کلیات

بندرلنگه یکی از شهر‌های استان هرمزگان در کرانهٔ ساحلی خلیج فارس، مرکز شهرستان بندرلنگه و یکی از بنادر مهم در جنوب ایران است.  اتصال از سه جهت به شبکه جاده‌ای کشور، موقعیت مناسب قرارگیری بندر به لحاظ جغرافیایی، نزدیکی به تنگه هرمز و آب‌های بین‌المللی، باعث شده تا این شهر به‌عنوان بندری تجاری در عرصه ملی و بین‌المللی مطرح باشد و به عنوان یکی از کانون‌های ثقل تجارت دریایی در ساحل شمالی خلیج فارس قلمداد شود.
بندرلنگه به‌واسطه اینکه تا حدود هفتاد سال پیش مرکز عمده صید مروارید دنیا بوده به بندر مروارید معروف بوده‌است. همچنین بندرلنگه زمانی به‌عنوان «یکی از بنادر عمده ایران»، «عروس بنادر ایران»، «پررونق‌ترین شهر ساحلی ایران» هم شناخته شده‌است. بندرلنگه به دلیل موقعیت مخصوص جغرافیایی، از گذشته‌های دور به‌عنوان یک ایستگاه ترانزیتی بار و مسافر فعالیت می‌کرده و در کتاب‌های متعدد که توسط منابع انگلیسی، هلندی و عربی دربارهٔ بنادر خلیج فارس چاپ شده به فعالیت‌ها و موقعیت بندرلنگه اشاره شده‌است.
شهر بندرلنگه را باید شهر مساجد و برکه‌ها نامید، زیرا در این شهر برکه‌ها (آب‌انبار) و مساجد ارزشمندی وجود دارد که بیشتر آن‌ها در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده‌اند. "


ریشه نام

واژه لنگه، در فرهنگ فارسی به معنای تا، فرد، تک، یکتا، بی‌همتا و نادر آمده، برخی بر این باورند، که شهر لنگه به دلیل آبادانی، بزرگی و جمعیت زیادی که داشته به لنگه یا لنگه دنیا معروف بوده و خواسته‌اند بگویند بندرلنگه، لنگه و همانند دنیاست.  


نام‌های پیشین

این بندر در زمان هخامنشیان از بنادر مهم تجاری خلیج فارس بود و از آن به نام گوگانا یاد شده‌است.  

پیشینه

سابقه استفاده از مزیت‌های تجاری لنگه به عنوان بندر به دوره هخامنشیان برمی‌گردد، روزگاری که بندر گوگانا (نام قدیمی لنگه) به عنوان یکی از بنادر اصلی تجاری خلیج فارس در ایران باستان شناخته می‌شد.  این بندر در زمان کریم خان زند با ارتباطات دریایی و رونق تجاری آباد شد.
بندرلنگه از سال ۱۲۱۳ خورشیدی (۱۸۳۴میلادی) تا حدود شش دهه بعد (سال ۱۲۷۷ خورشیدی/ ۱۸۹۷میلادی) بندر اصلی منطقهٔ حکومت لارستان و محل آمد و شد کالا‌های وارداتی و صادراتی خلیج فارس بود که پس از آن پویایی اجتماعی و تجاری‌اش افول کرد. تناقضات سیاسی، اقتصادی و ایدئولوژیکی تشکل اجتماعی بندرلنگه از سال ۱۲۷۸ خورشیدی (۱۸۹۹میلادی) موجب انحطاط اجتماعی آن شد.
تعرفه‌های جدید گمرکی، لجام‌گسیختگی مأموران دولتی، بومی و غیربومی دفاتر گمرکی، ناامنی سیاسی و اجتماعی پس‌کرانه‌های لنگه پس از انقلاب مشروطیت، قانون انحصار تجارت، قانون خدمت نظام اجباری و فرمان کشف حجاب اجباری باعث شد راه‌های فرار از این تناقضات همچون مهاجرت انسانی و مهاجرت سرمایه، قاچاق و رشوه فراگیر شود و انحطاط اجتماعی بندرلنگه را در پی داشته باشد.  افتتاح دفاتر کنسولی و نظارتی و کمپانی‌های متعدد کشور‌هایی همچون انگلیس، فرانسه، بلژیک و آلمان بین سال‌های ۱۸۶۴ تا ۱۸۹۶میلادی گویای رونق و اهمیت بندرلنگه در آن زمان بوده‌است. همچنین یکی از اولین مدارس و نیز دومین فرودگاه کشور بوده و شهرداری آن که قدمتی بیش از یک قرن دارد؛ گواهی بر اهمیت بندرلنگه در دوره‌های مختلف تاریخی بوده‌است.



