کلیات
روسیه پس از مدت ها گمانه زنی های ضد و نقیض پیرامون اختلافات با روسیه بالاخره در بامداد5 اسفند 1400 به اوکراین حمله کرد. پیش از این ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، فرمانی مبنی بر به رسمیت شناختن استقلال دو منطقه جدایی طلب «لوهانسک» و «دونتسک» که تحت کنترل شورشیان شرق اوکراین بودند را به امضا رسانده بود.
بعد از آن اوکراین وضعیت جنگی اعلام کرد و کشور‌های اروپایی، آمریکا، کانادا، ژاپن و استرالیا اعلام کردند که تحریم‌هایی علیه روسیه و مقامات روسیه وضع خواهند کرد. از جمله این تحریم‌ها، تحریم صد‌ها نفر از دولتمردان روسی، تحریم ۵ بانک روسیه و از همه مهم‌تر، تعلیق خط لوله گازی «نورداستریم ۲» بود.
پیش از حمله روسیه به اوکراین «اسکات موریسون»، نخست‌وزیر استرالیاگفته بود که روسیه «در اوج آمادگی برای تکمیل حمله تمام‌عیار به اوکراین است.»
در سویِ مقابل، در بریتانیا بحث به اینجا رسیده بود که تحریم‌ها نتوانسته‌اند و نخواهند توانست ماشین جنگی پوتین را متوقف کنند و به «تفنگ‌های آب‌پاش» در مقابل «تفنگ‌های واقعی» می‌مانند. این هم به میان آمده که آمریکا و اروپا باید دست به اسلحه شوند.
در اوکراین، همزمان با تصمیم شورای امنیت ملی اوکراین برای اعلام وضعیت اضطراری ملی در سراسر این کشور، پارلمان اوکراین نیز پیش‌نویس قانونی را تصویب کرده که به شهروندان این کشور اجازه حمل سلاح گرم می‌دهد.
ریشه جنگ روسیه و اوکراین
ریشه جنگ روسیه و اوکراین را باید در نظم جهانی فردای «جنگ جهانی دوم» جست و جو کرد؛ جایی که آلمان مغلوب شده بود و آمریکا، اتحاد جماهیر شوروی، فرانسه و بریتانیا، برندگان جنگ بودند و طبیعی بود که می‌خواستند منافع جنگ را هم میان خود قسمت کنند.
در این میان، آلمان به دو حوزه نفوذ و در عمل به دو کشور مجزا (آلمان شرقی و آلمان غربی) تقسیم شد: اولی تحت نفوذ و انقیاد شوروی و دومی، تحت نفوذ و انقیاد آمریکا. این، همان زمانی هم بود که اختلافات ایدئولوژیک میان آمریکا و شوروی (یا میان دو ایدئولوژی سرمایه‌داری و سوسیالیسم) داشت کم‌کم جهان را به کامِ «جنگ سرد» می‌کشاند.
با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در ابتدای دهه ۱۹۹۰ میلادی، آمریکا و متحدان اروپایی این کشور، بلافاصله شروع به گسترش «ناتو» در میان کشور‌هایی کردند که زمانی اقمار «اتحاد جماهیر شوروی») به حساب می‌آمدند یا دست‌کم، از نظر جغرافیایی، بیش از اندازه به «مسکو» نزدیک بودند.
کشور‌هایی همچون «مجارستان»، «لهستان»، «رومانی» و «استونی»، همگی در فاصله سال‌های ۱۹۹۹ میلادی تا ۲۰۰۵ میلادی به عضویت «ناتو» درآمدند و «مقدونیه شمالی» هم در سال ۲۰۲۰ عضو «ناتو» شد. همه این‌ها به معنی پیشرویِ «ناتو» به سمت شرق و برای روس‌ها غیرقابل تحمل بود.
پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، روسیه بیش از آن ضعیف بود که بتواند جلویِ «ناتو» و غرب بایستد. اما این روند، کم‌کم معکوس شد و برای نخستین‌بار، در ماجرای جنگ داخلی در سوریه، پوتین رسما در مقابل منافع آمریکا ایستاد و جلوی سقوط «بشار اسد» را با کمک کشور‌هایی مانند ایران، گرفت.
