کلیات

سعید حنایی (۱۶ فروردین ۱۳۴۱ – ۲۸ فروردین ۱۳۸۱) یک قاتل زنجیره‌ای ایرانی بود که کارگران جنسی را در مشهد به قتل می‌رساند. وی کارگری بود که به‌همراه همسر و دو فرزند دختر و یک پسر در خانه‌ای در منطقهٔ فقیرنشین مشهد زندگی می‌کرد. او در ۴۰ سالگی در مشهد اعدام شد.

در مورد زندگی حنایی مستند و عنکبوت آمد (۲۰۰۱) و دو فیلم عنکبوت (۱۳۹۸) و عنکبوت مقدس (۱۴۰۱) ساخته شده‌است.

قتل‌ها

او توسط قاضی غلامرضا منصوری در جلسات متعدد دادرسی محاکمه و در پروندهٔ وی ۱۱ قتل ثبت شده بود که وی پس از دستگیری خودش به ۵ مورد دیگر اعتراف کرد. وی طی مرداد ۷۹ تا مرداد ۸۰ به ۱۶ فقره قتل دست زد که به قرار زیر است:

1. ۷ مرداد ۱۳۷۹، افسانه کریم‌پور زنی ۳۰ ساله که دختری ۹ ساله نیز داشت، ناپدید شد.
2. ۱۰ مرداد ۷۹، زنی به نام لیلا آشفته در حالی که خفه شده بود، در زیر بوته‌زارهای گوجه فرنگی در حوالی جاده خین‌عرب مشهد پیدا شد.
3. ۱۱ مرداد ۷۹، در محله سجادشهر مشهد، جسد زنی به نام فریبا رحیم‌پور در یک گونی زرد رنگ کشف شد. او هم خفه شده بود.
4. ۳ دی ۷۹، کمی بالاتر از شرکت ایران خودرو مشهد، چادری مشکی که جسد زنی در آن پیچیده شده بود، کشف گردید. این زن معصومه نام داشت.
5. ۱۶ بهمن ۷۹، باز هم در روبه‌روی ایران خودرو، جسد زنی پیچیده در چادر کشف شد. نام این زن، سارا رحمانی ۲۷ ساله بود.
6. ۲۹ بهمن ۷۹، جسد زنی ۴۵ ساله به نام اعظم عبدی، در حالی که خفه شده بود در حوالی جاده خین‌عرب کشف شد.
7. ۱۹ اسفند ۷۹، جسد زن ۵۰ ساله‌ای به نام سکینه کیهان‌زاده در شمال شرقی مشهد کشف شد. جسد این زن نیز در چادری سیاه پیچیده شده بود.
8. ۲۳ اسفند ۷۹، جسد زن دیگری به نام خدیجه کامل قصری که با روسری خفه شده بود، در روستای دوست‌آباد حوالی مشهد کشف شد.
9. ۱۲ فروردین ۱۳۸۰، در حاشیه جاده قوچان - مشهد، در جوار میدان شهید فهمیده و جاده خین‌عرب، جنازه زنی پیچیده در چادر مشکی کشف شد. این زن مرضیه سعادتیان ۳۵ ساله بود
10. ۱۴ فروردین ۸۰، جسد مریم، ۳۵ ساله در حالی که خفه شده و در چادری پیچیده شده بود در درگز کشف گردید.
11. ۱۵ فروردین ۸۰، جسد طوبی جشن‌آبادی، ۳۵ ساله، در چادری پیچیده شده بود، کشف شد.
12. ۲۴ فروردین ۸۰، عذرا حاجی‌زاده ۳۱ ساله خفه شده بود. جسد در خیابان خیام شمالی مشهد کشف شد.
13. ۳ تیر ۸۰، جسد مریم بیگی ۲۸ ساله در بلوار شهید موسوی مشهد و اجساد شیوا و زهرا نیز در نقاطی در همان نزدیکی کشف شد. هر سه آن‌ها خفه شده بودند.
14. ۱۱ تیر ۸۰، جسد لیلا، ۲۰ ساله که خفه شده بود در مشهد پیدا شد.
15. ۲۴ تیر ۸۰، جسد محبوبه الهی ۱۸ ساله در جاده قدیم قوچان کشف شد.
16. مرداد ۸۰، زهرا صدخسروی ۳۳ ساله آخرین قربانی بود که رسانه‌ها قاتل این زنان را «قاتل عنکبوتی» نامیدند.

