کلیات

قُرص‌ها،یا غرس ها، کُلیچه‌ها یا حب‌ها  اشکال دارویی جامدی هستند که از فشرده شدن گرده‌ها و ریزدانه‌ها به وجود می‌آیند و شامل انواع زیر می‌باشند:

واژه

واژه غرس درلغت نامه دهخدا غرس. [ غ َ / غ َ رَ ] ( اِ ) قهر و غضب و خشم و تندی و برآشفتگی. ( برهان قاطع ) ( مجمع الفرس ) ( از فرهنگ شعوری ). خشم و تندی. ( فرهنگ اسدی نخجوانی ) ( اوبهی ). غژم. غرش. غراش :

گر نه بدبختمی مرا که فکند

به یکی جاف جاف زودغرس.

او مرا پیش شیر بپسندد

من نتاوم برو نشسته مگس.

رودکی ( از فرهنگ اسدی ) ( از اوبهی ).

|| خوشه غله در زبان پهلوی. ( فرهنگ جهانگیری به نقل فرهنگ شعوری ) .

غرس. [ غ َ ] ( ع مص ) درخت نشانیدن بر زمین. ( منتهی الارب ) ( آنندراج ) . مغروس نعت است از آن. ( آنندراج ). درخت نشاندن و چیزی کاشتن.( برهان قاطع ). درخت نشاندن. ( تاج المصادر بیهقی ) ( مصادر زوزنی ) ( غیاث اللغات ). نشاندن. نشانیدن. درنشاندن. غرز. || قلمه کردن. قلمه زدن. خواباندن ( مثلاً شاخه مو را ). غُروس. غِراس. غِراسه. || از نوک وارد کردن .گذاشتن : و غرسوا فی الشموع العنبر و العود. ( دزی ج 2ص 206 ). || غرس کسی نعمتی را؛ به جای آوردن آن : غرس فلان عندی نعمةً؛ اثبتها. ( از اقرب الموارد ). || ( اِ ) درخت نشانده. ج ، اغراس ، غِراس.( منتهی الارب ) ( آنندراج ). ج ، غُروس. جج ، غروسات. ( دزی ج 2 ص 206 ). نهال. ( مقدمةالارب ). درخت در زمین نشانده شده. ( غیاث اللغات ). مغروس. و منه یقال : انا غرس یده و نحن غرس یده. ( اقرب الموارد ) : غرس معانی او به لطف تربیت و طیب آب و تربت ، شاخها کشیده. ( ترجمه تاریخ یمینی چ 1272 هَ. ق. ص 284 ). و نخواست غرس نعمتی که در حق او نشانده بود به یک عثرت از بیخ برآرد. ( ترجمه تاریخ یمینی چ 1272 هَ. ق. ص 342 ).با هزاران آرزومان خوانده است

بهر ما غرس کرم بنشانده است.

مولوی ( مثنوی ).

چون در این جو دید غرس سیب مرد

دامنش را دید آن پرسیب کرد.

مولوی ( مثنوی ).

اندران زندان ز ذوق بیقیاس

بشکفد چون گل ز غرس تن حواس.

مولوی ( مثنوی چ کلاله ٔخاور ص 403 ).

|| القضیب الذی ینزع من الحبة ثم یغرس. ( از اقرب الموارد ) ( تاج العروس ). || مو تازه. || شاخه یا ریشه یک گیاه ، مترادف اصل. || دُم انجیر. || نوعی خرما. || نان خرمائی مرباکرده و پرورده.( دزی ج 2 ص 206 ). || غراب کوچک. غِرس. ( از اقرب الموارد ). || وادی الغرس ؛ رودباری نزدیک فدک. ( منتهی الارب ). وادئی میان معدن النقرة و فدک است. ( از معجم البلدان ).

غرس. [ غ َ ] ( اِخ ) ( ابن الَ... ) شمس الدین محمد مصری. فقیه حنفی بود، به سال 1525م. از دنیا رفت. از تألیفات وی «الفواکه البدریة فی القضایا الحکمیة» است. ( از اعلام المنجد ).