مورد اوکراین، اما برای روس‌ها بسیار حیثیتی‌تر است. نخست اینکه اوکراین در زمان شوروی، مقر بسیاری از سلاح‌های هسته‌ای شوروی بود و به تنهایی یکی از قدرتمندترین جمهوری‌ها در این اتحادیه به شمار می‌رفت. بخش بزرگی از اتباع اوکراینی (به ویژه در شرق این کشور) هم اساسا اصالت روسی دارند.
آمریکا و اروپا هم از همین زاویه به روسیه فشار وارد کردند. در «انقلاب نارنجی» در سال ۲۰۰۴ میلادی در اوکراین، غرب‌گرایانِ اوکراینی دست بالا را در مقابل منافع روسیه در این کشور پیدا کردند و روسیه نفوذش را در اوکراین از دست داد.
در سال ۲۰۱۴ میلادی هم انقلاب دیگری در این کشور به وقوع پیوست که باز هم موضوع آن تقابل منافع روسیه و «ناتو» بود و ظاهرا، بار دیگر روس‌ها شکست خوردند. این بار «پوتین» ساکت ننشست و با ایجاد یک بحران نظامی و سپس برگزاری یک همه‌پرسی، شبه‌جزیره «کریمه» در اوکراین را در مقابل چشمان حیرت‌زده جهان، به خاک خود اضافه کرد.
حالا هم روسیه قصد دارد اوکراین را واقعا از چنگ «غرب‌گرایان» (به باورِ پوتین و دوستانش) خارج کند و با ایجاد یک رژیمِ سیاسیِ حامی روسیه در اوکراین، یک دیوار دفاعی در مقابل نفوذ «ناتو» به سمت شرق ایجاد کند.
حلمه نظامی روسیه به اوکراین
ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه در توضیح چرایی حمله نظامی به اوکراین به رسانه ها گفت: شرایط ما را به اتخاذ اقدامات قاطع و فوری واداشته است. جمهوری‌های مردمی [خودخوانده] دونباس از روسیه کمک خواستند. بر این اساس، طبق ماده ۵۱ بخش ۷ منشور سازمان ملل متحد، با تصویب شورای فدراسیون روسیه و در راستای دوستی و توافقنامه‌های کمک مشترک با جمهوری‌های دونتسک و لوهانسک، که توسط مجلس فدرال روسیه تصویب شده‌اند، من تصمیم گرفته‌ام که یک عملیات ویژه نظامی انجام دهم.
پوتین همچنین مدعی شد، تلاش‌های روسیه برای توافق با ناتو در خصوص عدم گسترش این اتحاد در شرق اروپا، بی‌فایده بوده است.
رئیس جمهوری روسیه ادامه داد: با توجه به تهدیدات مداوم از سوی اوکراین، روسیه نمی‌تواند احساس امنیت کرده، وجود داشته باشد و توسعه یابد.
پوتین پس از اعلام آغاز عملیات ویژه نظامی در منطقه دونباس، افزود: هر کس سعی کند در روند فعالیت روسیه مداخله، و بدتر از آن، تهدیدی علیه روسیه و مردم آن به حساب بیاید، باید بداند که روسیه فورا پاسخ خواهد داد... روسیه مدرن و پساشوروی، قوی‌ترین قدرت جهان بوده و هیچ کس نباید شک داشته باشد که مهاجمان (علیه روسیه)، مغلوب خواهند شد.
او با این حال در انتها، مجددا ادعای خود مبنی بر اینکه روسیه قصد حمله و تصرف اوکراین را ندارد، یادآور شد.
رئیس جمهوری روسیه مدعی شد که عملیات نظامی کشورش در اوکراین، نه برای تصرف این کشور، بلکه برای کمک به غیرنظامیان است و مسئولیت هرگونه خونریزی را با دولت اوکراین دانست.
او همچنین در ادامه گفت: هرگونه مداخله نظامی از سوی دیگر کشورها، "به عواقبی بی‌سابقه" منجر خواهد شد.
