کلیات
مصلّای تهران یا مصلای امام خمینی (ره) مجموعه‌ای از بنا‌ها و فضا‌های لازم برای حضور جمعیت‌های میلیونی و برگزاری مراسم عبادی، سیاسی، اجتماعی و انجام فعالیت‌های متنوع فرهنگی، آموزشی و هنری نظیر برگزاری نمایشگاه‌های بزرگ فرهنگی، کلاس‌های آموزشی و… در تهران است.
تاریخچه
در سال ۱۳۶۱ اقدامات اولیه برای ساخت مصلایی بزرگ در تهران آغاز شد و زمین‌های منطقه عباس‌آباد تهران که پیش از انقلاب ۵۷ جهت ایجاد مجموعه شهری شهستان پهلوی در نظر گرفته شده بود و کنار چند بزرگراه اصلی تهران قرار دارد به عنوان منطقه‌ای مناسب برای ساخت این مصلا برگزیده شد.
در نامه مرحوم هاشمی رفسنجانی و رهبر معظم انقلاب به امام خمینی (ره) از مشکلات برگزاری نماز جمعه در دانشگاه تهران نوشته و آمده‌است: «استدعا دارد اجازه فرمایید به مقدار یک میلیون متر مربع از اراضی مزبور در حد فاصل خیابان شهید بهشتی به سمت شمال، که قسمت اعظم آن نیز با موافقت شهرداری محصور گردید و در اختیار مصلا است به ساختمان مصلا و تا حد لازم در محور قبله از شمال آن برای سایر مرافق اختصاص یابد.»
به این ترتیب بود که پس از بررسی‌های لازم که به اطلاع رهبر کبیر انقلاب رسید، در ۲۳ آبان ماه ۱۳۶۷، حضرت امام خمینی (ره) در پاسخ نامه برای ساخت مصلای تهران، نوشت:
«بسمه تعالی
انشاء الله در کنار ساختن مصلای تهران در ساختن بینش کفر ستیزی مسلمانان موفق باشید، ضمناً سادگی مصلی باید یادآور سادگی محل عبادت مسلمانان صدر اسلام باشد و شدیداً از زرق و برق ساختمان‌های مساجد اسلام آمریکایی جلوگیری شود. خداوند تمامی دست‌اندرکاران برپاکننده مساجد الله را تأیید فرماید.
روح اللَّه الموسوى الخمینى، ۲۳/ ۸/ ۱۳۶۷.
در سال ۱۳۶۹ یکی از طرح‌ها برای ساخت این مصلا برگزیده و کار ساخت پس از آن آغاز شد و به عنوان محلی برای تردد‌های روزانه مردم برای تفریح، خرید، آموزش و تعالی روح از طریق انجام رسوم دینی قرار گرفت و مرکزی برای اجتماعات عبادی و فرهنگی اصلی نظام جمهوری اسلامی شد.
دیگر پیشنهادها برای ساخت مصلی
مکان‌های دیگری برای ساخت مصلی پیشنهاد شده بودند: ۱ - پادگان ولیعصر (میدان سپاه) ۲ - پادگان حر (خیابان کارگر جنوبی- میدان حر) ۳ - زمین‌های شمال میدان آزادی ۴ - بوستان لاله (بلوار کشاورز) که با دلایلی مانند عدم دسترسی مناسب، مرکزیت نداشتن، لزوم تملک تعداد زیادی از واحد‌های مسکونی، عدم گنجایش مناسب برای پذیرش تعداد زیاد اتوبوس، دسترسی کم به مترو در خصوص پادگان، ولی عصر و حر و همچنین تردد هواپیما‌ها همجواری با ترمینال اتوبوس غرب در خصوص زمین‌های شمالی میدان آزادی و نیز به دلیل لزوم نگهداری و حفظ بافت تفریحی و فضای سبز پارک لاله، این گزینه‌ها منتفی شد.
فراخوان ایده برای آغاز ساخت مصلی
به موازات فعالیت‌های اولیه انجام شده در سال ۱۳۶۱ برای تملک اراضی، به منظور تهیه طرح معماری مصلی، از چند نفر از مهندسین مجرب برای تشکیل کمیسیون طرح و برنامه مصلی، دعوت شد. پس از بررسی‌های متعدد برای جمع‌بندی نظرات کلی صاحبنظران و اساتید ذیربط، همایشی در دفتر رئیس‌جمهور وقت تشکیل و با استفاده از نتایج این گردهمایی و نظرخواهی از مردم، متخصصین، مسئولین و روحانیون، برنامه مقدماتی در کتابچه‌ای به نام «برنامه مصلای بزرگ تهران» تدوین و به تأیید ریاست جمهوری وقت و امام جمعه تهران رسید.
