کلیات

رستاخیز نام حزبی است که توسط محمدرضا پهلوی تأسیس شد. در 11 اسفند 1353 شاه در حضور نخست‌وزیر، نمایندگان مجلسین شورای ملی و سنا، رهبران احزاب و مقامات کشوری، تأسیس «حزب رستاخیز ملت ایران» را اعلام کرد و دستور داد تا همه مسئولین، روسای احزاب و مردم به عضویت حزب درآیند. همچنین امیر‌عباس هویدا، نخست‌وزیر را به دبیر کلی حزب برگزید.

عضوگیری اجباری

شاه به طور ناگهاني در روز يكشنبه 11 اسفند 1353 ضمن انحلال تمام احزاب قانونی و غیرقانونی عضوگيري اجباري در حزب جديد رستاخيز ملت ايران را نيز اعلام نمود. به اين معنا كه مردم يا مي‌بايد به عضويت حزب درمي‌آمدند، يا در رديف خائنان به كشور روانه زندان مي‌شدند و يا با اخذ ويزا و گذرنامه، كشور را ترك مي‌كردند. شاه در كنفرانس بزرگ مطبوعاتي اعلام موجوديت حزب رستاخيز، مردم ايران را چنين خطاب كرد: «به هر حال كسي كه وارد اين تشكيلات سياسي حزب رستاخيز نشود، دو راه در پيش دارد يا فردي است متعلق به يك تشكيلات غير‌قانوني يعني به اصطلاح خودمان توده‌اي و يك فرد بي‌وطن است. يا اگر بخواهد، فردا با كمال ميل، بدون اخذ عوارض، گذرنامه‌اش را در دستش مي‌گذاريم و به هر جايي كه دلش خواست، مي‌تواند برود؛ چون ايراني نيست. وطن ندارد.»

اهداف حزب رستاخیز

حزب رستاخیز مهم‌ترين وظيفه و رسالت خود را برپايه‌هاي تحكيم موقعيت شاه و سلسله پهلوي در كشور و ممانعت از گسترش مخالفت‌ها و كنترل مخالفان قرار داده بود. پس از اعلام تأسیس حزب رستاخیز از سوی شاه، نخستین کنگره حزب تشکیل و کمیسیونی برای تدوین اساس‌نامه و مرام‌نامه حزب برپا شد. طبق اساس‌نامه، اعتقاد به نظام شاهنشاهی، اصول انقلاب شاه و ملت و قانون اساسی به عنوان اهداف حزب رستاخیز اعلام شد.

ارکان حزب رستاخیز

در این حزب کنگره بالاترین رکن بود و با شرکت شوراهای حزب،‌ کمیته ملی و نمایندگان مجلسین تشکیل و خط‌‌مشی حزب تعیین می‌شد. حزب رستاخیز برای امور جاری خود از بودجه عمومی دولت استفاده می‌کرد.

جناح های حزب رستاخیز

برای نشان دادن وجود فضای بحث و انتقاد،‌ دو جناح درون حزب رستاخیز شکل گرفت. جناح اول «روشنفکران مترقی» به رهبری جمشید آموزگار وزیر کشور و جناح دوم «روشنفکران سازنده» به رهبری هوشنگ انصاری وزیر دارایی تشکیل شد. در اواخر عمر حزب نیز، جناح سومی به نام «گروه اندیشمندان» به ریاست هوشنگ نهاوندی به وجود آمد. این جناح از نقد عملکردهای حزب رستاخیز شکل گرفت و اعضای آن به بررسی مسائل ایران می‌پرداختند که به گفته نهاوندی به پیشنهاد خود شاه تشکیل شده بود و غالبا «اپوزسیون اعلیحضرت» خوانده می‌شد.

نشریات حزب رستاخیز

حزب رستاخیز پنج نشریه به نام­های:

-رستاخیز

-رستاخیز کارگران

-رستاخیز روستا

-رستاخیز جوان

-اندیشه‌های رستاخیز را به مرور منتشر کرد.

امام خمینی و مخالفت با حزب رستاخیز

هيچ يك از مخالفان جدي رژيم پهلوي حتي به ظاهر هم درصدد تأييد حزب رستاخيز و عضويت در آن برنيامدند. امام‌ خمینی در پیام روز 21 اسفند 1353 خود، ضمن محکوم کردن اقدام شاه در تأسیس حزب رستاخیز، اظهار داشت: «نظر به مخالفت این حزب با اسلام و مصالح ملت مسلمان ایران، شرکت در آن بر عموم ملت حرام و کمک به ظلم... است و مخالفت با آن از روشن‌ترین موارد نهی از منکر است.» با انتشار این اعلامیه، دولت تعداد زیادی از روحانیون از جمله آیت‌الله انواری، آیت‌الله ربانی شیرازی و آیت‌الله سید علی خامنه‌ای را دستگیر و یا به تبعید فرستاد.

پایان حزب رستاخیز

سفارت ايالات متحده در تهران طي گزارشي در تاريخ 19 تير 1354 به وزارت خارجه امريكا حزب رستاخیز را چنين شرح داده است: « مهم‌ترين جنبه ايجاد حزب رستاخيز اين است كه نشانه تغيير سياست شاه است،‌يعني مي‌خواهد بيش از پيش در سياست‌هاي روزمره مردم ايران دخيل و فعال باشد.»

حزب رستاخیز ملت ایران سه سال بعد از تشکیل به عنوان یکی از پایه‌های حکومت مورد حملات مخالفین حکومت قرار گرفت و عملکرد آن باعث تشدید نارضایتی‌ها گشت. سرانجام در زمان نخست‌وزیری شریف‌امامی،‌ حزب رستاخیز در 8 مهر 1357 به دستور خود حکومت به طور رسمی منحل شد.

بعد از تشکیل حزب رستاخیز،‌ محمدرضاشاه به نزدیکان خود گفته بود: «حزب رستاخیز آخرین برگه است، اگر موفق نشویم راه حل دیگری برای ادامه حکومت وجود ندارد.» شاه پس از ترک ایران در آخرین کتابش، پاسخ به تاریخ نوشت: «ایجاد حزب رستاخیز یک اشتباه بود.»

• در مورد حزب موتلفه اسلامی در ویکی تابناک بیشتر بخوانید