پوتین همچنین به نیروهای روسیه دستور داد تا از مردم حفاظت کنند و از نیروهای اوکراینی هم خواست تا سلاح‌هایشان را زمین بگذارند. او بار دیگر تاکید کرد که توسعه‌طلبی ناتو برای جذب اوکراین "غیر قابل پذیرش" است و روسیه هیچ انتخاب دیگری نداشت، جز ایتکه از خودش مقابل آنچه او تهدیدات قریب‌الوقوع از سمت اوکراین توصیف کرد، دفاع کند.
پیشتر وزیر امور خارجه آمریکا گفته بود، کاخ سفید معتقد است روسیه ممکن است در ۲۴ ساعت آینده حمله‌ای "تمام عیار" علیه اوکراین را آغاز کند. آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا گفت: متاسفانه روسیه نیروهایش را در سراسر مرزهای اوکراین با آخرین نقطه آمادگی مستقر کرده است؛ از شمال، از جنوب و از شرق، همه شرایط برای حمله اساسی روسیه علیه اوکراین آماده به نظر می‌رسد.
اندکی پس از سخنان پوتین که در تلویزیون دولتی این کشور پخش شد، صدای انفجارهایی در کی‌یف، پایتخت اوکراین به گوش رسید. همچنین خبرگزاری اینترفکس از تیراندازی در نزدیکی اصلی‌ترین فرودگاه پایتخت اوکراین خبر می‌دهد. همچنین انفجارهایی در شهر دونتسک گزارش شده و به هواپیماهای غیرنظامی هشدار داده شد بر فراز این منطقه پرواز نکنند.
وزیر امور خارجه کی‌ف ساعاتی پس از صدور دستور مسکو برای «عملیات ویژه» در منطقه جداشده دونباس، اعلام کرد که جنگ بین روسیه و اوکراین آغاز شده است.
«دیمیتری کولیبا» وزیر خارجه اوکراین در بیانیه‌ای بامداد امروز (پنجشنبه) گفت که ولادیمیر پوتین «به تازگی یک حمله تمام عیار را به اوکراین را آغاز کرده است».
وی با طرح این ادعا که انفجارهایی در نزدیکی «کی‌یف» رخ داده است، گفت: «شهرهای آرام اوکراین تحت حمله قرار گرفته است. این یک جنگ متجاوزانه است. اوکراین از خود دفاع می‌کند و پیروز می‌شود. جهان می‌تواند و باید پوتین را متوقف کند. هم‌اکنون زمان عمل فرارسیده است».
در فرمان پوتین برای صدور مجوز عملیات نظامی ویژه در منطقه دونباس آمده است: «شرایط ما را ملزم به اقدام قاطع و فوری می‌کند». وی در یک سخنرانی تلویزیونی خطاب به ملت گفت که او می‌خواهد اوکراین را «غیرنظامی» و «نازی‌زدایی» کند.
وزارت دفاع روسیه با تأکید بر اینکه عملیات نظامی روسیه تهدیدی برای غیرنظامیان محسوب نمی‌شود گفت: «تسلیحات با دقت بالا، زیرساخت‌های نظامی، تأسیسات دفاع هوایی، فرودگاه‌های نظامی و هوانوردی ارتش اوکراین را ناتوان می‌کنند».
موضع آمریکا در قبال جنگ
از طرف دیگر، «جو بایدن» رئیس‌جمهور آمریکا پس از اعلام یک «عملیات نظامی» روسیه علیه اوکراین گفت: «روسیه یک جنگ از پیش برنامه‌ریزی‌شده را اعلام کرده است که منجر به تلفات فاجعه‌بار جانی و رنج انسانی خواهد شد».
بایدن در بیانیه‌ای که اواخر عصر چهارشنبه به وقت محلی (بامداد پنجشنبه) منتشر شد، از جهان خواست که مسکو را برای «مرگ و ویرانی» مسئول بداند.
بایدن با تهدید روسیه ادامه داد: «دعاهای جهان امشب با مردم اوکراین است زیرا آنها از حمله غیرقانونی و غیرقابل توجیه نیروهای نظامی روسیه رنج می برند. ایالات متحده و متحدان و شرکای آن به روشی متحد و قاطع پاسخ خواهند داد. جهان،روسیه را مسئول خواهد دانست».