کلیات

شاه‌دانه یا کانابیس سرده‌ای از گیاهان گلدار و گیاهی یک‌ساله است. میوهٔ یا همان گل این گیاه ریز و روغنی بوده و خاصیت آرام‌بخش و فعالسازی موقت مغز را دارد که از آن برای مصارف درمانی نیز استفاده می‌شود. از بخش‌های مختلف این گیاهان مشتقات فراوانی از جمله تخم شاه‌دانه و الیاف شاه‌دانه و سایکواکتیوهایی مثل ماری‌جوانا و حشیش تهیه می‌شود. گونه‌های مختلفی از شاهدانه وجود داشته و دست کم سه گونه از این سردهٔ گیاهی معرفی و ثبت شده‌است.^[

مشخصات گیاه

گیاهی شبیه به گزنه که بلندیش تا بیش از چهار متر می‌رسد. دارای غنچه‌های متعدد، برگ‌های کشیده و دانه‌های ریز است. همچنین از دانه‌ها جهت تهیه روغن و تولید صابون استفاده می‌شود. برگ‌ها و غنچه مستقیماً جهت تولید بنگ یا حشیش استفاده می‌شود.(تی.اچ. سی) در گونه ماده این گیاه غلظت بیشتری دارد. بر طبق بیانات مورخین، شاهدانه از اولین گیاهانی بوده که توسط بشر کشت شده‌است و استفاده از برگ و غنچه شاهدانه (کانابیس) به عنوان کانابینوئید به بیش از ده هزار سال قبل می‌رسد. بر طبق گزارش سازمان ملل، سالانه حدود ۸۷۴ میلیون نفر از شاهدانه به عنوان محرک استفاده می‌کنند و بیش از ۴۹۲ میلیون نفر به عنوان دارویی برای درمان مریضی ها استفاده می کنند و این در حالی است که قریب به ۲۰۳ میلیون نفر آن را روزانه مصرف می‌کنند. در بعضی از کتب قدیمی به کانابیس گیاه مقدس می‌گفتند. از این گیاه جهت درمان بعضی بیماری‌ها، کم کردن درد قاعدگی خانم‌ها، درمان افسردگی و درمان علایم اختلال توجه … استفاده می‌شود. شاهدانه در استان‌های فارس، اصفهان، تهران و شمال ایران جهت تولید الیاف یا بذر کشت می‌شود. جنس مؤنث این گیاه در ایران به نام وید,گل,ماری نیز شناخته می‌شود که مورد مصرف تدخینی قرار می‌گیرد.

نژادهای گیاه

گیاه کانابس یا شاهدانه به سه دسته ی اصلی Cannabis Sativa, Cannabis Indica و Cannabis Ruderalis تقسیم می‌شود. مبنای دسته‌بندی به این شکل بر اساس Terpene profile و شکل ظاهری هر Phenotype از این گیاه است.

به طور مثال نژاد Afghan Kush با برگ‌های پهن و ترپن غالب Myrcene در دسته ی ایندیکا و نژادهای مهم مدیکال قرار می‌گیرد. پژوهشگران ترکیت THC و Myrcene را دلیل ایجاد احساس آرامش در بین مصرف کنندگان ایندیکا می‌دانند.

در میان نژادهای ستیوا مانند Super Lemon Haze , برگ ها به صورت باریک‌تر. کشیده‌تر. قد گیاه بلندتر است و دوره ی گلدهی بیش‌تر از نژادهای ایندیکا زمان می‌برد. ترپن غالب این نژاد Limonen بوده است، که در درمان افسردگی و افزایش احساس رغبت و میل به انجام کار تاثیر به‌سزایی و در درمان علایم اختلال حواس کاربرد دارد.

تاثیر نژادهایی که جنوتایپ ایندیکا دارند غالبا آرامش‌بخش است و در سرار بدن احساس می‌شود و برای کنترل درد, کنترل استرس و درمان برخی از انواع ADHD کاربرد دارد

همچنین از این نژاد برای کنترل حالات تهوع بعد از شیمی درمانی, کاهش علایم MS نیز استفاده میشود.

در میان نژادهایی که نزدیک به مدار استوا یافت میشود مانند Swazi Gold تاثییر تدخینی گیاه بیش‌تر در سر و مغز احساس شده و بسته به Terpene profile گیاه میتواند حالاتی مثل گیجی. سرخوشی زیاد و یا افزایش تمرکز را در مصرف کننده ایجاد کند.

از هر دو نژاد گیاه استفاده دارویی شده و هرکدام بسته به میزان کانابینویدهای مختلف در درمان بیماری های مختلف,متفاوت عمل می‌کنند.

نژاد Ruderalis در صنعت بذر شاهدانه صرفا برای تولید واریته های خود گل زا با روش های اصلاح ژنیتیکی استفاده شده و با این روش گیاه از حالت فتوپریودیک خارج شده و موعد گلدهی گیاه به مدت زمان رشد بستگی دارد و چرخه‌های نوری را نادیده می‌گیرد.

مشتقات گیاه

از بخش‌های مختلف این گیاه مواد مختلفی بدست می‌آید. از جمله:

الیاف

از ساقه‌های گیاه نر شاهدانه الیافی تهیه می‌شود که برای بافت طناب، گونی و پارچه‌های ضخیم و تولید مواد کامپوزیت به کار می‌رود.

