان جنگ داد. به پشتوانهٔ همین اعلان جنگ ایران میتوانست پس از پایان جنگ به اعلامیهٔ ملل متحد بپیوندد و همچنین در کنفرانسهای صلح پس از جنگ شرکت کند.
پس از جنگ ارتش بریتانیا، طبق توافق با دولت ایران، ایران را ترک کرد؛ ولی نیروهای نظامی ارتش سرخ شوروی همچنان در ایران ماندند و از اجرای توافق امتناع کردند؛ و این موضوع به تشکیل دو حکومت خودمختار و کوتاهمدت جمهوری مهاباد و حکومت خودمختار آذربایجان انجامید که هر دو حکومت با حمایت شوروی و با هدفِ تجزیه ایران پایهگذاری و مستقر شدند.
حمله ارتشِ شوروی به ایران در کشاکش درگیریهای جنگ جهانی دوم، حاصل یکی دیگر از تبانیهای تاریخی این کشور، به زیان حاکمیت ملی و تمامیت ارضی ایران بود، در موارد دیگر، در سده نوزدهم میلادی و در پایان جنگهای ایران و روسیه در دوره قاجار، تبانی روسیه با دیگر کشورها علیه ناپلئون بناپارت در اروپا، سبب بسته شدن پیمانهای گلستان و ترکمنچای و تحمیل آنها بر ایران شد. در موردی دیگر نیز، اوایل قرن بیستم میلادی، پیمانهای ۱۹۰۷ و ۱۹۱۵ سبب ایجادِ حوزهٔ نفوذِ روسیه و زمینهساز حضور نظامی آنان در ایران شد و در جنگ دوم جهانی نیز بهانهٔ حضور کارشناسان آلمانی در ایران اشغال ایران توسط روسیه شوروی را در پی داشت.
نبض خبر
رئیس سازمان بسیج مستضعفین در یادواره شهدای دانش آموز چهارمحال بختیاری گفت: «بسیاری از فرماندهان جنگ اون زمانی که وارد جنگ شدن دانشآموز بودند بخشی هم دانشجو و سایر اقشار بودند. ۳۶ هزار شهید دانش آموز داریم. دشمنان میخواهند جای جلاد را با شهید عوض کنند، میخواهند جای میهن پرستان را با خائنین جابجا کنند. میهن پرستان واقعی این ملت شهدای عزیز هستند. میهن پرستان اصلی تاریخ معاصر ما، شهدای عزیز هستند؛ آیا کسی میتواند ادعا کند که رضاخان و ایادی پهلوی میهن پرست بودند؟ پس اشغال کشور ما در شهریور ۱۳۲۰ چگونه اتفاق افتاد؟ قبل از سسلسه پهلوی، موسسان سلسله های پادشاهی بخش هایی از سرزمین هایی که دشمنان از ما گرفته بودند، پس گرفتند ولی رضاخان بدون قید و شرط تسلیم شد. کشور ما یک بار برای همیشه اشغال شده آن هم در سال 1320 بوده است.» سردار غلامرضا سلیمانی در ادامه گفت: «دو تا اتوبوس سرباز هندی آمدند و خرمشهر را در دوره رضاخان اشغال کردند. روستاها و شهرها و مناطق مختلف کشور و پایتخت ایران به اشغال متفقین در آمدند. اشغال گران انگلیسی در تهران و اشغالگران اتحاد جماهیر شوروی در شهرهای شمالی و انگلیسی ها در جنوب کشور چه جنایاتی که انجام ندادند. محمدرضا پهلوی 5 سال در دوره ای که کشور اشغال بود پادشاه بود، اشغال خیلی سخت است. امروز فلسطینیان با اشغالگری مبارزه می کنند حتی خانه های آنها را ویران می کنند ولی تسلیم نمی شوند ولی محمدرضا پهلوی یک مصاحبه علیه اشغالگران انجام نداده یک جمله علیه اشغالگران نگفته، عجیب و درس آموز و عبرت آمیز نیست؟» اظهارات کامل رئیس سازمان بسیج را میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۲۶۹۳۴۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۸/۱۲
بازخوانی تاریخ/
حوالی بیستویک، بیستودوم شهریور بود که از رادیو شنیدیم که اعلیحضرت [رضا شاه] از تهران حرکت کردهاند به طرف اصفهان و از سلطنت استعفا کردهاند به نفع ولیعهد. با وجودی که تب داشتم، سوار ماشین شدم و به استقبال رفتم. تقریباً یک پنجاه شصت کیلومتر من با آن حالت تب در حالیکه سرم دَوَران داشت، ماشین راندم و بعد رسیدم به یک جایی، کنار جاده ماشین را نگه داشتم و بهقدری حالم بد بود که پیاده شده و جلوی اتومبیل روی زمین دراز کشیده بودم.
کد خبر: ۱۲۶۱۰۴۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۷/۰۱
در روز ۳ شهریور ۱۳۲۰، ابتدا نیروهای شوروی از شمال و شرق از زمین و هوا به ایران حملهور شدند و سپس نیروهای بریتانیایی نیز از جنوب و غرب حمله کردند و شهرهای سر راه را یکبهیک به سرعت اشغال کردند و هر دو به سمت تهران حرکت کردند.