غرس. [ غ َ ] ( اِخ ) ( بئر... ) چاهی است در مدینه ، منه الحدیث : غرس من عیون الجنة، و غسل ( ص )منها. ( منتهی الارب ). چاهی است در قبا مدینه که حضرت نبوی آب آن را به پاکیزگی ستوده و آن را مبارک شمرده است هنگامی که وفاتش نزدیک شد به علی ( ع ) فرمود: پس از مرگ مرا با آب بئر غرس غسل بده. واقدی گوید: منازل بنی نضیر در ناحیه غرس بود. ( از معجم البلدان ).

غرس. [ غ ُ ] ( ص ) درتداول عامه ، محکم. استوار. قرص. رجوع به قرص شود.

غرس. [ غ ِ ] ( اِ ) قهر و غضب و خشم و تندی و برآشفتگی. ( از برهان قاطع ). غرش. غراش. ( حاشیه برهان قاطع چ معین ). || خراش.( برهان قاطع ). غرش. غراش. ( حاشیه برهان چ معین ).

غرس. [ غ ِ ] ( ع اِ ) آب و جز آن که با بچه بیرون آید از رحم ، و پوست که بر روی جنین باشد، و اگر آن پوست را بر روی او بعد زائیدن بگذارند در حال بمیرد. ج ، اغراس. ( منتهی الارب ) ( آنندراج ). آنچه با بچه چون لعابی و مخاطی از شکم برآید، و پوست تنکی که بر روی نوزاداست. رطوبتی که بر سطح درونی امعاء باشد. || نهال. ( دهار ) ( مقدمةالادب ). آنچه غرس شود. فعل به معنی مفعول است مانند ذبح و حمل ( به معنی مذبوح و محمول ) چنانکه گویند: نحن اغراس یدک. ( از اقرب الموارد ). غَرس. رجوع به ترجمه تاریخ یمینی چ 1272 هَ. ق. ص 284 و 342 شود. || زاغ سیاه. ( منتهی الارب ) ( آنندراج ). غراب کوچک. غَرس. ( از اقرب الموارد )

درباره قرص

1. قرص‌های فشرده شده (Compressed Tab) که از فشرده شدن ساده مواد اولیه تهیه می‌شوند مانند استامینوفن.
2. قرص‌های چندبار فشرده‌شده (Multiple Compressed Tab) این نوع قرص‌ها یا به صورت دو لایه مجزا بر روی هم فشرده شده‌اند یا یک قرص در درون قرص دیگر وجود دارد. علل تهیه این شکل قرص عبارتست از:

• ناسازگاری شیمیایی مواد داخل قرص.
• باز شدن دارو در چند مرحله.
• تمایز فراورده یک کارخانه از فراورده‌های مشابه.

مانند آ.سی. آ >ACA<(ترکیب استامینوفن- کافئین- آسپیرین)

۳. قرص‌های با پوشش قندی (S.C.) (Sugar coated Tab):

در این شکل دارویی هسته مرکزی را با شربت پوشش داده‌اند. طعم و بوی دارو حس نمی‌شود و دارو در مقابل نور به‌طور نسبی محافظت می‌شود. قرص‌های S.C عموماً دارای ظاهر زیبا و خوشرنگ هستند از این رو شایعترین اشکال داروی مسموم‌کننده کودکان است. ساخت پرزحمت و وقت‌گیر آن‌ها از معایب آن‌ها است. به قرص‌های S.C دراژه نیز گفته می‌شود. مانند ایبوپروفن(Ibuprofen) که داروی مسکن است.

