کلیات
جزیرهٔ کیش یکی از جزیره‌های خلیج فارس و از بخش‌های بخش کیش، شهرستان بندر لنگه در استان هرمزگان و از جا‌های دیدنی استان هرمزگان در جنوب ایران است. در گذشته، آن را به نام «قیس» می‌شناختند. شکل این جزیره بیضی‌مانند است و در ۱۲کیلومتری کرانهٔ شیبکوه جای گرفته‌است.
جزیرهٔ کیش از شمال به سرزمین پیوسته ایران، از شرق به تنگه هرمز، از جنوب به کشور امارات متحده عربی و از غرب به کشور‌های بحرین و عربستان منتهی می‌شود. سالانه به‌طور متوسط، بیش از یک میلیون و هفتصد هزار گردشگر از این جزیره مرجانی بازدید می‌کنند.
پیشینه
از آنچه در کتب تاریخی بازگو شده‌است برمی‌آید که از زمان هخامنشیان و سپس اشکانیان و ساسانیان، جزیرهٔ کیش تحت تسلط ایران بوده و با گسترش اسلام، این جزیره به‌دست خلفای اموی افتاده‌است. این وضع تا سال ۲۴۹ ه. ق ادامه یافت. در این سال، یکی از ایرانیان اهل ری بر خلیفه خروج نمود و تمامی جزایر خلیج فارس و بحرین، ازجمله کیش را مسخر خود ساخت.
حاکمیت معنوی ایرانیان بر کیش از نامه‌های نگاشته توسط ایشان به زبان پهلوی کاملاً مشهود است. از دوران حکومت آل‌بویه کیش مجدداً به حکومت ایرانی بازگشت و بعد‌ها در زمان سلجوقیان و اتابکان فارس و سپس ملوک هرمز و آل‌مظفر و تیموریان، این وضع ادامه یافت.
در دورهٔ سلجوقیان، کیش به بزرگ‌ترین مرکز تجاری خلیج فارس تبدیل شد. در همین دوران، قیاصره در کیش به قدرت رسیدند. ایشان که در ابتدا بسیار فقیر بودند، با دزدی دریایی پایه‌های اقتصادی حکومت خود را مستحکم نمودند. حاکمان قیاصره که بر این جزیره حکمران بودند از نسل شخصی هستند به نام «قیس» این شخص از شهر سیراف که در منطقهٔ «بنی‌خالد النّصوری» قرار دارد آمده بودند. آخرین حاکم جزیرهٔ کیش یا «قیس»، که از نژاد قیاصره بوده‌اند: مَلِک سلطان‌بن مَلِک قوام‌الدین‌بن مَلِک تاج‌الدین‌بن مَلِک‌شاه‌بن قیس‌بن مَلِک جمشید. او به‌دست سیف‌الدین ابونصر علی‌بن کیقباد، حاکم جزیرهٔ «هرمود»، به امر اتابک ابوبکر در تاریخ ۱۲ جمادی‌الثانی سال ۶۲۶ ه. ق (سه‌شنبه ۲۵ اردیبهشت ۶۰۸ خورشیدی) به قتل رسید، و با کشته شدن مَلِک‌سلطان، آخرین حاکم کیش، حکم سُلالهٔ قیاصره بر کیش برای همیشه پایان یافت.
در دوران طلایی کیش، مورخان زیادی راجع به آن اظهارنظر کرده‌اند. ابن خرداد، ابن بطوطه و یاقوت حموی یا به کیش سفر کرده یا در باب بزرگی آن سخنوری کرده‌اند. سعدی در آثار خود دو جا از جزیرهٔ کیش و سفر به آن در این دوران یاد می‌کند.
زکریا بن محمد بن محمود قزوینی در آثار البلاد و اخبار العباد می‌نویسد: «قیس جزیره‌ای ست در دریای فارس و دورش چهار فرسخ است و آبادانی دارد. شهری در کمال حسن و لطافت در آنجا بنا شده‌است و کشتی‌های هندیان به آن جزیره درآیند و تجارتگاه اهل هند و عجم و عرب است. آب چاه آشامند و حوض‌ها و آب‌انبار‌ها ساخته‌اند.»
از سال ۹۱۲ تا ۱۰۳۱ این جزیره نیز هم، چون جزیره هرمز به دست پرتغالی‌ها افتاد و سرانجام در این سال، امام قلی خان، سپهسالار شاه عباس موفق به فتح خلیج فارس و بحرین و همه جزایر آن شد؛ و از آن پس کیش یکی از جزایر ایرانی خلیج فارس شناخته می‌شود.
تا سال‌های آغازین حکومت محمدرضا پهلوی، کیش مرکز صید ماهی و مرکز تجارت مروارید خلیج فارس بوده‌است. با ورود مروارید ژاپن به بازار ایران، به تدریج از اهمیت مروارید کیش کاسته شده و کیش نیز اهمیت خود را از دست داد.
در سال ۱۳۴۹ هیئتی از مشاوران ایرانی و آمریکایی، جزیره کیش را مورد بازدید قرارداد و با توجه به ویژگی‌های طبیعی، سواحل زیبای مرجانی و آب‌های زلال اطراف آن، به عنوان مرکز توریستی بین‌المللی انتخاب شد. محمدرضا شاه با استفاده از بودجه دولت اقدام به توسعه جزیره کیش کرد. به دستور شاه، تمام زیرساخت‌های مدرن از جمله هتل، نمایشگاه بین‌المللی، فرودگاه، کازینو و اقامت‌گاهی برای استفاده شاه و خانواده‌اش ساخته شد.
