کلیات
طلاق صوری به طلاقی گفته می‌شود که هدف آن جدایی زوج نباشد و به نیت دیگری انجام شود. معمولاً در طلاق صوری، زن و شوهر از نظر قانونی طلاق گرفته‌اند، ولی با هم زندگی می‌کنند. از نظر فقه شیعه ازدواج و طلاق کاغذی بدون عقد شرعی و بدون رعایت شرایط آن، اعتباری ندارد.
دلایل طلاق صوری در ایران
دریافت مستمری، قانونی در تأمین اجتماعی و موسسات بازنشستگی ایران وجود دارد که بر اساس آن درصورتی که دختری پدر و مادر خود را از دست داده باشد و بی‌سرپرست باشد می‌تواند از دولت مستمری بگیرد و این امکان موجب شده است که بسیاری از بانوان جامعه ما با طلاق‌صوری از این مستمری بهره‌مند شوند. همچنین برخی برای خروج از کشور اقدام به طلاق صوری می کنند.
سوءاستفاده از قانون مستمری‌های تامین اجتماعی
در قانون تامین اجتماعی و دیگر صندوق‌ها مثل سازمان بازنشستگی کشوری یا سازمان بازنشستگی نیرو‌های مسلح، قانونی وجود دارد که برگرفته از قوانین پایه‌ای بیمه‌ای کشور است، به این مضمون که اگر مستمری‌بگیر فوت کند و دختر وی شاغل نباشد و از سن قانونی بالاتر باشد و ازدواج هم نکرده باشد می‌تواند از مستمری پدر یا مادر خود استفاده کند.
واضح است این قانون برای دخترانی گذاشته شده است که بعد از فوت پدر یا مادر و نبود همسر، پشتیبان مالی ندارند و قانونگذار برعکس پسران با علم به مشکلاتی که برای یک دختر بدون درآمد ممکن است به وجود بیاید این قانون را گذاشته است.
اما این چند ساله تمامی صندوق‌های بیمه‌ای با پدیده‌ای روبه‌رو شده‌اند به نام طلاق صوری برای استفاده از مستمری! در این حالت بعد از فوت بیمه شده اصلی که مستمری بگیر یا بیمه شده سازمان است، دختر یا دختران وی که ازدواج کرده‌اند به صورت دروغین و البته کاملا قانونی از همسر خود طلاق می‌گیرند و بعدا صیغه مادام العمر می‌خوانند و دوباره با هم زندگی می‌کنند.
حتی برخی چند مدت برای فرار از دید بازرسی‌های مرسوم از هم جدا زندگی می‌کنند و بعد از برقراری مستمری، دوباره در کنار هم به خوبی و خوشی زندگی می‌کنند. این اتفاق باعث شده است میانگین سن کلی دریافت مستمری به نسبت دوران پرداخت حق بیمه به صورت بی‌سابقه در حال بالا رفتن باشد که این موضوع عواقب بدی برای تمامی صندوق‌های بیمه‌ای و در نتیجه بیمه‌شدگان دیگر دارد.
در اینجا باید به نکته توجه کنیم که این ضرر‌ها معمولا از جیب دولت یا نهاد‌های دیگر نمی‌رود و به صورت مستقیم و غیرمستقیم از جیب دیگر بیمه‌شدگان می‌رود. مشکل اصلی این است که هرجا در این مورد بحث می‌شود، برخی از افراد جامعه موافق این موضوع هستند و می‌گویند تا می‌توان باید از تامین اجتماعی یا دیگر ارگان‌ها این پول‌ها را بیرون کشید و حالا مقداری پول هم به خود مردم بدهند؛ اما این نکته باید بازگو شود که غیرمستقیم این پول‌ها از همان افراد به مرور زمان گرفته می‌شود و به دیگر افرادی که حقی ندارند داده می‌شود و عدم مدیریت و نبود مدیران مناسب در برخی سازمان‌ها و ادارات دولتی نباید باعث شود که ما از کاری حمایت کنیم که نهایتا به ضرر خودمان است.
