کلیات
آزادراه تهران – شمال یکی از بزرگترین پروژه های راه‌سازی در ایران است که قرار است شهر تهران را به شهر چالوس متصل کند. مسیر آزادراه از تقاطع غیر همسطح با بزرگراه شهید همت و بزرگراه آزادگان شروع و در امتداد دره کن پس از گذشتن از حاشیه روستای سولقان به تدریج از منطقه کوهستانی توچال عبور کرده، سپس توسط تونل بلند تالون به طول ۴۸۵۰ متر این رشته کوه را قطع نموده و در دامنه‌های شمالی آن در منطقه دو آب شهرستانک قرار می‌گیرد. از آن پس مسیر به موازات جاده قدیم کرج-چالوس امتداد می‌یابد و در دره سرهنگ وارد تونل البرز به طول ۶۴۰۰ متر شده و در پل زنگوله خارج می‌شود، سپس با عبور از ارتفاعات البرز به موازات جاده موجود کرج-چالوس تا شهر چالوس ادامه یافته و در نهایت با یک تقاطع غیر همسطح به کمربندی چالوس-تنکابن متصل می شود.
بخش ابتدایی آزادراه
آزادراه تهران- شمال قطعه بندی شده است. قطعه اول از تقاطع بزرگراه آزادگان و بزرگراه شهید همت شروع و با عبور از مناطق کن، سولقان، امامزاده عقیل، تونل تالون و دره لانیز به سه‌راهی شهرستانک می‌رسد، اجرای این قسمت که طول آن تقریباً ۳۲ کیلومتر بوده و تکمیل آن در اولویت است، موجب می‌شود قسمتی از راه فعلی که از طریق کرج می‌گذرد حذف شده و مسیر فعلی حدود ۶۰ کیلومتر کوتاه‌تر شود و صرفه‌جویی قابل‌توجهی در مصرف سوخت، استهلاک و وقت مسافران را به دنبال خواهد داشت.
مهم‌ترین قسمت این قطعه احداث تونل تالون به طول ۴۸۵۰ متر بوده که حفاری آن توسط چینی‌ها (شرکت STA) صورت گرفت که بعداً به دلیل تاخیر‌های مکرر در اجرای پروژه و اختلافات مالی، شرکت چینی از ادامه فعالیت منع و تنها قطعات مهم در دست این شرکت باقی ماند (احداث کامل تونل ۱۱، ادامه حفاری تونل‌های ۱۳، ۱۴، ۱۵ تکمیل عملیات لاینینگ تونل تالون و احداث پل شماره شش، ۳۲۰ متری) و ادامه عملیات به هفت شرکت ایرانی (پورنام، ناودیس راه، ارسا ساختمان، شرکت دی، شرکت آباد راهان پارس و اویول) واگذار گردید. احداث این قطعه از سال ۱۳۷۵ آغاز شده‌است و اخیراً محمد اسلامی وزیر راه و شهرسازی وعده بهره‌برداری از این قطعه را تا تابستان ۱۳۹۸ داده‌است.
بخش دوم آزادراه
این منطقه حدفاصل دو آب شهرستانک - پل زنگوله به طول تقریبی ۲۲ کیلومتر است؛ تونل‌های بلند البرز هر یک به طول ۶۴۰۰ متر در این منطقه قرار دارد، با اجرای این قسمت، طول مسیر جاده فعلی کرج - چالوس حدود پنج کیلومتر کوتاه می‌شود، عملیات عمرانی این قطعه (به غیر از تونل‌های البرز) از خرداد ماه سال ۱۳۹۶ آغاز شده و توسط چهار شرکت (بلند طبقه، مشارکت انصار، آباد راهان پارس و جنرال مکانیک) در حال اجرا است.
بخش سوم آزادراه
این مسیر حدفاصل پل زنگوله - سه‌راهی دشت نظیر و مرزن آباد به طول تقریبی ۴۷ کیلومتر است. مسیر دارای دو خط رفت و دو خط برگشت است و در قسمت‌های فراز، یک خط کندرو به مسیر اضافه می‌گردد. در این منطقه هیچ‌گونه اقدامی درمورد عملیات اجرایی انجام نگرفته‌است.
بخش چهارم آزادراه
قطعه چهار آزادراه تهران - شمال حدفاصل سه‌راهی دشت نظیر مرزن‌آباد - چالوس به طول حدود ۲۰ کیلومتر است. مسیر دارای دو خط رفت و دو خط برگشت است و در قسمت‌های فراز، یک خط کندرو به مسیر اضافه می‌گردد. اجرای این قطعه از سال ۱۳۷۵ آغاز شد و در سال ۱۳۹۱ به بهره‌برداری رسید.
ویژگی‌های انحصاری آزادراه
طول آزادراه تهران – شمال ۱۲۱ کیلومتر است و در مجموع ۱۸۰ رشته تونل در باند رفت و برگشت به طول تقریبی ۱۰۰ کیلومتر وجود دارد. (بلندترین آن‌ها تونل‌های تالون و البرز هستند) تعداد پل‌های بزرگ این مسیر در باند رفت و برگشت جمعاً ۹۵ دستگاه به طول تقریبی ۱۳ کیلومتر می‌باشد. حداکثر شیب طولی مسیر ۶ درصد است. از جمله اهداف و ویژگی های مهم این آزادراه باید به کاهش ۳۵درصدی سوخت نسبت به جاده موجود اشاره کرد.