۴. قرص‌های دارای پوشش لایه نازک (Film coated Tab)(F.C.):

در این نوع قرص‌ها یک لایه پلیمری نازک بر روی هسته مرکزی کشیده شده‌است. مزایای آن مانند S.C است با این تفاوت که ظاهر زیبایی ندارد. مانند پروپرانولول (Propranolol)

.۵ قرص‌های دارای پوشش روده‌ای (Enteric coated Tab)(E.C):

در این نوع قرص پوشش قرص در pH اسیدی نامحلول و در pH قلیایی محلول است لذا این‌گونه قرص‌ها در روده باز می‌شوند. معمولاً داروهایی را که در اسید معده تخریب می‌شوند یا برای معده اثر تحریکی دارند را به این شکل تهیه می‌کنند. همچنین با توجه به تفاوت pH در نقاط مختلف روده می‌توان دارو را طوری طراحی کرد که در قسمت معینی در روده باز شود و اثر خود را در آن ناحیه اعمال کند. مانند بیزاکودیل (Bisacodyle) که داروی مسهل است. سولفاسالازین (Sulfa salazine) که در درمان کولیت زخمی کاربرد دارد.

۶. قرص‌های گونه‌ای و زیرزبانی:

فراورده‌های گونه‌ای را در بین گونه و آرواره قرار می‌دهند و فراورده‌های S.L را در زیر زبان قرار می‌دهند. در ایران شکل باکال (گونه‌ای) موجود نیست. این اشکال دارویی برای موادی به کار می‌روند که یا در اسید معده ناپایدارند، یا جذب کمی از روده دارند یا توسط آنزیمهای دستگاه گوارش و کبد به‌طور وسیعی بی‌اثر می‌شوند. تری نیتروگلیسیرین (T.N.G) که داروی ضد آنژین صدری است، نمونه‌ای از قرص‌های زیر زبانی است.

۷. قرص‌های جویدنی:

قرص‌هایی هستند که باید در هنگام مصرف جویده شوند. عموماً دارای موادی هستند که مزه خوشایندی دارند. داروهایی را به این شکل می‌سازند که حتماً باید در معده یا در هنگام ورود به روده کاملاً باز شده باشد. مانند قرص‌های ضد اسید و داروی مبندازول (Mebendazole) که یک داروی ضد کرم است.

۸. قرص‌های جوشان:

قرص‌های جوشان، قرص‌هایی هستند که در داخلشان اسید تارتریک، اسید سیتریک و بی‌کربنات سدیم وجود دارد و در اثر مجاورت با آب گاز دی‌اکسیدکربن (CO2) آزاد می‌کند. CO۲ آزاد شده علاوه بر متلاشی کردن قرص سبب ایجاد مزه مطلوب و پوشیده شدن مزه نامطلوب بخصوص مزه شوری فراورده می‌شود. قرص‌های جوشان برای ترغیب کودکان به مصرف دارو بسیار مناسبند ضمن اینکه فراورده‌هایی که در محیط مایع ناپایدار هستند را می‌توان به این شکل تهیه کرد و سپس در هنگام مصرف به صورت محلول درآورد. مانند قرص جوشان ویتامین C.

قرص‌های جوشان شدیداً به رطوبت حساس هستند. از اینرو باید آن‌ها را در قوطی حاوی دارو نگهداری کرد و تا از قبل از مصرف نباید آن‌ها را از جلد درآورد.

۹. قرص‌های پیوسته‌رهش (Sustained Release Tab)(S.R):

قرص‌های پیوسته‌رهش یا طولانی‌اثر قرص‌هایی هستند که به واسطه اعمالی که روی آن‌ها انجام شده‌است، فراورده خود را در مدت زمان طولانی تری آزاد می‌کنند. مزایای این دارو عبارتست از:

• کاهش دفعات مصرف دارو
• افزایش رغبت بیمار به مصرف
• کاهش عوارض جانبی
• به صرفه بودن از نظر اقتصادی
• لازم است ذکر شود که هر دارویی را نمی‌توان به این شکل تولید کرد. مانند تئوفیلین طولانی اثر (Theophyline S.R)

.۱۰ قرص‌های دارای یک شیار و دو شیار (Scored & Double scored Tab): قرص‌های یک شیاری و دو شیاری قرص‌هایی هستند که به ترتیب بر روی آن‌ها یک شیار و دو شیار کشیده‌اند. قرص‌های فوق را می‌توان با قرار دادن چاقو یا وارد کردن فشار به ۲ یا ۴ قسمت تقسیم کرد. مانند دیگوکسین (Digoxin) که در بیماران قلبی استفاده می‌شود.