آیین‌نامه‌ای برای جلوگیری از سوءاستفاده‌گران تامین اجتماعی
سیدمحمدعلی جنانی، مدیرکل مستمری‌های سازمان تامین اجتماعی با اشاره به سوءاستفاده برخی از زوجین از قانون مستمری‌های تامین اجتماعی اظهار کرد: «در حال حاضر، امور مستمری‌ها در حال بررسی‌های کارشناسانه‌ای هستند که تا می‌توانند جلوی سوءاستفاده از این قانون را بگیرند که امیدوارم این قانون را به نحوی طراحی کنند که سره از ناسره جدا شود.»
وی افزود: «به لحاظ پیشگیری‌های احتمالی از فراگیر شدن این معضل اجتماعی از اعلام کردن آمار پرهیز می‌کنم، ولی ذکر این نکته ضروری است که افرادی که از این قانون به صورت غیرقانونی در حال استفاده کردن هستند روزبه‌روز بر تعدادشان اضافه می‌شود.»
مدیرکل مستمری‌های سازمان تامین اجتماعی در تشریح این قانون سازمان تامین اجتماعی گفت: «این نوع مستمری جزء خدمات بلند مدت سازمان است و روزبه‌روز هزینه آن افزایش می‌یابد. امیدوارم قانون را به‌گونه‌ای اصلاح کنند که اصل موضوع دچار خدشه نشود، چون بعضی افراد واقعا مستحق استفاده از این مستمری هستند.»
فاصله سوءاستفاده از طلاق تا بحران اجتماعی
سیدحسن موسوی‌چلک با اشاره به تفکر قانون‌شکنی در جامعه اظهار کرد: «متاسفانه تفکر قانون‌شکنی در جامعه بین تعدادی از افراد نهادینه شده است و استفاده از راه‌حل‌های غیرقانونی به نوعی باعث افتخار است که این مهم تنها در امر قانون‌شکنی‌های طلاق خلاصه نمی‌شود و می‌توان گفت: در تمام قانون‌ها با قانون‌شکنی مواجه هستیم.»
وی افزود: «سوءاستفاده از طلاق در کشور به‌عنوان یک بحران عنوان نشده است، چراکه تعداد خانواده‌هایی که از این رفتار پیروی می‌کنند بسیار کم است، اما در هر صورت این تعداد کم هم می‌تواند به باور‌های اجتماعی و رفتار‌های اکتسابی اجتماعی لطمه وارد کند.»
رئیس انجمن مددکاران اجتماعی با اشاره به تبعات سوءاستفاده از قانون‌های حمایتی، گفت: «زمانی که قانونگذار متوجه این سوءاستفاده‌ها شود و تعداد این موارد بالا رود سبب می‌شود تا نحوه استفاده از این موارد حمایتی محدود شود و به نوعی ظلم در حق دیگر هم‌نوعان شود.»
موسوی‌چلک تصریح کرد: «اولین نکته‌ای که در آسیب‌شناسی این رفتار غیرقانونی در اذهان عمومی هویدا می‌شود این است که این زوج یک دروغگو هستند؛ وحتی فرزندی هم که از این رفتار استفاده می‌کند تا از سربازی معاف شود هم دید خوبی به والدین خود ندارد.» وی با اشاره به نقش نهاد‌های اجتماعی در جلوگیری از این رفتار غیرقانونی گفت: «این نهاد‌ها می‌توانند با اطلاع‌رسانی صحیح قوانین و عدم‌مقبولیت اجتماعی در راستای نقض قوانین، خانواده‌ها را از این تخلف نهی کنند.»
ازدواج مجدد برای دریافت مستمری و برقراری حقوق مجدد فوت شده، طلاق‌های صوری برای برقراری مستمری و... علاوه‌بر هزینه‌های مالی که بر سازمان‌های حمایتی تحمل می‌کند تاثیر منفی‌ای هم روی جامعه گذاشته است. در برخی موارد که شوهر، زن را طلاق می‌دهد برای اینکه زن بتواند از مستمری پدر خود استفاده کند و در قبال آن با خواندن صیغه ۹۹ ساله با یکدیگر زندگی می‌کنند سبب شده که آمار طلاق در برخی شهرستان‌های کوچک تا حدودی افزایش پیدا کند.