کلیات
صندوق‌های قابل معامله در بورس (ETF که مخفف exchange traded fund است) را می‌توان یک دارایی ارزشمندی در سبد دارایی هر سرمایه‌گذار (از مدیران مالی بزرگترین سازمان‌ها گرفته تا یک سرمایه‌گذار مبتدی که تازه کار خود را شروع کرده است) قلمداد کرد.
نحوه کار اکثر صندوق‌های قابل معامله در بورس ساده است. یک ETF در بازار بورس مانند سهام معامله می‌شود و کارکرد آن شبیه صندوق سرمایه گذاری مشترک است.
برخی از سرمایه‌گذاران، صندوق‌های قابل معامله در بورس را یکی از دارایی‌های اصلی پرتفوی خود قرار می‌دهند و بر آن تمرکز ویژه می‌کنند. برخی دیگر از سرمایه‌گذاران نیز روی ETFها برای بهینه‌سازی سبد دارایی و اجرای راهبرد‌های پیچیده‌ی سرمایه‌گذاری تکیه می‌کنند.
اما همان‌طور که در مورد سایر سرمایه‌گذاری‌ها می‌کند، در خرید صندوق‌های ETF هم برای اینکه واقعا سود و منفعتی نصیب سرمایه‌گذار شود، قبل از هرکاری باید درک مناسب و خوبی از آن داشت.
تفاوت ETF با دیگر صندوق‌ها
مهمترین تفاوت صندوق‌های ETF با صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک را می‌توان این ۴ مورد دانست:
۱ – سادگی و سهولت برای سرمایه‌گذاری
صندوق‌های ETF از تمام دفاتر کارگزاری‌ها و سامانه برخط معاملات قابل معامله است؛ بنابراین سرمایه‌گذاری در ETF و خروج از آن بسیار آسان است.
۲ – محاسبه لحظه‌ای ارزش خالص دارایی‌های آن
ارزش خالص دارایی‌های آن به لحظه محاسبه و به اطلاع سرمایه‌گذاران می‌رسد. (NAV آن‌ها هر ۲ دقیقه یکبار بطور خودکار محاسبه می‌شود.)
۳ – ارزانتر بودن نسبت به سایر صندوق‌ها
از مزیت‌های “ETF” ارزان بودن آن‌ها نسبت به سایر صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک است، زیرا خریداران “ETF” از طریق کارگزاران بورس، معاملات خود را انجام می‌دهند و بنابراین هزینه‌های بازاریابی برای صندوق وجود ندارد.
ارزش مبنای هر واحد سرمایه گذاری در صندوق‌های قابل معامله فقط ۱۰,۰۰۰ ریال است.
۴ – عدم پرداخت مالیات در خرید و فروش‌ها
همچنین به استناد مفاد تبصره ۱ ماده ۷ “قانون توسعه ابزار‌ها و نهاد‌های مالی جدید در راستای تسهیل اجرای سیاست‌های کلی اصل ۴۴ قانون اساسی “بابت نقل و انتقال واحد‌های سرمایه‌گذاری انواع صندوق‌های سرمایه گذاری قابل معامله و صدور و ابطال آن‌ها هیچگونه مالیاتی اخذ نمی‌گردد.
دوره فعالیت این صندوق‌ها نامحدود بوده و حداقل و حداکثری برای سرمایه گذاری افراد حقیقی و حقوقی در این صندوق‌ها در نظر گرفته نشده است. در این صندوق‌ها بازخرید واحد‌ها در کوتاه مدت بدون پرداخت جریمه امکان پذیر است. همچنین دوره پرداخت وجه بازخرید واحد‌ها حداکثر ۳ روز کاری است.
دارایی‌هایی صندوق‌های ETF
در یک صندوق ممکن است دارایی‌ها متفاوتی بگذارند. یک صندوق ETF ممکن است از چندین سهام، سپرده بانکی، شمش طلا، اوراق خزانه دولتی، مقداری پول نقد، سکه، ارز یا ترکیبی از تمامی این موارد تشکیل شده باشد. این که در صندوق چه می‌گذارند، نوع صندوق را تعیین می‌کند، که در مورد آن صحبت خواهیم کرد.
اگر شما ۱ درصد از یک صندوق ETF را بخرید، مالک ۱ درصد تمام این دارایی‌ها می‌شوید. یعنی اگر صندوق از ۱۰۰ کیلو طلا، ۱۰ میلیارد تومان سپرده، ۱۰ میلیارد تومان اوراق خزانه و ۲ میلیارد تومان سهام تشکیل شده باشد، شما مالک ۱ کیلوگرم طلا، ۱۰۰ میلیون تومان سپرده، ۱۰۰ میلیون تومان اوراق خزانه و ۲۰ میلیون تومان سهام خواهید شد.
البته شما به عنوان سهام‌دار این صندوق، نمی‌توانید به این ترکیب دارایی صندوق دست بزنید، یا اراده کنید که مثلا فقط ۱۰۰ گرم از طلا را برایتان بفروشند. بلکه اگر یک واحد از صندوق را بخرید، به اندازه سهم خود دارایی کسب می‌کنید و با فروختن آن، دارایی خود را نقد می‌کنید.
درست است که دارایی شما در صندوق باقی می‌ماند و نمی‌توانید آن را به صورت فیزیکی تحویل بگیرید، اما منافع حاصل از تغییرات قیمت این دارایی‌ها نصیب شما می‌شود.
انواع صندوق ETF
در دنیا انواع متنوعی از ETF وجود دارد که به آن‌ها خواهیم پرداخت. اما برخی از این صندوق‌ها در بازار ایران وجود ندارند. ممکن است رفته‌رفته این ETFها به بازار ما هم راه پیدا کنند. انتخاب نوع ETF به روحیه و انتظار شما بستگی دارد.
