کلیات
دعای روز اول ماه رمضان، متضمن معارفی همچون قبولی روزه و شب زنده‌داری و طلب بیداری از خواب بی‌خبران، و بخشش گناهان است.
متن دعای روز اول رمضان و ترجمه آن
دعای روز اول ماه رمضان به شرح زیر است:
اللهمَ اجْعلْ صِیامی فـیه صِیـام الصّائِمینَ خداوندا! روزه‌ام را در این ماه روزه روزه داران قرار ده
و قیامی فیهِ قیامَ القائِمینَ و شب زنده داری‌ام را شب زنده داری شب زنده داران
ونَبّهْنی فیهِ عن نَومَةِ الغافِلینَ و بیدارم کن در آن از خواب بی خبران
و هَبْ لی جُرمی فیهِ یا الهَ العالَمینَ و ببخش گناهم را در آن‌ای معبود جهانیان
واعْفُ عنّی یا عافیاً عنِ المجْرمینَ؛ و از من درگذر،ای در گذرنده از گنه‌کاران.
سخنی از میرزا جواد ملکی تبریزی
در روایات آمده است: «غیبت، دروغ، نگاه (حرام) پی‌در پی، دشنام دادن و ظلم - کم باشد یا زیاد -، باعث باطل شدن روزه می‌شود، و روزه، فقط خودداری از خوردنی و آشامیدنی نیست، هنگام روزه گوش، چشم، زبان و ... باید روزه بگیرند. دست و پایت را نگهدار و بسیار سکوت کن مگر از خیر؛ و با نوکرت رفق و مدارا نما. از جدال و آزار رساندن به نوکر خودداری کن و وقار روزه را داشته باش و وقتی روزه‌ای با زمانی که روزه نیستی باید با هم فرق داشته باشند.» رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله و سلّم فرمودند: «آسان‌تر ین چیزی که خداوند در روزه بر روزه‌دار واجب نموده، خودداری از خوردنی و آشامیدنی است.» فق‌ها به صحت روزه بعضی از آن‌ها فتوا داده‌اند. جمع بین روایات بالا با روایتی که از رسول اکرم صلّی اللّه علیه و آله و سلّم وارد شده و سخن فق‌ها در این است که بگوییم، منظور از صحت در احادیث فوق این است که «چنین روزه‌ای مورد قبول خداوند است» و منظور از صحت در کلام فق‌ها این است که «چنین روزه‌ای قضای آن را ساقط می‌کند».
خلاصه این که روزه صحیح و کاملی که خدا برای کامل نمودن روزه‌دار مقرر فرموده، قطعاً شامل خودداری اعضای بدن از گناه می‌باشد، و روزه کامل‌تر این است که علاوه بر آن، قلب را از یاد غیر خدا باز داشته و از هر چه غیر اوست روزه بگیرد. هنگامی که انسان ماهیت روزه، درجات و فلسفه تشریع آن را فهمید، ناچار باید از هر گناه و حرامی، به خاطر قبول روزه‌اش خودداری کند، و الا مسئول بوده و به خاطر اینکه اعضای بدنش روزه نگرفته‌اند، مجازات می‌شود، و ساقط شدن قضای روزه به این معنا نیست که انسان را در روز قیامت از مجازات نجات دهد.