کلیات

واتیکان ( Vaticano) با نام رسمی دولت‌شهر واتیکان ( Stato della Città del Vaticano) دولت‌شهری مستقل است که در درون شهر رم در کشور ایتالیا جای دارد. واتیکان یک پادشاهی مطلقه است. واتیکان محل اقامت پاپ، رهبر کاتولیک‌های جهان و مرکز کلیسای کاتولیک است. واتیکان با مساحتی در حدود ۰٫۴۴ کیلومتر مربع، کوچکترین کشور دنیا و با جمعیتی در حدود ۱۰۰۰ نفر، کم‌جمعیت‌ترین کشور مستقل دنیا نیز محسوب می‌شود.

واتیکان از سریر مقدس که نام حوزهٔ اسقف‌نشین این شهر است، متفاوت است. واتیکان دولت‌شهری مستقل است که در سال ۱۹۲۹ با توافق مقامات سریر مقدس و بنیتو موسولینی نخست‌وزیر ایتالیا بنیان نهاده شد، اما قدمت سریر مقدس به اوایل پیدایش مسیحیت می‌رسد. سریر مقدس عالی‌ترین اسقف‌نشین کلیسای کاتولیک و حکومت مرکزی کلیساهای کاتولیک به‌شمار می‌رود و در جامعهٔ بین‌المللی یک واحد مستقل واجد حاکمیت به‌شمار می‌رود که موضوع حقوق بین‌الملل است و در بسیاری از کشورها سفارتخانه و در بسیاری از سازمان‌های بین‌المللی عضویت دارد. سفرای این کشور و نمایندگان پاپ نیز به‌طور رسمی نماینده و سفیر سریر مقدس نامیده می‌شوند و نه دولت‌شهر واتیکان. همچنین مصوبات واتیکان به زبان ایتالیایی منتشر می‌شود اما اسناد رسمی سریر مقدس به زبان لاتین است. این دو واحد حتی گذرنامه‌های متفاوتی نیز صادر می‌کنند. سریر مقدس گذرنامه‌های دیپلماتیک و خدماتی را صادر می‌کند و واتیکان گذرنامه‌های عادی. کلیسای سن پیر بزرگ‌ترین کلیسای جهان است و در واتیکان قرار دارد.

تاریخ

رومیان، از سر همسایگی این پهنه با وی (Veii)،شهر دشمن اهریمنی آنان، اتروسکان ها، همچنین دچار بودن به خیزاب های رود تیبر که زمین مردابی و پست واتیکان را در بر می گرفت، شوم دانسته و درخور زندگی نمی دانستند.

تاسیتوس، تاریخ نگار نامدار رومی درباره رویدادهای سال ۶۹ میلادی، سال چهار فرمانروا می نویسد: بخش بزرگی از ارتش شمالی که ویتلیوس را برای فرمانروایی به رم رساند، در گستره ناسالم آگر واتیکانوس اردو زد و دچار مرگ و میر بسیاری در این سرزمین شد‌. گل ها و ژرمن ها که تاب گرمای آنجا را نداشتند از روی تشنگی از رواناب های آن که نزدیک تیبر بود نوشیده و پیکر ناتوانشان را دچار ناتوانی افزونتری می ساختند.

پس از سده یکم میلادی نام دیگری جای آگر واتیکانوس را می گیرد. واتیکانوس دربردارنده تپه واتیکان، میدان سن پیتر کنونی و شاید ویا دلّا کونسیلیاتسیونه امروزی است.

در دوره پادشاهی روم، بویژه در زمان اگریپینای بزرگتر این پهنه رونق یافت. پس از زهکشی آبهای آن، خانه هایی در آن ساخته شد و آگریپینا باغهایی در آن ساخت. فرزند وی، کالیگولا، در میانه باغهای مادرش میدانی برای گردونه سواران ساخت که پس از او نرون آن را به پایان رساند و به میدان نرون آوازه یافت.

کالیگولا هرمسنگی را از هلیوپولیس در مصر برای آراستن میانه میدان گردونه سواری خود آورد و امروزه تنها بازمانده آن ساختمان در واتیکان است. در سال ۶۴ میلادی در آتش سوزی رم مسیحیان بسیاری کشته شدند. می گویند سن پیتر هم در همین میدان وارونه به چلیپا کشیده شد.

آن سوی این میدان گورستانی بود که با ویا کورنلیا از هم جدا می شدند. یادمان های خاکسپاری و آرامگاهها و گورهای کوچک، همچنین مهراب هایی برای ایزدان دینهای گوناگون چندگانه باور در این گورستان جای داشتند که تا زمان ساخت نیایشگاه کنستانتینی سن پیتر در نیمه نخست سده چهارم میلادی بر جای مانده بودند؛ نیز نیایشگاهی برای ایزدبانوی بریگ ها، سیبل، و همسر وی آتیس ساخته شده بود که تا دیر زمانی پس از ساخت نیایشگاه سن پیتر بر پا بوده و کاربری داشته است.