طرح اولیه
پروژه آزادراه تهران-چالوس به منظور تأمین ارتباط مطمئن، سریع، و ارزان بین منطقه شمالی و مرکزی کشور و سهولت ارتباط با کشور‌های همسایه شمالی در حال اجراست. طرح اولیه آن سال ۱۳۵۳ داده شد که پس از انقلاب سال ۵۷ مطالعات مسیر آزادراه از سوی وزارت راه و ترابری به مسابقه گذاشته شده و بهترین طرح توسط هیئتی متشکل از وزارت راه و ترابری و سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی نهاد ریاست جمهوری کشور انتخاب شد. درضمن، در طرح کالبدی منطقهٔ گیلان و مازندران و مجموعهٔ راهبرد‌ها و سیاست‌ها، که در سال ۱۳۷۳ به تصویب شورای عالی معماری و شهرسازی رسیده، بر ساخت یک راه ارتباطیِ سریع میان تهران و غرب مازندران تأکید شده‌است. این آزادراه بخشی از «آزادراه سراسری شمال-جنوب» است که کوتاه‌ترین مسیر ارتباطیِ دریای خزربا خلیج فارس بوده و در ترانزیت منطقه نقش عمده‌ای را بر عهده خواهد داشت.
طولانی شدن فرایند افتتاح طرح
احداث این آزادراه از حدود ۲۷ سال قبل در برنامه اجرایی قرار گرفت. این آزادراهِ تهران‌شمال در سال‌های اولیه در اولویت پروژه‌های عمرانی دولت‌های ایران قرار نداشت، اما در اواخر دهه ۸۰ و اوایل دهه ۹۰ یک دوره فعالیت چشم‌گیر صورت گرفت که منجر به احداث و بهره‌برداری از منطقه ۴ آن شد، براساس سیاست دولت یازدهم نیز، آغاز به کار مجدد و جدی‌ترِ ساخت آزادراه تهران-شمال در دستور کار قرار گرفت و طی ۵ سال پیشرفت فیزیکی این آزاد راه نسبت به دولت‌های نهم و دهم و پیش‌ازآن قابل قبول‌تر بود و همچنین در ادامه با روی کار آمدن دولت یازدهم و دوازدهم ایران عملیات اجرایی بر روی منطقه یک و ۲ بدون وقفه از سال ۱۳۹۳ به‌طور جدی شکل گرفت که با مشاهده روند اجرایی پروژه نشان از این بود که هیچ‌یک از نقاط تعطیل نبوده‌است و در واقع پروژه از سال ۱۳۹۵ عملاً شروع شده‌است و به‌طورکلی درحالیکه برای حدود ۱۷ سال پروژه با پیشرفت سالانه حدود ۱٫۵ درصد پیگیری می‌شد، اما در سال‌های ۱۳۹۲ به بعد ماهانه پیشرفت ۱٫۵ درصد نیز به ثبت رسیده‌است.
ریزش تونل در اردیبهشت ۱۳۹۸
دهم اردیبهشت ماه ۱۳۹۸ رسانه ها خبر از ریزش بخشی از تونل این آزداراه دادند؛ ریزشی منجر به مصدومیت حداقل هشت نفر از کارگران در حال کار شد. در همین رابطه معاون وزیر راه و شهرسازی با بیان اینکه هنوز علت بروز آتش‌سوزی در تونل بزرگ البرز در منطقه ۲ آزادراه تهران ـ شمال مشخص نشده است، گفت: از ۸ کارگر محبوس، ۳ کارگر خارج شده‌اند، اما سوختگی شدید دارند.
خیرالله خادمی درباره اتفاقی که امروز در تونل در حال ساخت البرز در منطقه ۲ آزادراه تهران-شمال رخ داد، بیان کرد: در بخشی از تونل بزرگ البرز در منطقه ۲ آزادراه تهران-شمال به علتی که هنوز مشخص نیست، صبح روز سه شنبه آتش‌سوزی رخ داد.
وی ادامه داد: هشت نفر از کارگران شرکت جنرال مکانیک که از زیرمجموعه‌های بنیاد مستضعفان است، در این قسمت تونل در حال فعالیت بودند که پس از بروز آن اتفاق، در تونل محبوس شدند. خادمی بیان کرد: این اتفاق در بخش خروجی تونل به سمت مازندران رخ داده است، در این اتفاق سه نفر از کارگران بیرون آورده شده‌اند که دچار سوختگی شدید هستند همچنین پنج نفر از کارگران کماکان در تونل محبوس هستند.
معاون وزیر راه و شهرسازی با بیان اینکه برای دسترسی به کارگران محبوس از تونل‌های دسترسی استفاده کرده‌ایم، اضافه کرد: امدادرسانی از طریق همین تونل‌ها انجام می‌شود. وی بیان کرد: طبق آخرین اطلاعات ظاهرا انفجار یا آتش‌سوزی یا اتصال برق یا هر چیز دیگر در این بخش از تونل موجب بروز آتش‌سوزی شده است، در حالی که آن قسمت تونل تقریبا تکمیل بوده و نیازمند هیچ انفجاری نبوده است.
بهره برداری از قطعه یک
رئیس‌جمهور حسن روحانی در مراسم ۲۲ بهمن سال ۱۳۹۸ دستور بهره‌برداری آزمایشی از قطعه یک آزادراه تهران شمال را از تاریخ ۲۳ بهمن ۱۳۹۸ صادر کرد.