بندر مروارید

به استناد شواهد تاریخی، در دوره صفویه اجتماعی بندرلنگه کوچک بوده‌است. «آبه کاره» جهانگرد فرانسوی که در اواخر دوره صفویه از بنادر کنگ و لنگه عبور کرده، بندرلنگه را روستایی کوچک دانسته است. در دوره حکومت محمد شاه قاجار بین سال‌های ۱۲۱۳ تا ۱۲۲۶ خورشیدی (۱۸۳۴ تا ۱۸۴۷میلادی) محمدابراهیم کازرونی (شاعر، عارف، پزشک) متخلص به «نادری» بندرلنگه را «در نهایت آبادانی» توصیف کرده‌است. نادری که خودش در بندرلنگه تفرج کرده و به چشم همه چیز را دیده، درباره این شهر می‌نویسد:
"بندرلنگه بندری است در نهایت آبادانی، از همه‌ی بنادر واقعه در کنار عمان آبادتر و معمورتر است و در آن بندر معادل پنج هزار خانوار از اعیان و تجار با مکنت و صاحب سفاین و به معاملات عمان و یمن و هندوستان همواره در کارند و در آن بندر عمارات عالی از سنگ و بادگیر‌ها و سامان آراسته است و بندرلنگه به قدر سه فرسنگ عرض در کنار آبادی و بیوتات عالی بنا مطیق و تمام آن سامان نخلستان و سایر اشجار از قبیل سپستان و انجیر و انگور بسیار است.
آن بندر را من حیث آبادی و معموری می‌توان عروس بنادر سواحل برّ فارس شمرد، مداخل اهل بندر از آمد و شد جهازات در سال، مبلغی گزاف است و در آن بندر معادل سیصد و شصت آب انبار مملو از آب باران است و هر روز یکی از آن‌ها به واسطه‌ی کثرت خلایق خالی می‌شود و به علاوه دولاب‌های متعددی که در بساتین دایر است و انواع سبزی کاری‌ها و خیارکاری‌ها می‌شود. به حیث وفور جواری و عبید در آن بندر است که در هر خانه ده دوازده نفر غلام و کنیز هستند چنان وفوری دارد که جمیع خلایق آن جا به زبان سودانی متکلم‌اند و در اول سنبله [شهریور ماه]محتاج به آب چاه می‌شوند و آب چاه آن جا با کمال حلاوت است، مگر این که در سال‌هایی که نزول رحمت الهی کم می‌شود، آب آن سامان اندکی به شوری و تلخی می‌گراید و از بندرلنگه تا بندر کنگ که حال نسبت به ایام قدیمش خراب و ویران است یک فرسنگ راه مسافت است. "
یکی از مأموران کمپانی هند شرقی انگلستان در سال ۱۲۴۹ خورشیدی (۱۸۷۰ میلادی) در گزارشی بندرلنگه را این‌چنین توصیف کرده‌است: "بندرلنگه یکی از پررونق‌ترین شهر‌های ساحلی ایران است و بسیار خوب بنا شده و به صورت یک خط در حاشیه‌ی ساحل قرار گرفته است و حدود ده هزار نفر جمعیت دارد. از دریا منظره‌ی بسیار عالی دارد و در پشت آن یک سلسله درختان خرما به چشم می‌خورد در حالی که خانه‌های آن جا در نور می‌درخشد و هنگام طلوع خورشید منظره‌ی بسیار خوبی دارد.
شهر به وسیله‌ی یک دیوار و برج‌های اطرافش محافظت می‌شود. بیرون از حصار شهر تعداد زیادی آب انبار دیده می‌شود که برخی از آن‌ها تازه ساخت و بسیار بزرگ‌اند.  یک موج‌شکن در جلوی بندر ساخته شده که فضایی حدود صد یارد را تحت پوشش قرار داده است. تعدادی کشتی در این بندر است که با سواحل هندوستان و دیگر نواحی در رفت‌و‌آمد هستند و حدود پنجاه فروند قایق نیز برای صید مروارید در این بندر است، این نوع کشتی و دیگر انواع کشتی‌ها در این بندر ساخته می‌شوند. این‌جا به احتمال بهترین مکان برای ساخت انواع آهن‌آلات است.
همچنین به نوشته احمد فرامرزی، نویسنده و سیاستمدار اهل جنوب (شهریور ۱۳۲۸ در نشریه خاور) بندرلنگه در سال ۱۲۷۶ خورشیدی (۱۸۹۷ میلادی) مرکز معاملات مروارید در خلیج فارس بوده‌است. در نوشته فرامرزی آمده: "در زمان مذکور، در این بندر حدود ۲۵ هزار نفر ساکن بودند. این بندر چند صد کشتی  باربری اقیانوس‌پیما و غواصی داشت و تجار ثروتمندی در آن به تجارت مروارید مشغول بودند. این تجار چندین میلیون روپیه ثروت داشتند که بخش عظیمی از ثروت خود را از تجارت مروارید به دست آورده بودند.
حاجی عبدالله خواجه شش میلیون روپیه پول نقد داشت و عباس بستکی و برادرانش که متجاوز از سیزده میلیون روپیه ثروت داشتند در بندرلنگه به کار خرید و فروش مروارید مشغول بودند و بعد‌ها خیلی بیشتر از این اندوختند. ابراهیم بن یوسف یکی از تاجران ثروتمند این بندر بود که همه‌ی مروارید خلیج فارس را می‌خرید و به خارج صادر می‌کرد. "



