کلیات
همه‌گیری جهانی یا دنیاگیری یا پاندمی به حالتی از همه‌گیری یک بیماری گفته می‌شود که از مرز چند قاره فراتر رفته باشد. بیماری‌هایی مثل ایدز و کووید۱۹، انواعی از پاندمی بیماری در سال‌های اخیر هستند.
در طول تاریخ چند پاندمی رخ داده‌است که از مشهورترین آنها می‌توان به آبله و سل و وبا اشاره کرد. یکی از فجیع‌ترین پاندمی‌ها بیماری مرگ سیاه بود که در سده چهاردهم، ۷۵ تا ۲۰۰ میلیون نفر را کشت. پیش از کرونا، یکی از پاندمی‌ها در دوران معاصر، دنیاگیری ۲۰۰۹ آنفلوانزای خوکی بود.
تعریف
همه‌گیری جهانی یک بیماری، یک بیماری همه گیر است که از مرز‌های بین‌المللی عبور می‌کند و معمولاً تعداد زیادی از افراد را تحت تأثیر قرار می‌دهد. بیماری‌های همه گیر جهانی می‌توانند در ارگانیسم‌های مهم کشاورزی (دام، گیاهان زراعی، ماهی، گونه‌های درختی) یا موجودات دیگر ایجاد شوند. لازم است ذکر شود که منشأ این نوع بیماری‌ها باید عفونی باشد؛ به عنوان مثال، سرطان مسئول بسیاری از مرگ‌ها می‌باشد، اما بیماری همه گیر نیست، زیرا بیماری عفونی یا مسری نیست.
تعریف سازمان بهداشت جهانی
سازمان بهداشت جهانی WHO قبلاً از طبقه‌بندی شش مرحله‌ای استفاده کرده بود که روشی را توضیح می‌داد که طی آن ویروس آنفلوانزا جدید از چند عفونت در انسان به یک بیماری همه گیر مبدل می‌شود. این امر با ویروس که بیشتر حیوانات را آلوده می‌کند آغاز می‌شود، با موارد معدودی که حیوانات باعث آلوده شدن افراد می‌شوند ادامه می‌یابد، سپس در مرحله‌ای شروع می‌شوند که ویروس مستقیماً بین مردم پخش شود و هنگامی که عفونت‌های ویروس جدید در سراسر جهان گسترش می‌یابد، با همه‌گیری جهانی به پایان می‌رسد. در فوریه سال ۲۰۲۰، سازمان بهداشت جهانی شفاف سازی کرد که: «هیچ دسته رسمی (برای بیماری همه گیر جهانی) وجود ندارد … به منظور شفاف سازی، WHO از سیستم قدیمی ۶ مرحله استفاده نمی‌کند - که از مرحله ۱ (هیچ گزارشی از آنفلوانزای حیوانات که باعث عفونت‌های انسانی شده باشد گزارش نشده) تا مرحله ۶ (همه‌گیری جهانی) - که ممکن است برخی از افراد از H۱N۱ در سال ۲۰۰۹ با آن آشنا باشند.»
در کنفرانس مطبوعاتی مجازی در ماه مه ۲۰۰۹ در مورد همه‌گیری آنفولانزا، دکتر کیجی فوکودا، دستیار مدیر کل موقت تبلیغ برای امنیت بهداشت و محیط زیست، سازمان بهداشت جهانی گفت: «یک راه آسان برای فکر کردن در مورد همه‌گیری جهانی … این است که بگوییم: همه‌گیری جهانی یک شیوع جهانی است. پس ممکن است از خود بپرسید: «شیوع جهانی چیست؟» شیوع جهانی بدان معنی است که ما هم عامل انتشار آن را می‌بینیم … و هم، علاوه بر گسترش ویروس، فعالیت‌های بیماری را می‌بینیم.»
در برنامه‌ریزی برای همه‌گیری آنفلوانزای احتمالی، سازمان بهداشت جهانی سندی را در مورد راهنمایی آمادگی همه گیری جهانی در سال ۱۹۹۹ منتشر کرد، که در سال ۲۰۰۵ و در فوریه ۲۰۰۹ بازبینی شده‌است. در این اسناد تعریف مراحل و اقدامات مناسب برای هر مرحله در یک یادداشت جانبی با عنوان توضیحات فاز همه گیر WHO و اقدامات اصلی در هر فاز تشریح شده‌است. ویرایش سال ۲۰۰۹، شامل تعاریف بیماری همه گیر جهانی و مراحل منتهی به اعلام آن، در فوریه ۲۰۰۹ نهایی شد. ویروس همه گیرجهانی H۱N۱ در آن زمان نه در آن مبحث بود و نه در سند ذکر شد.