بازمانده این ساخته ها کمابیش تا زمانی که به دستور پاپ پیوس دوازدهم در سالهای ۱۹۳۹ تا ۱۹۴۱ بگونه سامان مند کاوش شدند، با هر بازسازی و نوسازی در واتیکان سر از خاک بر می آوردند.

در سال ۳۲۶ میلادی نیایشگاهی بر روی جایی که آرامگاه سن پیتر پنداشته می شد، ساخته شد.

شهر واتیکان - کوچکترین کشور مستقل جهان - در ۱۱ فوریه ۱۹۲۹ طبق پیمان لاتران تأسیس شد. این عهدنامه بین «موسولینی» رئیس وقت دولت ایتالیا و پیپسی (papacy) - دفتر پاپ بالاترین قدرت کلیسای کاتولیک رم - پس از سال‌ها مجادله منعقد شد. در سال ۱۹۸۴ با کنکوردا - پیمان پاپ و دولت - عهدنامه جدیدی جایگزین شد. این عهدنامه جدید مانند عهدنامه قبلی، استقلال کامل کلیسای کاتولیک را در داخل شهر واتیکان به رسمیت می‌شناسد.

حکومت

شیوه کشورداری در واتیکان، پادشاهی مطلق گزینشی است. پاپ را گروهی از کشیشان والاجاه بر می گزینند و پاپ اختیار بیمرزی در گزینش کارگزاران خود و قانونگذاری و داوری درباره رویدادهای پیش آمده دارد.

جایگاه برتر در سرپرستی شهر، پاپ اعظم است که در بالاترین جایگاه است و حق قانون‌گذاری، قضاوت و اداره دولت تنها از آنِ اوست.

از روی همین ساختار ویژه است که این شیوه پادشاهی را پادشاهی ارث ناپذیر گزینشی مطلقه و همچون گونه ای کمیاب دسته بندی کرده اند.

فرماندار شهر که در بسیاری از مواقع به عنوان رئیس‌جمهور واتیکان مطرح می‌شود، وظیفه‌ای شبیه یک شهردار یا مدیر اجرایی دارد.

نیروهای امنیتی و قضایی

واتیکان دارای چند گروه و هسته امنیتی است، یکی گارد امنیتی سوییس که نیروی ارتش آن به صورت داوطلبانه از میان شهروندان سوئیسی تشکیل شده‌است و دیگری «corpo della Gendarmeria» که نه تنها به عنوان نیروی ارتش منطقه واتیکان محسوب می‌شوند بلکه به عنوان محافظان شخصی پاپ نیز انجام وظیفه می‌کنند.

هم‌چنین واحدی به نام «پلیس واتیکان» نیز وجود دارد. شهر واتیکان دارای زندان نیست، اما در ساختمان پلیس واتیکان سه سلول وجود دارد.

واتیکان دارای سیستم قضایی جهت برخورد با تخلفات اداری روحانیون است که به «دادگاه تریبیونال واتیکان» مشهور است.

جغرافیا

واتیکان کوچکترین منطقه خودمختار و مستقل در جهان به‌شمار می‌رود و کل آن تنها ۶/۱۰۸ هکتار است آب و هوای مدیترانه‌ای تابستان‌های گرم و خشک و زمستان‌هایی بارانی را برای آن به ارمغان می‌آورد و مانند شهر رم درجه دمای آن متغیر است. مه و بخار پراکنده در هوای شهر که ناشی از فواره بزرگ و عظیم‌الجثه سینت پیتر باسیلیکا است نیز موجب رطوبت هوا و پراکنش دائمی قطرات آب در هوا می‌شود. این شهر کوچک اما مقتدر، تمامی نیازهای خود را برآورده می‌کند و دارای اداره پست، آتش‌نشانی، نیروهای پلیس، ایستگاه راه‌آهن، شبکه‌های نیروی برق، رستوران‌ها، بانک و شبکه انحصاری اینترنتی است.

اقتصاد

از سال ۱۹۸۱ میلادی، دربار واتیکان برای خاتمه‌دادن به حدس و گمان‌ها در مورد میزان ثروت و درآمد کلیسا، حساب‌های مالی خود را منتشر می‌کند.

بانک واتیکان در سده ۱۹ میلادی تأسیس شد، اما فعالیت خود را در شکل کنونی و تحت نام فعلی «مؤسسه آثار مذهبی» از سال ۱۹۴۲ میلادی، آغاز کرد.