کد خبر: ۱۲۵۹۳۲۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۶/۲۳
وقایع اتفاقیه
پس از آغاز جنگ جهانی دوم در نهم شهریور ۱۳۱۸ (۱ سپتامبر ۱۹۳۹)، ایران بیطرفی خود را اعلام کرد؛ اما پس از آغاز تهاجم آلمان به شوروی به دلیل گستردگی مرز ایران با اتحاد جماهیر شوروی، این بیطرفی ناپایدار بود. نیروهای متفقین به بهانهٔ حضور کارشناسان آلمانی در ایران این کشور را اشغال کردند. به دنبال اتحاد بریتانیا و شوروی و نیاز شوروی به کمکهای ایالات متحده و بریتانیا در جبهههای نبرد، متفقین تصمیم گرفتند از ایران به عنوان کریدوری برای تأمین نیروهای خود استفاده کنند و در نتیجه، نیروهای متفقین در ۲۵ اوت ۱۹۴۱ به ایران حمله کردند و این کشور را به اشغال خود درآوردند. روز ۳ شهریور ۱۳۲۰، ابتدا نیروهای شوروی از شمال و شرق از زمین و هوا به ایران حملهور شدند و سپس نیروهای بریتانیایی نیز از جنوب و غرب حمله کردند و شهرهای سر راه را یکبهیک به سرعت اشغال و هر دو به سمت تهران حرکت کردند. ارتش ایران به سرعت متلاشی شد. رضاشاه با فشار متفقین به خصوص بریتانیا سریع استعفا کرد و سپس با گذشتِ مدتها کشمکش بینِ روسها با دیگر کشورهایِ متفقین، و همچنین شکلگیری بحرانهای فراوان در ایران، با وساطت محمدعلی فروغی، بالاخره بر سر نوع حکومت جدید ایران و انتقال سلطنت به پسرش (محمدرضا) که ولیعهد پیشین نیز بود، به توافق رسیدند. در جریان اشغال ایران، قوای شوروی شامل ۴۰ هزار سرباز و هزار تانک تی-۲۶ بود که برتری عددی و کیفی زیادی نسبت به نیروهای ایرانی داشت. علاوه بر اینها، بیشترین برتری شوروی با نیروی هوایی بود که ۴۰۹ هواپیمای جنگی از جمله بمب افکنهای سنگین را برای اشغال ایران فراخواندند. قوای انگلیس نیز ۱۹۰۰۰ سرباز و ۵۰ تانک سبک به کار گرفته بودند. نیروی هوایی نیز قوای زمینی را پشتیبانی میکردند. تعداد هواپیماهای بمب افکن شوروی که نیروی زمینی را تقویت میکرد، پنج برابر نیروی هوایی دولت انگلیس بود. پس از اشغال، راهآهن سراسری ایران برای انتقال کمکهای نظامی از جنوب ایران به پشت جبههٔ شوروی، بر اساس قانون وام و اجاره مورد استفاده قرار گرفت. ایران که در آغاز جنگ، بیطرفی خود را اعلام کرده بود، نهایتاً در ۱۷ شهریور ۱۳۲۲ به آلمان اعلان جنگ داد. به پشتوانهٔ همین اعلان جنگ ایران میتوانست پس از پایان جنگ به اعلامیهٔ ملل متحد بپیوندد و همچنین در کنفرانسهای صلح پس از جنگ شرکت کند. محمدرضا پهلوی در سخنرانی به ضعف نظامی ایران در دوراه حکومت پدرش و خوش باوریاش در اعلام بیطرفی که به اشغال ایران و حوادث پس از آن از جمله قحطی اشاره کرده بود. این سخنرانی دردناک را میبینید و میشنوید.
کد خبر: ۱۲۳۲۵۷۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۱/۳۰
وقایع اتفاقیه
پس از اشتباه محاسباتی تاریخی رضا شاه در نزدیک شدن به هیتلر که هیتلر نیز در پاسخ، عکس خود را امضاء کرد و برای شاه فرستاد، ایران عملاً به عنوان متحد آلمان از سوی متفقین شناسایی شد. در نتیجه ایران تا پایان جنگ جهانی دوم یعنی 1945 معادل 1324 تحت اشغال متفقین با محوریت انگلیس و شوروی و با مشارکت سربازان آمریکایی و هندی بود و ایران شاهراه ارسال سلاح و آذوقه برای سربازان روس در جنگ با آلمان نازی بود. تصاویر صامتی که اکنون میبینید توسط یک سرباز آمریکایی در سال 1324 و اواخر اشغال ایران گرفته شده است. این تصاویر که ظاهراً در سالهای اخیر رنگی شده، از کیفیت قابل توجهی برخوردار است و سبک زندگی مردم ایران در هشتاد سال پیش را به خوبی روایت میکند. این ویدیو را در تابناک میبینید.
کد خبر: ۱۱۹۱۰۳۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۶/۱۲
وقایع اتفاقیه؛
پس از آنکه درخواست روسیه و بریتانیا برای استفاده از ایران به عنوان خط ارتباطی علیه نیروهای آلمان در جنگ جهانی دوم با پاسخ مثبت همراه نشد، در سوم شهریورماه 1320 روسیه و بریتانیا به خاک ایران تجاوز کردند. این ویدیو در آن زمان به عنوان پروپاگاندای بریتانیا پس از اشغال ایران منتشر شده که به جای تجاوز از تعبیر دفاع از ایران استفاده شده است! این ویدیو را با زیرنویس فارسی در «تابناک» تماشا می کنید
کد خبر: ۶۶۱۹۶۶ تاریخ انتشار : ۱۳۹۵/۱۱/۱۲