کلیات
بندر ماهشَهر شهری است که در جنوب استان خوزستان کشور ایران با طول جغرافیایی ۴۹ درجه و ۱۳ دقیقه و عرض جغرافیایی ۳۰ درجه و ۳۳ دقیقه واقع شده‌است. شهر ماهشهر، مرکز شهرستان بندر ماهشهر است. ارتفاع این شهر از سطح دریا حدود ۳ متر است. ماهشهر کنونی شامل دو بخش می‌باشد، ماهشهر قدیم و دیگری موسوم به ناحیه صنعتی. بندر ماهشهر دارای مساحت ۲۷۱۳ هکتار است که بعد از اهواز وسیع‌ترین شهرستان خوزستان است. بندر ماهشهر دارای ۳۷۲ هکتار بافت فرسوده‌است که مساحت زیادی است و حدود ۱۵٪ کل مساحت شهر است.
موقعیت جغرافیایی
شهر‌های اطراف بندر ماهشهر به شرح زیر است:
از شمال به اهواز، از غرب به شادگان، از شرق به رامشیر و امیدیه و از جنوب به خلیج فارس و از جنوب شرق به هندیجان ختم می‌شود. بندر ماهشهر همچون شادگان از معدود شهر‌های ایران است که دارای خور - شاخه‌هایی از دریا که به خشکی منشعب می‌شوند - می‌باشد که مهم‌ترین آن‌ها خور موسی نام دارد که از نظر استراتژیک و اقتصادی بسیار حائز اهمیت است. خور موسی که در جنوب بندر ماهشهر قرار گرفته، دارای انشعابات زیادی است و یکی از این انشعابات از وسط شهر بندر ماهشهر می‌گذرد. البته در گذشته شاخه‌های دیگری هم در شهر داشته، ولی از بین رفته‌اند. یکی از شاخه‌هایی که از بین رفته شاخه‌ای بوده که از خور اصلی شهر - که هنوز موجود است - شروع و به تقاطع خیابان‌های باهنر و چمران کنونی ختم می‌گردید. (مردم بومی به آن سده می‌گفتند).
این شهر در ۵ کیلومتری بندر امام خمینی و ۹۵ کیلومتری آبادان و ۹۰ کیلومتری اهواز قرار دارد.
از نقاط نزدیک به شهر می‌توان به بندرگاه، خور غزاله، خور سمایلی، کشتارگاه، شهرک طالقانی، کمپ پاپلین، شهرک شهید رجایی، شهرک صنعتی بندر ماهشهر، شهرک مدنی، شهرک بعثت (ممکو)، شهر چمران (جراحی)، منطقه ویژه اقتصادی بندر ماهشهر، اسکله بندر امام خمینی، سه تلون، تل کافرون و تل شکار اشاره کرد. منطقهٔ ویژهٔ اقتصادی بندر ماهشهر - شامل چندین پتروشیمی به نام‌های فجر (یوتیلیتی)، تخت جمشید، اروند، امیرکبیر، بوعلی سینا، خوزستان، رجال، تندگویان، غدیر، فن آوران، کارون، لاله، مارون و نوید زر شیمی - می‌باشد که بندر ماهشهر را به مهم‌ترین پایگاه پتروشیمی در ایران تبدیل کرده‌است.
وجه تسمیه
نام کهنی که در متون قدیمی برای این شهر دیده می‌شود ماچول است. این نام بعدها به صورت ماشول و معشور درآمده و سپس با تصویب فرهنگستان زبان و ادب فارسی در سال ۱۳۴۴ این نام به ماهشهر تغییر پیدا کرد. مردم بومی به آن مه‌شور(یا معشور) می‌گویند.
معشور واژه ی عربی است که از دو بخش “مع” و “شور” تشکیل شده است. معشور اسم مفعول بوده و چون این بندر در گذشته داری تجارت، صادرات و واردات بوده و مالیات گمرکی را همانند بصره ده به یک می پرداخته ، نامش بدین صورت نهاده شده است.
تاریخچه
شهرستان بندر ماهشهر یکی از بنادر قدیم کرانه خلیج فارس می باشد. این شهرستان در زمان ساسانیان و در سال ۲۳۱میلادی در زمان اردشیر اول با نام ریواردشیر که بعدها ریشهر نامیده شد بنا گردید.
در سفرنامه‌ها و تواریخ متعددی از ماهشهر با نام‌هایی همچون مه رویان، ماچول و معشور سخن به میان آمده است.