امکانات شهری

واتیکان هیچ فرودگاهی ندارد و تنها یک باند هلیکوپتر دارد.

خطوط راه‌آهن ایتالیا به ایستگاه سینت پیترز متصل می‌شود و بسیاری از زائران از آن استفاده می‌کنند. خطوط متروی آن نیز در مدت ۱۰ دقیقه شهر را طی می‌کند.

در واتیکان از سیستم تلفن و پست انحصاری و کاملاً مستقل استفاده می‌شود و خطوط اینترنتی آن نیز در دسترس همه‌است.

ساختمان‌ها

واتیکان دارای کتابخانه و مجموعه‌های ارزشمند موزه است.

در گوشه جنوب غربی واتیکان، عمارت ماتر اکلسیا (Mater Ecclesiae) که قبلاً صومعه بوده، وجود دارد.

رسانه‌های گروهی

از ابزارهای تبلیغاتی واتیکان می‌توان به رادیو واتیکان و تلویزیون واتیکان و هم‌چنین وبگاه‌های مختلف اینترنتی و شبکه‌های اجتماعی وابسته به دربار واتیکان اشاره کرد. نشریه رومانو (L'Osservatore Romano) که به صورت روزانه در ایتالیا و به صورت هفتگی در انگلستان، اسپانیا، آلمان و فرانسه و ماهیانه در لهستان چاپ می‌شود، از سوی یک شرکت خصوصی تحت نظارت افراد غیر روحانی کاتولیک منتشر می‌شود، اما اطلاعات رسمی و اداری آن تحت کنترل دربار واتیکان است. در این نشریه مقالات و نوشته‌های رسمی که اطلاعات کلیسا را دربردارد باعنوان «Actapostlica sedis» درج می‌شود.

مردم

زبان رسمی مردم دولت واتیکان ایتالیایی است و تمام قوانین و مقررات آن به این زبان منتشر می‌شوند. زبان مکالمات روزمره هم معمولاً ایتالیایی است. اما زبان رسمی سریر مقدس لاتین و زبان دیپلماتیک سریر مقدس هم فرانسوی است. زبان اصلی گارد امنیتی آلمانی است.

دیپلماسی و سیاست خارجی

دولت واتیکان روابط دیپلماتیکی ندارد و روابط خارجی واتیکان از طریق وزارت امورخارجه سریر مقدس انجام می‌شود که نام حوزه اسقف‌نشین شهر رم و مرکز کلیساهای کاتولیک دنیاست.

واتیکان در سال ۱۹۹۰ میلادی، به معاهده حقوق کودک سازمان ملل متحد پیوست.

فرهنگ

لازم به‌ذکر است که کشور واتیکان در تعیین بسیاری از موارد فرهنگی و سیاسی جهان مسیحیّت نقش مهمی را ایفا می‌نماید و سالانه تعداد زیادی از مردم از این کشور بازدید می‌نمایند. از این جهت به صورت تخصّصی از طریق درآمد جهانگردان مذهبی سالیانه مقدار زیادی درآمد وارد این کشور می‌گردد.

شهر واتیکان به خودی خود از [تاریخ فرهنگی] قابل‌توجهی برخوردار است. ساختمان‌هایی چون [کلیسای سن پیترو] و نمازخانهٔ [کلیسای سیستین|سیستین] از زیباترین آثار هنری جهان است و آثار ارزشمندی از هنرمندان بزرگ تاریخ چون [میکل آنژ] و [بوتیچلی] را در خود جای داده‌است.

کتابخانه بزرگ شهر و مجموعه‌های ارزشمند موزه آن حاوی اطلاعات تاریخی شگرفی است که به لحاظ علمی و فرهنگی بسیار باارزشند.

در سال ۱۹۸۴ سازمان جهانی یونسکو، شهر واتیکان را در فهرست مناطق تاریخی خود ثبت کرد و تنها نمونه‌ای است که در آن کل یک کشور به‌عنوان اثری تاریخی ثبت می‌شود.

آنچه جالب توجه‌است، حضور چشمگیر مردان در شهر است زیرا ساکنان اصلی آن را مردان تشکیل می‌دهند و جمعیتی کثیر از زن ها در واتیکان دیده می‌شوند.

حضور گردشگران و زائران به زندگی روزانه شهر تنوع خاصی می‌بخشد و دیدار پاپ اعظم در مراسم عشای ربانی و نیز آیین مذهبی و جشن‌ها برای آن‌ها بسیار جالب است.

فعالیت‌های علمی

پاپ لئو سیزدهم در سال ۱۸۹۱ به‌طور رسمی «مرکز اخترشناسی واتیکان» را تأسیس کرد.