کلیات

نماز جمعه یکی از عبادات است که دارای جهات مختلف عبادی، سیاسی و اجتماعی است همچنین منشا آثار و برکاتی می‌گردد آثاری چون: تقویت روح هم‌بستگی اسلامی و رشد ابعاد اجتماعی اسلام؛ ایجاد وحدت‌ و الفت بیشتر میان‌ مسلمانان؛ اصلاح و تزکیه فرد و جامعه با اطلاع‌رسانی عمومی؛ تأکید بر وعظ و آموزش‌ احکام اسلامی؛ و مطرح کردن مسائل مهم اجتماعی و سیاسی. این عبادت در فقه اسلامی دارای احکام خود می‌باشد که البته بین فق‌های مذاهب مختلف اسلامی، اختلافاتی در این احکام وجود دارد. نماز جمعه در زمان غیبتامام (علیه‌السلام) از نظر بسیاری از فق‌ها از جمله امام خمینی (ره) واجب تخییری است، یعنی انسان مخیّر است که میان نماز ظهر یا نماز جمعه یکی را انتخاب کند. ۵ مرداد ۱۳۹۸ نماز جمعه در ایران احیا و به امامت آیت الله طالقانی برگزار شد.  

اهمیت نماز جمعه

نماز جمعه از اهمیّت زیادی برخوردار است؛  امام صادق (علیه‌السلام) در این زمینه می‌فرماید: «ما مِنْ قَدَمٍ سَعَتْ‌الَی الْجُمُعَةِ الَّا حَرَّمَ اللَّهُ جَسَدَها عَلَی النَّارِ؛  
 هیچ کس نیست که به سوی نماز جمعه گام بردارد مگر آن که خداوند سبحان آتش جهنم را بر او حرام گرداند.»
درباره اهمیت حضور در نماز جمعه گفتنی است که‌ حضرت علی (علیه‌السلام) زندانیان را برای شرکت کردن در آن آزاد می‌کرد.  


نماز جمعه در سخنان امام خمینی (ره)

امام خمینی (قدس سرّه) در اهمیّت آن می‌فرماید: اسلام دین سیاست است، دینی که در احکام آن سیاست به وضوح دیده می‌شود... هر هفته یک اجتماع بزرگ تشکیل می‌شود تا نماز جمعه که مشتمل بر دو خطبه است و در آن باید مسائل روز و احتیاجات کشور از هر جهت طرح شود، برپا گردد؛ اسلام مردم را برای مقاصد بزرگ به این اجتماعات دعوت کرده است.  
«.. نماز جمعه عبادت است لکن عبادتی که مدغم (ادغام شده، ممزوج) در سیاست است.» 

وجوب نماز جمعه

نماز جمعه در فقه اسلامی دارای احکام خود می‌باشد و در بین فق‌های مذاهب مختلف اسلامی، اختلافاتی در این احکام وجود دارد.

آغاز وقت نماز جمعه

آغاز وقت نماز جمعه‌ هنگام‌ زوال خورشید است؛ تنها حنبلیان، بر خلاف نظر مشهور مذاهب دیگر، اقامه نماز جمعه را قبل از زوال (مانند نماز‌های عید) جایز دانسته‌اند.  

پایان وقت نماز جمعه

پایان وقت اقامه نماز جمعه به نظر اهل سنّت، انتهای وقت اختصاصی نماز ظهر است، زیرا نماز جمعه جانشین نماز ظهر به شمار می‌رود.  
به نظر مشهور فق‌های شیعه، آخر وقت نماز جمعه هنگامی است که سایه «شاخص» به اندازه خودش شود، هرچند برخی گفته‌اند حدیثی که به صراحت بر این مطلب دلالت کند، وجود ندارد.  

اذان دوم نماز جمعه

درباره اینکه قبل از اذان پیش از خطبه‌ها گفتن اذان مشروعیت دارد یا خیر بین مذاهب اسلامی اختلاف وجود دارد.

تعداد نمازگزاران

از جمله این شروط، اقامه نماز به‌ جماعت‌ و حضور حداقل چند نفر در نماز است. فق‌های مذاهب اسلامی درباره حداقل تعداد کسانی که حضورشان برای انعقاد نماز جمعه ضروری است، اختلاف نظر دارند: حنفیان، حضور حداقل سه تن علاوه بر امام جمعه، شافعیان و حنبلیان حضور حداقل چهل تن، و مالکیان حضور دست کم دوازده تن از اهالی شهر را لازم دانسته‌اند.  
برخی فق‌های شیعه‌   بر پا ساختن نماز جمعه را با حضور پنج تن واجب شمرده‌اند و برخی دیگر  برگزاری نماز جمعه را با حضور پنج تن مستحب و با حضور هفت تن واجب دانسته‌اند. به نظر فق‌های شیعه، حضور این تعداد تنها در ابتدای انعقاد نماز جمعه لازم است.  


 محل اقامه نماز

شرط دیگر اقامه نماز جمعه به محل آن مربوط می‌شود. به نظر حنفیان، برای اقامه نماز جمعه شرط است که محل اقامه آن،  امیر یا قاضی داشته باشد و از این‌رو، نماز جمعه تنها در شهر‌ها اقامه می‌شود و برپا داشتن آن برای ساکنان روستا‌ها واجب نیست؛ ولی، شافعیان و مالکیان برپایی نماز جمعه را در تمام شهر‌ها و روستا‌ها جایز و آن را صحیح شمرده‌اند.
به نظر حنبلیان، اقامه نماز جمعه در روستایی که کمتر از چهل نفر جمعیت دارد و نیز برای چادرنشینان واجب نیست،    ولی فق‌های امامی، ساکن‌ شهر یا روستا بودن را شرط اقامه نماز یا مانع آن ندانسته و فقط سکونت نمازگزاران را در محلی ثابت لازم دانسته‌اند، حتی اگر محل سکونت آنان چادر باشد.  

• در مورد عید فطر و مناسک آن چه می دانید؟