صندوق با درآمد ثابت
صندوق با درآمد ثابت قابل معامله در بورس نوعی از ETF است که در آن مقدار رشد صندوق مشخص شده است. یعنی اگر یک واحد از این صندوق‌ها را بخرید، مقدار مشخصی درآمد کسب خواهید کرد. اگر بخواهید واحد سرمایه‌گذاری خود را برای مدت‌زمانی کوتاه نگه‌دارید، بازدهی کوچک‌تر از بازدهی سالانه خواهد شد.
صندوق در این حالت ضامن اصل پول و سود شما است. حداقل ۷۰ درصد از دارایی این صندوق‌ها از اوراق مشارکت بانکی، سپرده بانکی یا سایر اوراق با درآمد ثابت مانند اوراق خزانه تشکیل می‌شود. برای مطلع شدن از دارایی‌های یک صندوق، بهتر است به امیدنامه آن مراجعه کنید.
در بازار سرمایه سرمایه‌گذاری در ETF با درآمد ثابت، به عنوان یک سرمایه‌گذاری بدون ریسک درک می‌شود.
صندوق سهام
یک ETF سهام از تعدادی سهم مختلف تشکیل می‌شود. در این حالت ممکن است شرکت اصل پول شما را تضمین می‌کند. اگر اصل پول تضمین شود، مدیریت صندوق ضامن زیان صندوق است و نه سود آن. یعنی اگر صندوق سود کرد، شما در سود سهیم هستید، اما در صورت زیان چیزی از پول شما کم نمی‌شود. در برخی صندوق‌های سهام شما هم در سود شریک هستید و هم در زیان. ۷۰ درصد دارایی این صندوق‌ها از سهام تشکیل می‌شود.
توجه کنید که حتی اگر از بازگشت اصل پول خود اطمینان داشته باشید، این صندوق بدون ریسک نیست. چرا که ممکن است هیچ سودی نصیب شما نشود. در حالی که اگر بر روی صندوق با درآمد ثابت سرمایه‌گذاری کرده بودید، از درآمدی ثابت بهره می‌بردید.
صندوق مختلط
صندوق مختلط، همان‌طور که از اسمش بر می‌آید چیزی میان دو حالت قبلی است. در این نوع صندوق حداقل ۴۰ درصد از دارایی را سهام و حداقل ۴۰ درصد را اوراق با درآمد ثابت (مثل سپرده) تشکیل می‌دهد. ۲۰ درصد باقی‌مانده می‌تواند از بین سهام یا اوراق انتخاب شود.
صندوق بازار خارجی
به غیر از صندوق ETF بازار داخلی، در بسیاری از کشور‌ها صندوق بازار خارجی هم وجود دارد. مثلا ممکن است به هر دلیل بخواهید در بازار ژاپن سرمایه‌گذاری کنید. اما چیزی از وضعیت بازار ژاپن ندانید و نتوانید صورت‌های مالی را که به زبان ژاپنی هستند بخوانید.
در این صورت بجای استخدام مترجم یا ثبت‌نام در کلاس زبان ژاپنی، می‌توانید از ETF بازار خارجی (Foreign Market) استفاده کنید.
صندوق ارز
ETF ارز از دیگر انواع این صندوق‌ها است. همان‌طور که حدس می‌زنید بیشتر دارایی این صندوق‌ها را ارز تشکیل می‌دهد. استفاده از ETF ارزی در بازار فارکس مرسوم است. سرمایه‌گذارانی که می‌خواهد ریسک نواسان‌های ارزی را پوشش بدهند به سراغ این صندوق‌ها می‌روند.
صندوق صنعتی
ETFهای گروه یا صنعتی، نوعی از صندوق هستند که تمامی سهم‌های آن از یک صنعت انتخاب می‌شوند. فرض کنید که می‌دانید صنعت فلزات رشد خواهد کرد. اما نمی‌دانید کدام شرکت‌ها از این رشد بهره‌مند می‌شوند. برای همین می‌توانید بر روی ETF صنعت فلزات سرمایه‌گذاری کنید. در این صندوق سهام شرکت‌هایی که در صنعت فلزات فعالیت می‌کنند یافت می‌شود.
صندوق کالایی
ETF کالایی، به جای سهام و اوراق از کالا تشکیل می‌شود. صندوق طلا، صندوق فلزات گران‌بها شامل طلا، نقره و پلاتین، صندوق فلزات غیرگران‌بها شامل فولاد، آلومینیوم، مس و ... و صندوق نفتی چند مثال از ETF کالایی هستند. مدیریت صندوق می‌تواند با اوراق تبعی دارایی شما را بیمه کند، یا به کمک ابزار‌های مختلف بازدهی بیشتری نسبت به تغییرات قیمت طلا در بازار به دست آورد.
صندوق خرسی یا صندوق معکوس
یک نوع بسیار جالب ETF که ارزش دارد برای آن یک مقاله جداگانه نوشته شود) ETF معکوس یا ETF خرسی (Inverse ETF or Bear ETF) است. معروف است که می‌گویند تعداد سهم‌های بد از سهم‌های خوب بیشتر است.
حالا فرض کنید می‌توانستید سهمی که ندارید را امروز بفروشید و وقتی سهم ارزان شد آن را بخرید. به این عمل در اصلاح شورت‌سل (Short Sell) می‌گویند. ETF خرسی از این سازوکار بهره می‌برد. به کمک این سازوکار، وقتی می‌دانید بازار منفی است، لازم نیست بورس را ترک کنید. در این وضعیت می‌توانید از ETFهای خرسی استفاده کنید.