در سفرنامه ناصر خسرو قبادیانی(۳۹۴–۴۸۱قمری) اینگونه گفته شده، ” از آنجا (عبادیان یا آبادان) پس از طی ده فرسنگ به شهر مه رویان( ماهشهر ) رسیدیم. شهری بزرگ است بر لب دریا نهاده بر جانب شرقی و بازاری بزرگ دارد و جامعی نیکو اما آب ایشان از آب باران، چاه و کاریز نبود که آب شیرین دهد. ایشان را حوض‌ها آبگیرها باشد که هرگز تنگی اب نبود و درآنجا سه کاروانسری بزرگ ساخته‌اند هر یک از ان چون حصاری است محکم و عالی، در مسجد ادینه آنجا بر منبر نام یعقوب لیث دیدم نوشته. پرسیدم از یکی که حال چگونه بوده است گفت که یعقوب لیث تا این شهر گرفته بود و لیکن دیگر هیچ امیر خراسان را قوت نبوده‌است. در این تاریخ که من آنجا رسیدم این شهر به دست پسران اباکالنجار بود که ملک پاریس بود. و خواربار یعنی ماکول این شهر از شهرها و ولایت‌ها بردند که آن جا جز ماهی چیزی نباشد و این شهر باجگاهی است و کشتی بندان، چون از آنجا به جانب جنوب بر کنار دریا بروند ناحیت توه و کازرون باشد و من در این شهر مه رویان بماندم به سبب آنکه بگفتند راه‌ها نا ایمن است از آن که پسران اباکالنجار را با هم جنگ و خصومت بود و هر یک سری می‌کشتند و ملک مشوش گشته بود. ”
همانطوری که در متن بالا ذکر شده فاصله عبادیان یا آبادان تا مه رویان ۱۰ فرسنگ بوده، که حدود ۷۰ کیلومتر راه می شود و چون از راه آبی توسط کشتی طی شده، جایی حوالی ماهشهر کنونی می باشد.
تاریخ‌نویسانی همچون حمزه اصفهانی نام پیشین این شهر ریواردشیر (ریشهر) نوشته‌اند. همچنین نوشته‌اند که گروهی از دبیران ساسانی پس از فتح تیسفون به‌دست عرب‌ها، به ریشهر (ماهشهر) پناه بردند.
ماچول منطقه‌ی سرسبز بوده چنانکه ابن بطوطه جهانگرد اندلسی در سفرنامه خود نوشته‌است: « از بندر ماچول تا هندوان در زیر سایه درختان راه می‌رفتیم و در روز روشن از انبوهی درختان کم‌تر نور آفتاب را می‌دیدیم. » هندوان در اینجا نام دیگر هندیجان است.
ابن بطوطه، این بندر را «ماچول» نامیده که به نظر سلطانی بهبهانی، همان معشور است که از عشر (گمرک) گرفته شده‌است. به نوشته ابن بطوطه، ماچول شهر کوچکی بوده با زمینهای شوره زار و بدون درخت و سبزه، و داری یکی از بزرگترین بازارها بوده و از رامز (رامهرمز) به آنجا حبوبات می‌برده‌اند، و از ماچول تا رامز از طریق بیابان سه روز راه بوده‌است.
بندر معشور ( ماهشهر ) در دوره صفویه و بعداز آن اهمیت چندانی نداشته و اسمی از آن در کتب تاریخی و جغرافییی نیامده‌است. کُرزُن که در اواخر دوره قاجاریه به جنوب ایران سفر کرده بود، بندر معشور را بندری حقیر دانسته که نام و نشان سابق خود را از دست داده معرفی می کند.
در اویل قرن چهاردهم شمسی، اواخر قرن نوزدهم میلادی، ماهشهر بندر کوچکی بود که از آنجا کشتیهای محلی کالاهای وارداتی و صادراتی را برای قبایل عرب همسایه حمل می‌کردند. کازرونی فاصله آن را تا دریا یک فرسنگ و نیم می داند.
مناطق و محله‌هی شهر
ماهشهر داری دومنطقه شهرداری منطقه۱(ماهشهرقدیم) و منطقه۲ (ناحیه صنعتی) است. بندر ماهشهر از دو ناحیه قدیم و جدید تشکیل شده است. فاصله ماهشهر قدیم تا ماهشهر جدید، حدود ۳ کیلومتر است. مردم شهر بیشتر در این ناحیه سکونت دارند و بافت آن قدیمی تر است و دوایر دولتی در این قسمت قرار دارند.
ماهشهر قدیم
از محلات کوی ازادگان، فازهی۵،۴،۳،۲،۱،۶ کوی گلستان، کوی سعدی، شهرک طالقانی(کوره‌ها)، شهرک رجیی(زنجیر)، شهرک مدنی و بافت قدیم تشکیل شده است. از خیابان‌هی اصلی بافت قدیم می‌توان به خیابان امام خمینی(ره)، شهیدمنتظری، سعیدی، مطهری، شریفی، طالقانی، باهنر،۲۲بهمن و همچنین بازار قدیم (بازار جنگزده‌ها یا بازار روز) اشاره کرد.