به گفته اسدالله علم، تا پیش از انقلاب ایران، جزیره کیش با هوای مطبوعش در زمستان‌ها، به عنوان محل اقامت و تفریح خانواده سلطنتی مورد استفاده قرار می‌گرفت. جزیره کیش در سال ۱۳۶۱ به عنوان نخستین منطقه آزاد اقتصادی کشور برگزیده شد. امروزه اقتصاد کیش برپایه گردشگری و تجارت استوار است.
وجه تسمیه
وجه این آن است که، چون بر بلندی‌های اطراف هرمز برمی آیند مانند کیش که ترکش باشد به نظر در می‌آید. در لهجه مردم بومی به کانال عمیقی که محل خروج آب از قنات می‌باشد نیز می‌گویند، زیرا تنها جزیره در خلیج فارس که دارای قنات آب شیرین بوده‌است می‌باشد. مانند کیش یا دم کیش بسته که نام قنات آبی است در بخش فارغان استان هرمزگان
جغرافیا
جزیرهٔ کیش جزیره‌ای بیضی شکل با محیط ۴۴ کیلومتر می‌باشد و با طولی در حدود ۱۵٫۴۵ کیلومتر و عرضی حدود ۷٫۵ کیلومتر، مساحتی معادل ۹۰ کیلومتر مربع دارد. ارتفاع بلندترین منطقه این جزیره حدود ۳۵ متر از سطح دریا می‌باشد. همچنین جزیرهٔ کیش فاقد رودخانه دائمی بوده و تعداد زیادی منابع آب شیرین زیرزمینی دارد.
مسافت بین کیش تا تهران از راه هوایی ۱۰۵۲ کیلومتر، تا بندرعباس ۲۵۰ کیلومتر، تا بندر لنگه ۹۰ کیلومتر و تا جزیره هندورابی ۲۸ کیلومتر است. همچنین نزدیکترین بندر ایران به جزیرهٔ کیش، بندر آفتاب می‌باشد که با این جزیره ۱۳ کیلومتر فاصله دارد.
آب و هوا
آب و هوای کیش گرم و مرطوب بوده و میانگین دمای سالانه جزیره ۲۶/۶ درجه سانتیگراد می‌باشد. آب و هوای جزیره تحت تأثیر توده‌های مختلف هوای شمال غربی و جنوبی قرار داشته و به شکل کلی خشک و کم باران است. بارندگی بیشتر به صورت رگبار و درماه‌های زمستان اتفاق می‌افتد.
پوشش گیاهی
از پوشش‌های گیاهی جزیرهٔ کیش می‌توان به باغ‌های نخل خرما، درختان بومی کهور ایرانی و کنار و درختان غیر بومی مانند کهور پاکستانی (سمر)، اکالیپتوس، آکاسیا، کنوکارپوس و ابریشم اشاره کرد. در سال‌های گذشته این جزیره، مرکز تاکستان‌های معروفی بوده‌است و همچنین از زمان حضور پرتغالی‌ها در کیش، این جزیره یکی از مراکز رشد درخت کمیاب لور می‌باشد.
کیش از نظر پوشش گیاهی در منطقه نیمه حاره‌ای جنوب ایران قرار گرفته‌است. ویژگی این منطقه وجود گیاهان مقاوم در برابر خشکی است که موجب سازگاری بیشتر در گیاهان منطقه شده‌است.
جمعیت
بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵ جمعیت جزیره کیش برابر با ۳۹٬۸۵۳ نفر بوده‌است که عمدتاً در شهر کیش ساکن هستند. به شهروندان جزیره کیش، کیشوند گویند.
فرهنگ
پوشاک محلی مردان دشداشه همراه با عرقچین است و مهمترین اعیاد مردم کیش، عید قربان و عید فطر می‌باشند. ساز اصلی محلی نوعی طبل است. شغل سنتی بومیان، ماهی‌گیری، دام داری، دریانوردی و بازرگانی است. مردم کیش در گذشته به صید مروارید نیز می‌پرداخته‌اند. غذا‌های محلی کیش شامل انواع «قلیه»، «مضروبه»، «هریسه» و «مچبوس» است که اغلب با ماهی تهیه می‌شوند. بومیان جزیره از نژاد‌های دراویدی، نوردیک، سامی و سیاه‌پوست بوده و به زبان‌های فارسی و عربی صحبت می‌کنند.
ضرب‌المثل‌های مردم کیش با جزایر اطراف متفاوت است. «پخت نانت را به نانوا واگذار کن، حتی اگر نیمی از آن را به عنوان مزدش بردارد» و «اسراف نکن! حتی اگر آب دریا برمی‌داری».
موسیقی
در جزیره کیش، کنسرت‌های موسیقی توسط خوانندگان ایرانی برگزار می‌شوند و استقبال خوبی نیز از آن‌ها می‌شود. سبک بسیاری از اجرا‌ها پاپ است.
ورزش
جزیرهٔ کیش میزبان رویداد‌های متعدد ورزشی بین‌المللی بوده‌است. این جزیره همچنین سابقهٔ میزبانی تور جهانی والیبال ساحلی را داراست. تیم‌های ورزشی نیز گاهی در این جزیره اردو‌های آماده‌سازی برگزار می‌کنند.
ورزش‌های آبی نیز در کیش بسیار پرهوادار هستند و توسط گردشگران و مردم انجام می‌شوند. از جمله ورزش‌های آبی کیش شاتل، بنانا، چتر [پاراسل]و غواصی و جت اسکی و کایت بردینگ و کیبل اسکی و به تازگی فلای بورد می‌باشد.
موقعیت جغرافیایی جزیره روی نقشه