در ۲۹ دی ۱۳۶۴، در فراخوانی از طریق تریبون نماز جمعه، از طراحان باتجربه و واجد شرایط، برای شرکت در مسابقه تهیه طرح مصلی، دعوت شد. در این مسابقه ۳۶ شخصیت حقیقی و حقوقی، از داخل و خارج ایران شرکت کردند. شرکت کنندگان خارجی از کشور‌های ژاپن، سوریه، پاکستان و هلند در مسابقه به رقابت پرداختند.
این مسابقات زیر نظر هیئت داوران، متشکل از آقایان محمدکریم پیرنیا، مهندس مهدی چمران، مهندس باقر آیت‌الله‌زاده شیرازی، مهندس غفاری و مهندس حجت برگزار شد. انجام این مسابقه عمومی با وجود هزینه کم، نتایج ارزشمندی دربرداشت که مهم‌ترین آنها تبدیل شدن نظرات کلی به خطوط اولیه طرح معماری بود. در این مسابقه هیچ‌کدام از طرح‌ها نتوانست نظر هیئت داوران را تأمین کند.
در مرحله بعد با ارائه این نتایج به تعدادی از اساتید معماری کشور، از ایشان درخواست جمع‌بندی و نیز ارائه اسکیس پایه برای طرح مصلی گردید که از این میان آقایان دکتر لطیف ابوالقاسمی و دکتر پرویز مؤید عهد هرکدام طرح خود را ارائه کردند و در نهایت طرح آقای مؤید عهد در سال ۱۳۶۵ مورد قبول واقع شد و به تأیید رئیس‌جمهور رسید، کمیسیون برای تکمیل طرح در مرحله یک با چندین شرکت مشاور مانند ایریتک و خانه‌سازی وارد مذاکره شد که اغلب آنها تقاضای هزینه سنگینی نموده و در عین حال انجام آن را فوق طاقت بالفعل خود در آن زمان، قلمداد کردند.
بازنگری نهایی در طرح
در سال ۱۳۶۹ با تعیین گروه جدیدی از مهندسین، مجدداً به بازنگری طرح‌های مختلف ارائه شده قبلی پرداخته شد و در نهایت جزوه‌ای پیرامون طرح‌های ارائه شده در مسابقه، تهیه و به استحضار رهبر انقلاب رسانده شد. در نهایت طرح آقای مؤید عهد به عنوان طرح ساخت "مصلای امام خمینی تهران" انتخاب و مورد تأیید مجدد قرار گرفت و ترسیم پلان‌ها و برش‌های جدیدی از طرح و نیز ساخت ماکت مجموعه در دستور کار معمار طرح قرار گرفت.
موقعیت
هسته مرکزی مجتمع بزرگ مصلّای امام خمینی (ره) در ۲۰۴هکتار از اراضی عبّاس‌آباد در زمینی به وسعت ۶۵ هکتار که از شمال به بزرگراه رسالت، از جنوب به خیابان شهید بهشتی خیابان عباس‌آباد، از شرق به خیابان شهید قنبر زاده و از غرب به بزرگراه شهید مدرس محدود است، در حال احداث می‌باشد.
موقعیت مصلی در گسترده شهر تهران از دیدگاه‌های متفاوتی نظیر دسترسی راحت، نزدیک بودن به جمعیت میلیونی مورد بررسی قرار گرفت و در نتیجه پس از ارزیابی گزینه‌های مختلف، اراضی عباس‌آباد جهت اجرای طرح مصلی مناسب تشخیص داده شد و نتیجتاً محل مذکور به مرکز ثقلی نمادین و مظهر و سمبل اصلی شهر تهران مبدل خواهد شد.
مشخصات بنا
طراح و معمار مصلی پروژه، دکتر پرویز موید عهد می‌باشد. محور اصلی طرح مصلی که طولانی‌ترین محور طرح است، در جهت قبله قرار داشته و همه ساختمان‌ها به تبعیت از این محور، در جهت قبله یا عمود بر آن هستند. مصلی ۱۴ گلدسته، ۱۲ صحن و ۵ ورودی دارد. ارتفاع ایوان بزرگ مصلی ۷۲ متر به عدد شهدای کربلا و ارتفاع گنبد مسجد جامع ۶۳ متر به عدد سال‌های عمر پیام اسلام (ص) است.
مصلی دارای ۷ گنبد می‌باشد که متأثر از معماری گنبد‌های ایرانی مناطق مختلف کشور طراحی شده‌اند. گنبد اصلی مصلی، از بزرگترین گنبد‌های جهان اسلام است. ۵ ورودی اصلی که بنام‌های باب رسول‌الله، باب امیرالمؤمنین، باب فاطمه الزهرا س، باب امام حسن ع و باب امام حسین ع نام‌گذاری شده‌اند. در مجموعه هر ورودی دو گلدسته، یک ایوان و یک گنبد با معماری و بنا‌های متفاوت وجود دارد.