تمام نسخه‌های این سند به آنفلوانزا اشاره دارد. مراحل با گسترش بیماری تعریف می‌شود. حدت و مرگ و میر در تعریف فعلی WHO ذکر نشده‌است، اگرچه این فاکتور‌ها قبلاً درج شده بود.
مهم ترین پاندمی‌های حال حاضر جهان
در ادامه به مهم ترین پاندمی های حال حاضر جهان اشاره می شود:
ایدز
اچ‌آی‌وی ابتدا در آفریقا مشاهده شد. سپس از طریق هائیتی از سال ۱۹۶۶ تا ۱۹۷۲ به ایالات متحده منتقل شد. ایدز در حال حاضر یک بیماری دنیاگیر است و میزان شیوع آن در جنوب و شرق آفریقا ۲۵٪ است. در سال ۲۰۰۶، میزان شیوع ایدز در زنان باردار در آفریقای جنوبی ۲۹٪ گزارش شد.
آموزش مؤثر درمورد شیوه‌های رابطه جنسی ایمن‌تر و آموزش احتیاط‌های ناشی از عفونت خون به کاهش سرعت عفونت در چند کشور آفریقایی، که حامی برنامه‌های آموزش ملی هستند، کمک کرده‌است.
بیماری کروناویروس ۲۰۱۹ (COVID-۱۹)
کرونای جدید، یک بیماری است که اولین‌بار در آذر ۱۳۹۸ (دسامبر ۲۰۱۹) در شهر ووهان از استان هوبئی کشور چین شناسایی شد. تاکنون بیش از ۱۰۰ کشور و سرزمین تحت تأثیر این بیماری قرار گرفته‌اند که شیوع عمده آن در چین، ایتالیا، کره جنوبی و ایران رخ داده‌است. در ۱۱ مارس ۲۰۲۰ (۲۱ اسفند ۱۳۹۸)، سازمان بهداشت جهانی، بیماری کرونای جدید (COVID-۱۹) را پاندمی اعلام کرد.
همه‌گیری‌های معروف
در ادامه به پاندمی های معروف جهان در طول تاریخ اشاره می شود:
طاعون آتن
طاعون آتن، از ۴۳۰ تا ۴۲۶ قبل از میلاد. در طول جنگ پلوپونزی، تب حصبه باعث کشته شدن یک چهارم از سربازان آتنی، و یک چهارم از جمعیت در طی چهار سال شد. این بیماری به طرز مهمی تسلط آتن را تضعیف کرد، اما کشندگی شدید این بیماری مانع از گسترش گسترده‌تر آن شد. چراکه این ویروس میزبان خود را با سرعتی بیشتر از آن که که بتواند آنرا گسترش دهد، می‌کشت. علت دقیق طاعون سال‌ها ناشناخته بود. در ژانویه سال ۲۰۰۶، محققان دانشگاه آتن دندان‌های کشف شده از گور دسته‌جمعی در زیر شهر را مورد تجزیه و تحلیل قرار دادند و وجود باکتری‌های مسئول حصبه را تأیید کردند.
طاعون آنتونین
طاعون آنتونین، از سال ۱۶۵ تا ۱۸۰ میلادی. احتمالاً آبله‌ای که توسط سربازانی که از خاور نزدیک بازگشت می‌گشتند به شبه جزیره ایتالیا آورده شده بود. این بیماری یک چهارم از مبتلایان را کشت، و در مجموع تا پنج میلیون نفر کشته برجای گذاشت.
گفته می‌شود که در اوج شیوع دوم، طاعون قفقاز (۲۵۱ تا ۲۶۶) که به علت همین بیماری بوده، ۵۰۰۰ نفر در روز می‌مردند.
طاعون ژوستینین
طاعون ژوستینین، از سال ۵۴۱ تا ۷۵۰، اولین شیوع ثبت شده از طاعون بوبیونی بود. این در مصر آغاز شد و در بهار بعد به قسطنطنیه رسید و به کشته شدن روزانه ۱۰٬۰۰۰ نفر (طبق گفته پرووسیوس تاریخ نگاربیزانس) در اوج خود، و شاید ۴۰٪ از ساکنان شهر شد. طاعون تا کشتن حدود یک چهارم تا نیمی از جمعیت انسانی در سراسر جهان شناخته شده پیش رفت. این امر باعث شد تا جمعیت اروپا بین سال‌های ۵۰ تا ۵۰۰ میلادی در حدود ۵۰ درصد کاهش یابد.