انگیزه قاتل

حنایی خود را شخصی مذهبی معرفی کرده و دارای سابقه رزمندگی در دوران جنگ بود. به گواهی سکنه محل وی فردی آرام و بدور از حاشیه بوده‌است. همسر وی توسط یک راننده مسافرکش مورد تعرض قرار گرفت به همین دلیل او کارگران جنسی را مسئول این اتفاق دانست. همه قربانیان حنایی، کارگران جنسی بودند. وی به گفته خودش می‌خواست جامعه را از فساد و فحشا پاک کند. حنایی در پاسخ به خبرنگاری که دربارهٔ فرجام پرونده‌اش از وی سؤال کرد پاسخ داد: «من فقط یک نفر هستم. در استخر ماهی‌ها با کم شدن یکی اتفاقی نمی‌افتد. مهم آن است که آب مسموم نشود.»

دستگیری

مژگان، آخرین هدف حنایی بود که توانست از دست او بگریزد. پس از گذشت یک‌هفته مژگان در طرح ویژه پلیس دستگیر شد و در بازجویی به ماجرای سوء قصد به جانش اقرار کرد و با آدرسی که مأموران از وی گرفتند، موفق به دستگیری سعید حنایی شدند، سردار مؤمنی در پاسخ به این سؤال که آیا یک اتفاق ویژه سبب لو رفتن قاتل شد یا اینکه دقیقاً برنامه‌ریزی شده موفق به دستگیری شدید گفت: دقیقاً برنامه‌ریزی کرده بودیم. ایشان سر همه صحنه‌های قتل خود، حاضر می‌شد حتی در برخی از مواقع به جا به جایی جنازه‌ها کمک می‌کرد. یک بار نیز دستگیر شده بود اما با رد گم کردن توانست از دست پلیس خلاص شود؛ ولی نهایتاً با طراحی که صورت گرفت و تمام نیروهای انتظامی منطقه را برای دستگیری بسیج کردیم دستگیر شد.

عنوان‌های اتهامی

نماینده مدعی‌العموم با اشاره به «شواهد موجود، از جمله اقرار صریح، روشن و مکرر متهم، بازسازی صحنه‌های قتل توسط وی و انطباق با شواهد موجود، کشف اجساد مقتولین، اظهارات خانم مژگان حیدری که از دست متهم فرار کرده بود و معاینات پزشکی قانونی»، اتهامات وی را «سرقت، جعل کارت بسیج و جعل کارت امر به معروف و نهی از منکر و ارتکاب ۱۳ مورد زنای محصنه» عنوان کرد و از ریاست دادگاه خواستار اشد مجازات برای متهم شد. وی با اشاره به گفته‌های حنایی در جلسه دوم دادگاه که انگیزه خود را خیرخواهانه بیان کرده بود، گفت: «اگر انگیزهٔ خیرخواهانه‌ای در کار بوده‌است، پس چرا در ۱۳ مورد از ۱۶ مورد قتلش دست به تجاوز زده‌است.»

اعدام

حکم اعدام عامل قتلهای عنکبوتی به جرم قتل ۱۶ نفر در شهر مشهد و اطراف آن سحرگاه ۲۸ فروردین ۱۳۸۱ با حضور مقامات قضایی، اولیای دم و مأموران نیروی انتظامی در محوطه زندان مرکزی مشهد اجرا شد.

در رسانهٔ هنری

فیلم مستندی به نام و عنکبوت آمد به کارگردانی مازیار بهاری دربارهٔ سعید حنایی و قتل‌های او ساخته شده که شامل مصاحبه با او است. در سال ۱۳۹۸ فیلمی به نام عنکبوت به کارگردانی ابراهیم ایرج‌زاد با بازی محسن تنابنده در نقش حنایی ساخته شد.

در سال ۱۴۰۱ فیلم دیگری دربارهٔ زندگی او به نام عنکبوت مقدس با بازی زهرا امیرابراهیمی و مهدی بجستانی، به کارگردانی علی عباسی در کشور اردن ساخته شد که به بخش اصلی رقابتی جشنواره فیلم کن ۲۰۲۲ راه یافت.