تعداد گلدسته‌های مجموعه مصلی ۱۴ عدد می‌باشد. دو گلدسته اجرا شده فعلی، بلندترین آنها بوده که در جهان اسلام بی بدیل می‌باشند. ارتفاع این گلدسته‌ها ۱۴۰ متر بوده و داخل گلدسته‌ها، پله‌های مارپیچ طراحی شده که از میا آنها آسانسور عبور می‌کند.
ایوان بزرگ میان مسجد جامع و گلدسته‌های اصلی به صورت پوسته‌ای به ارتفاع ۷۲ متر و دهانه ۱۱۰ متر طراحی گردیده‌است. طراحی این ایوان نسبت به انواع معماری ایوان‌ها در مساجد، نوگرایانه و بدیع می‌باشد.
در مجموعه مصلی، از حوض‌ها و آبنما‌های متعددی برای طراوت بخشیدن به محیط استفاده شده‌است. حوض مرکزی مصلی دارای ۳۰۰۰ متر مربع مساحت است. همچنین در طراحی مجموعه مصلی، فضای سبز دارای اهمیت ویژه‌ای بوده، به‌طوری‌که در نقاط مختلف ماکت طرح، فضای سبز جهت ایجاد محیطی لطیف و آرامش بخش، در نظر گرفته شده‌است.
شبستان مصلی
شبستان‌های پنج‌گانه، در شمال صحن مرکزی مجموعه مصلی واقع شده‌است. این بنا با زیربنایی بالغ بر ۳۰هزار متر مربع در طبقه اصلی گنجایش ۳۸۰۰۰ نفر را برای اقامه نماز دارد. در نمای داخلی و خارجی شبستان از کتیبه خط معرق، از انواع ثلث، نستعلیق و نسخ با مضامین سوره‌های قرآنی، ادعیه، احادیث و بخش‌هایی از وصیت‌نامه بنیان‌گذار جمهوری اسلامی اجرا گریده است.
محراب شبستان در ضلع جنوبی شبستان ۴ و در مجاورت ساختمان امام جمعه با ارتفاع تقریبی ۱۰ متر می‌باشد. سبک معماری محراب از نوع مصرع بندی و طرح اسلیمی و خطایی می‌باشد که مزین به آیات قرانی و ادعیه است.
رواق شهدای محراب
در قسمت جنوبی پیش ورودی‌هایی به موازات شبستان‌های ۵ گانه به منظور ورود و خروج به شکل قوس‌های شلجمی به همراه کاشی کاری معرق به صورت کتابت آیات قرانی، شمسه و مصرع اجرا گردیده‌است.
صحن غربی
صحن غربی که می‌توان از آن، به عنوان پیش ورودی بدون سقف شبستان‌ها نام برد به وسیله پله‌هایی که در شمال و غرب این محل قرار دارند، دسترسی محوطه‌های بالای مصلی به شبستان‌ها میسر می‌گردد.
ایوان بزرگ مصلی
سازه این ایوان ۱۱۰ متر دهانه و ۱۱۰ متر طول دارد. همچنین ارتفاع سازه این بنا نیز ۸۰ متر است که از جمله سازه‌های منحصر به فرد دنیا محسوب می‌شود. گفتنی است باتوجه به نوع سازه و منحصر به فرد بودن آن کار طراحی و اجرای اولیه حدود ۶ سال زمان برده و به گفته نماینده پیمانکار آن اجرای کامل طرح حدود ۳۰ ماه به طول می‌انجامد.
کاربری مصلی
مصلای امام خمینی (ره) که مجموعاً تا ۵۰۰۰۰۰ نفر گنجایش دارد تنها به عنوان محل برگزاری نماز‌های یومیه و نماز‌های جمعه مورد استفاده قرار نمی‌گیرد، بلکه به صورت یک مجتمع بزرگ اسلامی که دارای کاربری‌های متنوعی است، طراحی شده‌است. در طرح مصلی سالن‌های متعددی به منظور برگزاری گردهمایی‌ها و سمینار‌های داخلی و بین‌المللی، همچنین موزه انقلاب اسلامی، آمفی تاتر، مرکز مطالعات و تحقیقات بین‌المللی اسلامی، مؤسسه آموزشی علوم اسلامی، مرکز آموزشی صنایع دستی و هنر‌های اسلامی و ایرانی، بنای یادمان وداع امت با امام، بازار صنایع دستی و فرهنگ و نشریات و … طراحی شده‌است.