---

وجوهات شرعی وجوه یا پول‌هایی است که تحت عناوینی مانند خمس،  زکات،  کفارات،  رد مظالم،  نذورات و موقوفات توسط مکلفان پرداخت می‌شود. این اصطلاح عرفی است و در متون اصلی دینی به کار نرفته است. بعضی معتقدند که وجوهات شرعیه واجب (خمس و زکات) را باید به حاکم شرع، نماینده و وکیل او پرداخت کرد.

---

وجوهات جمع وجوه به معنای پول‌هاست. در لغت‌نامه دهخدا و فرهنگ سخن آمده است که یکی از معانی عرفی وجوهات؛  خمس،  زکات و رد مظالمی است که به برخی از مجتهدان خاص پرداخت می‌شود. برخی وجوهات را همان وجوهات بریه به معنای پول‌هایی که به خاطر احسان و نیکوکاری به دیگران پرداخت می‌شود، دانسته‌اند. فق‌ها از اصطلاح «وجوهات شرعی» به‌صورت پراکنده و مبهم و در موضوعات مختلف فقهی استفاده کرده‌اند. عده‌ای با اشاره به این نکته که فق‌ها به تعریف و تبیین ماهیت اصطلاح «وجوهات شرعیه» نپرداخته‌اند، عنوان کرده‌اند که این اصطلاح یک اصطلاح فقهی نیست، بلکه یک اصطلاح عرفی است، یعنی اصطلاحی است که در میان مردم رایج است. آن‌ها معنای عرفی این اصطلاح را همه پول‌هایی دانسته‌اند که به خاطر احکام و دستورات شرع توسط مکلفان پرداخت می‌شود. تعدادی از نویسندگان، وجوهات شرعیه را تنها شامل پرداخت واجبات شرعی دانسته‌اند. و عده‌ای دیگر نیز همه درآمد‌های دینی را وجوهات شرعیه دانسته‌اند. هر چند این دسته از افراد در تشریح درآمد‌های دینی فقط به خمس و زکات اشاره کرده‌اند.

 

 

---

محمد حسین غروی نائینی در متن وکالتی که به حاج مهدی بهبهانی برای اجازه گرفتن وجوه شرعیه داده است، حق امام،  مجهول المالک،  زکات،  نذرها، مطلق صدقات،  کفارات و اجرت عبادات را از جمله وجوه شرعیه برشمرده است. برخی وجوهات شرعیه را به نقل از مراجع تقلید شامل خمس، زکات و صدقات واجبه و مستحبه عنوان کرده‌اند. بعضی دیگر نیز خمس، زکات، نذورات و صدقات به صورت عام را جزء وجوهات شرعیه عنوان کرده‌اند. برخی نیز موقوفات و هدایای مالی را نیز تحت عنوان وجوهات شرعیه آورده‌اند. تعدادی نیز انفال را تحت عنوان وجوه شرعیه آورده‌اند. برخی نیز معتقدند که وجوهات شرعیه شامل موارد زیر می‌شود: فدیه: به دلیل انجام ندادن برخی از وظایف بر برخی از مکلفان واجب می‌شود. به نظر بسیاری از فق‌ها کسی که توانایی روزه گرفتن را ندارد واجب است فدیه بپردازد. فدیه، دادن یک مد غذا به مستحقان است.
کفاره: کفاره جریمه‌ای است که از طرف شرع به دلیل انجام دادن برخی از افعال حرام یا ترک بعضی واجبات به عهده مکلفین قرار داده شده است. مانند کفاره روزه نگرفتن، قتل، شکستن قسم، ظِهار و...
خراج: به معنای حق مالی است که دولت اسلامی بر زمین‌های خاص وضع کرده است.
خمس: به معنای حق شرعی مالی واجب در درآمدهاست که به‌اندازه یک پنجم از غنائم جنگی، گنج، معادن، غوص،  ارباح مکاسب، مال مختلط به حرام و زمینی که ذمی از مسلمان خریده است، می‌شود.
زکات: به معنای حق شرعی مالی متعلق به برخی از سرمایه‌های با نصاب خاص به میزان معین و خاص است.
زکات فطره: به معنای مال یا پولی است که پرداخت آن بر مکلفان در هنگام غروب شب عید فطر هر سال واجب می‌شود.
جزیه: به معنای حق شرعی مالیی است که دولت اسلامی هر ساله از برخی اهل ذمه دریافت می‌کند.
عُشر: به مالی گفته می‌شود که از تجار غیر مسلمان برای تجارت در سرزمین اسلامی گرفته می‌شود.

 

 

---

به نظر برخی، در اندیشه شیعه بر خلاف اندیشه اهل سنت هر کسی امکان تصرف در وجوهات شرعیه را ندارد. در جوامع اهل سنت هر حاکمی با هر گونه ویژگی اخلاقی، علمی، چون صرفا حاکم اسلامی است اختیار تصرف در وجوه شرعیه را داشته و وجوهات عملا جزء بودجه دولتی به حساب می‌آمده، اما فق‌های شیعه معتقدند شارع و نمایندگان او فقط می‌توانند در وجوه شرعیه تصرف کنند. در زمان امام، تنها امام است که می‌تواند در این وجوه تصرف کند و در زمان غیبت تنها فق‌های عادل و جامع الشرایط هستند که اجازه تصرف در این وجوه شرعیه را دارند.