موقعیت جغرافیایی

شهر بندرلنگه در مختصات جغرافیایی ۲۶ درجه و ۳۳ دقیقه عرض شمالی و ۵۴ درجه و ۵۴ دقیقه طول شرقی از نصف النهار مبدأ واقع شده‌است. مساحت شهر بندرلنگه ۱۴۵۶هکتار و ارتفاع آن ۱۰ متر بالاتر از سطح دریا است. محدوده این شهر از شرق به شهر بندرکنگ، از غرب به روستای شناس و مغویه، از جنوب به خلیج فارس و از سمت شمال به صحرای مهرکان است.  فاصله بندرلنگه تا شهر بستک ۱۴۷ کیلومتر، تا بندرعباس ۱۸۶ کیلومتر، تا پارسیان ۲۲۲ کیلومتر، تا لارستان ۳۰۰ کیلومتر و تا بوشهر ۵۵۵ کیلومتر است.

آب و هوا

هوای شهر بندرلنگه مانند سایر شهر‌های ساحلی مرطوب و در تابستان گرم است، بارندگی در آن متفیر و گاه همراه با باران‌های سیل آساست.



معماری

با وجود آثار تاریخی متعدد، بندرلنگه را باید شهر مساجد و بُرکه‌ها (آب‌انبار) نامید، چراکه در این شهر بُرکه‌ها و مساجد تاریخی ارزشمندی وجود دارد که اغلب آن‌ها در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است. همچنین وجود خانه‌های بزرگ و تاریخی همچون خانه فکری با بادگیر‌های بلند و زیبایش یکی از الگو‌های اصلی معماری جنوب محسوب می‌شود.
در پنج سال گذشته از تخریب ۱۵۰ خانه تاریخی با قدمت بیش از یکصد سال در شهر بندرلنگه جلوگیری شده‌است. در گذشته بندرلنگه دارای ۴۵ هکتار بافت تاریخی بوده که با نتایج پژوهش‌های تازه این محدوده به حدود ۱۱۰ هکتار بافت تاریخی رسید.
حناچی معاون وقت شهرسازی و معماری وزارت راه و شهرسازی بهمن ۱۳۹۳ در در همایش معماری و شهرسازی پایدار در استان هرمزگان گفت "نخستین ابلاغ شهر مدرن به یکی از شهر‌های استان هرمزگان تعلق گرفت و ابلاغ چنین عنوانی به شهر بندرلنگه حاوی پیامی مبنی بر ظرفیت بالای این منطقه است. "
وی با اشاره به معماری مناطق هرمزگان تأکید کرد: "ما به میراث فرهنگی خود که مبتنی بر معماری غنی بر اساس شرایط اقلیمی بوده بی‌توجه هستیم در صورتی که این معماری و نماد بادگیر متعلق به بندرلنگه، بندرعباس، جزیره قشم و بستک بوده است. "



جمعیت

بر اساس نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۵، جمعیت شهر بندرلنگه در این سال ۳۰۴۳۵ نفر است. جمعیت این شهر در سال ۱۳۸۵، برابر با ۲۶۱۷۵ نفر بوده‌است. بندرلنگه به همان نسبت که شهری مهاجرپذیر هست، شهری هست که از آن به شهر‌های دیگر و به کشور‌های حاشیه خلیج فارس مهاجرت صورت گرفته‌است.  اقوام عرب‌زبان با ریشهٔ بحرینی که معروف به بحرانیان هستند نیز در این شهر زندگی می‌کنند.

زبان

زبان اصلی مردم بندرلنگه فارسی است که با لهجهٔ لنگه‌ای استفاده می‌شود.



دین و مذهب

اهالی شهر بندرلنگه اغلب مسلمان و دارای مذاهب سنی و شیعه هستند. شهر بندرلنگه دارای یک مدرسه علوم دینی اهل سنت به نام سلطان العلماء است و در این شهر آن نمازجمعه پیروان تشیع و تسنن برگزار می‌شود.



صنایع دستی

با توجه به پیشینه تاریخی بندرلنگه، صنایع دستی هم در این شهر قدمت دارد و گفته می‌شود اولین مرکز صنایع دستی در سال ۱۳۰۲ در بندرلنگه ساخته شده و در حدود یک قرن سابقه دارد.  گلابتون‌دوزی، خوس‌دوزی، زری‌دوزی و سوزن‌دوزی و ساخت برقع از جمله مهم‌ترین صنایع دستی بندرلنگه است که هنر دست زنان این مرز و بوم است.
ظرفیت‌های صنایع‌دستی بندرلنگه موجب شده تا اداره‌کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان هرمزگان به‌دنبال ثبت "بندرلنگه شهر ملی صنایع دستی (گلابتون‌دوزی) " باشد. اتفاقی که اگر رخ دهد باعث دیده شدن صنایع دستی بندرلنگه در بازار داخلی و جهانی شده و انگیزه‌ای برای فعالیت بیشتر صنعتگران بومی بندرلنگه ایجاد خواهد شد.

• در مورد شهرستان هویزه در ویکی تابناک بیشتر بخوانید