ناحیه صنعتی(ماهشهر جدید)
ماهشهر جدید(ناحیه صنعتی)، در پی ایجاد بندر صادراتی نفت به وجود آمده است. ناحیه صنعتی از محلات ۲۱۸دستگاه، ۵۲دستگاه، کارگری‌ها، SQها، کوی توحید(اتلانتیک)، کمپA، کویتی‌ها، فارابی، ۱۸۰دستگاه و بازار تشکیل شده است.
جغرافیی سیاسی
شهرستان بندر ماهشهر در جنوب غربی یران و جنوب استان خوزستان واقع گردیده و مساحت این شهرستان به میزان ۱۹۲۲ کیلومتر مربع می باشد. ین شهرستان داری ۸۳ کیلومتر مرز آبی با خلیج فارس می باشد. در سال ۱۳۳۹ شمسی بخش بندر معشور که بخشی از توابع خرمشهر محسوب می شده به شهرستان ارتقاء و در سال ۱۳۴۴ شمسی با تصویب هیات وزیران نام ین شهرستان از معشور به ماهشهر تغییر یافت. طی ین تقسیمات کشوری شهرهی هندیجان، جزیره خارک، سربندر، بندر امام فعلی و یازده دهستان به ین شهر ملحق شده و بعدها شهر امیدیه نیز به آن اضافه گردید. در طی ۵۰ سال گذشته برخی از ین شهرها از ماهشهر جدا شده و به شهرستانی مستقل تبدیل شده اند. در حال حاضر شهرستان بندر ماهشهر از دو بخش مرکزی و بندر امام خمینی(ره) تشکیل شده و داری سه شهر با نامهی بندر ماهشهر، بندر امام خمینی(ره) و چمران و یک دهستان با نام جراحی و ۶۵ روستا می باشد. شهرستان بندر ماهشهر از شمال به اهواز و رامشیر ، از غرب به شادگان، از شرق به امیدیه و هندیجان و از جنوب به خلیج فارس محصور می باشد.
رکورد نمایه گرما
دمای بندر ماهشهر در ۹ مرداد ۱۳۹۴ (۳۱ ژوئیه ۲۰۱۵) به ۴۳ درجه سانتی‌گراد رسید که با در نظر گرفتن دمای جنوب ایران چندان بالا به نظر نمی‌رسد، اما دمای نقطه شبنم (Dew Point) در این روز ۳۲ درجه سانتی‌گراد بود. از این رو نمایه گرما در بندر ماهشهر به ۶۸ درجه سانتی‌گراد رسید. (نمایه گرما بر اساس گرمای هوا و رطوبت نسبی آن تعیین می‌شود و نشان دهنده گرمایی است که مردم واقعاً حس می‌کنند).
آنتونی سالیانی، هواشناس و پژوهشگر شرکت Accuweather (شرکت آمریکایی فروش اطلاعات هواشناسی) در توئیتر این موضوع را «جالب توجه‌ترین» مشاهده دوران حرفه‌ای اش لقب داد و گرمای بندر ماهشهر را به رکورد جهانی نزدیک دانست.
رکورد نمایه گرما، در ظهران عربستان سعودی ثبت شده‌است؛ ۴۲ درجه گرمای هوا و ۳۵ درجه نقطه شبنم که نمایه گرما را به عدد ۸۱ درجه سانتی گراد رساند.
دانشگاه‌ها
در بندر ماهشهر دانشگاه های زیر فعال هستند:
دانشگاه آزاد اسلامی، ۲ دانشگاه پیام نور و دانشگاه امیر کبیر واحد ماهشهر چهره شهر را به صورت یک محیطی علمی نمایان می‌کند. شهرک‌های صنعتی دانشگاه آزاد اسلامی دارای ۸ هزار دانشجو و ۶۵ رشته در مقاطع کاردانی، کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری بوده که یکی از ۳ واحد دانشگاهی مهم دانشگاه آزاد اسلامی استان خوزستان محسوب می‌شود. شهرک‌های صنعتی دانشگاه امیر کبیر واحد ماهشهر دارای ۵۰۰ دانشجو و ۹ رشته در مقاطع تحصیلی کارشناسی تا دکتری بوده که تحصیلات خود را در آن انجام می‌دهند. شهرک‌های صنعتی دانشگاه پیام نور بندر ماهشهر و بندر امام خمینی (ره) دارای ۳۵۰۰ نفر دانشجو و ۲۶ رشته تحصیلی در مقطع کارشناسی فعال می‌باشند. همچنین تعداد استادان هیات علمی حدود ۳۰۰ نفر بوده که در دانشگاه‌های شهرستان مشغول به تدریس می‌باشند.