کلیات
دکتر محمود حسابی در سال ۱۲۸۱ شمسی از پدر و مادر تفرشی، در تهران دیده به جهان گشود. پدرش از سادات و سفیر کبیر ایران در بغداد و سپس شامات بود که به همراه خانوادهاش به بیروت نقل مکان کرد ولی پس از مدتی بدون خانوادهاش به ایران بازگشت و از آن پس، حسابی با فقر و تنگدستی، تحصیلات خود را ادامه داد.
شرایط تحصیلی و نبوغ علمی
حسابی از ابتدا تا پایان تحصیلات عالی، همواره حایز رتبه نخست در میان همدرسان بود. دکتر حسابی همزمان با فراگیری دروس در مدرسه، فراگیری و خواندن گنجینههای معارف اسلامی و ایرانی پرداخت. وی اندیشمندی بود که تنها به یک رشته از علوم و فنون بسنده نکرد و از سن ۱۷ سالگی موفق به اخذ مدارج عالی تحصیل گردید. از جمله این مدارک علمی میتوان به کارشناسی ادبیات، علوم، مهندسی راه و ساختمان، معدن، برق، زیستشناسی و دکترای فیزیک اشاره کرد. او به زبانهای رایج دنیا مانند عربی، انگلیسی، آلمانی و فرانسه، آشنایی کامل داشته و با زبانهای سانسکریت، لاتین، یونانی، پهلوی، اَوِستا، ترکی و ایتالیایی و روسی نیز آشنا بود.
شاگردی آلبرت انیشتین
دکتر حسابی تنها شاگرد ایرانی آلبرت انیشتین بود و علاوه بر استاد با دانشمندان معروف دنیا مانند: برتراند راسل و آندره ژید ارتباط علمی داشت.
نقش آفرینی های علمی
دکتر حسابی پایهگذار دهها مرکز علمی، صنعتی، فرهنگی و خدماتی در کشور بود که عبارتند از: دانشسرای عالی، اولین ایستگاه هواشناسی، اولین بیمارستان خصوصی ایران، دانشکده فنی و دانشکده علوم دانشگاه تهران، نخستین رصدخانه برای پیگیری اطلاعات ارسالی از ماهوارهها، مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران، انجمن موسیقی ایران و فرهنگستان زبان ایرانی و.. ایشان همچنین مدیر عامل شرکت ملی نفت ایران و نیز وزیر فرهنگ در دولت دکتر محمد مصدق بود. معروفترین تئوری علمی دکتر حسابی، نگره بینهایت بودن ذرات است که بالاترین نشان کشور فرانسه را برای ایشان به ارمغان آورد. استاد حسابی انسان آزادهای بود و همواره در صحنه تحقیق و تدریس و خدمت حضور داشت و به ترتیب هفت نسل دانشجو و استاد تا سن ۹۰ سالگی پرداخت. نامهای ایرانی، دیدگانی فیزیک، فیزیک حالت جامد مجموعه معادلهای فارسی اصطلاحات فیزیک، فرهنگ حسابی و رساله توانایی زبان فارسی بخشی از تألیفات اوست. در سال ۱۳۶۶ در کنگره شصت سال فیزیک ایران، از خدمات دکتر حسابی به عنوان پدر فیزیک نوین ایران، قدردانی گردید و در سال ۱۹۹۰ به عنوان مرد علمی سال جهان و مرد بین المللی ۱۹۹۱ انتخاب شد.
درگذشت
پروفسور محمود حسابی سرانجام در دوازدهم شهریور ۱۳۷۱ ش. در نود سالگی و هنگام معالجه بیماری قلب در بیمارستان دانشگاه ژنو بدرود حیات گفت. پیکر وی با حضور بسیاری از شاگردان و دانشدوستان بر حَسَب وصیتش در تفرش به خاک سپرده شد.