تخم شاه‌دانه

گیاه مؤنث شاهدانه دارای چندین گل است. داخل تخمدان این گل‌ها دانه‌های سیاه رنگی است که در حقیقت همان شاه‌دانه‌ای است که به عنوان آجیل در ایران مصرف می‌شود و طعم مطبوعی دارد؛ و برای خوراک بعضی از پرندگان زینتی نیز می‌توان از این دانه استفاده کرد.

روغن شاه‌دانه

روغن شاه‌دانه گرم و خشک از درجه سوم است و خاصیت دارویی دارد و برای درمان درد گوش و اعصاب و تحلیل ورم‌های صلب استفاده می‌شود.

مواد روانگردان

مواد روان‌گردان به موادی الحاق می‌شود که توانایی تغییر در افکار، خلق و خو، درک و حواس افراد را دارد. مواد اصلی روان‌گردان موجود در شاهدانه و فراورده‌های آن مثل ماری‌جوانا و حشیش را کانابینوئید می‌نامند که اصلی‌ترین آن تی.اچ. سی (تتراهیدروکانابینول) است.

ماری‌جوانا

این ماده از سر گل و برگ‌های جوان گیاهِ مؤنث شاه‌دانه که حاوی ترکیوم به دست می‌آید.

استفاده از نام ماری‌جوانا در کشورهای آمریکایی و اروپایی به دلیل تاثیرات نژادگرایانه نکوهش میشود و در مقابل از نام علمی این گیاه که کانابیس می باشد استفاده میشود

حشیش

حشیش ماده‌ای جامد اما بسیار نرم است که از تجمیع ترایکوم های گیاهِ مؤنث شاه‌دانه به روش های مختلف از جمله الک دستی, حشیش حبابی در آب سرد یا مالیدن دستان به بافت رزینی گیاه در هنگام گلدهی به دست می‌آید که به این روش چرس می‌گویند. حشیش اثراتی مشابه ماری جوانا (علف، کانابیس، شاهدانه، گل) دارد.

روغن حشیش

روغن حشیش خالص‌ترین ترکیب سایکواکتیو تهیه شده از گیاهِ مؤنث شاه‌دانه است. یک آشپز شیمیدان روغن حشیش را استخراج کرد او گیاه شاهدانه را درون یک حلّال قرار داد و عصاره ماده محرک تی‌اچ‌سی را از آن استخراج کرد. حشیش حاوی مقدار نسبتاً زیادی از تی‌اچ‌سی است که به رنگ قهوه‌ای سوخته با بویی مانند بوی برگ درخت بید که طریقه مصرف آن مانند ماری جوانا ست و در سیگار بار می‌شود با این تفاوت که قبل از بار شدن باید حرارت داده شود و همراه با توتون سیگار بار می‌شوود.

كره تی اچ سی

برای اولین بار در سال ۲۰۲۰ بود که یک شیمیدان در خانه با کم ترین امکانات ممکن توانستند ماده ای با خلوص ۳۵% تی اچ سی به دست آورد که نام او را کره تی اچ سی گذاشت.

این کره خواص های متعددی دارد که مهم ترین آنها سرخوشی و انرژی فراوان است .

بعد از مصرف تی اچ سی و سی بی دی موجود در این کره وارد خون شده و بعد از گذشت ۴۵ دقیقه کم کم اثرات خود را روی بدن می گذارد بعد از گذشت ۶ ساعت اثرات این محصول به اوج خود می رسد و تا ۱۲ ساعت روی بدن باقی می ماند.

از خواص های این محصول می تواند به موارد زیر اشاره کرد :

سرخوشی

انرژی زیاد

افزایش قدرت تفکر

باز شدن خلق و خوی

تسکین درد ها

رفع گرفتگی عظلانی

و موارد دیگر اشاره کرد

ماده مؤثر

عنصرِ سایکواکتیو اصلی و فعالِ گیاهِ شاه‌دانه تی‌اچ‌سی است. حشیش و ماری‌جوانا هر دو حاوی تی‌اچ‌سی هستند. بخش مواد و جرایم سازمان ملل متحد طبق اعطلاعات خود در زمینه کشت و ژنتیک کانابیس عنوان می‌کند که ماری‌جوانا غالباً دارای حدود %۵ تی‌اچ‌سی است. صمغ حاوی حدود ۲۰٪ تی‌اچ‌سی است ، قنچه گیاه مونث حاوی حدود ۳۰% تی اچ سی و روغن حشیش می‌تواند تا بیش از ۶۰٪ حاوی تی‌اچ‌سی باشد.

 در مرکز ملی پیش‌گیری و اطلاعات مرتبط با کشت گیاه کانابیس در کانادا  عنوان می‌کند که گل‌های گیاه مادهٔ شاه‌دانه حاوی بالاترین میزان تجمع تی‌اچ‌سی است، بعد از آن برگ‌ها بیشترین میزان تی‌اچ‌سی را دارند و بعد از آن دانه‌ها و ساقه میزان بسیار کمتری تی‌اچ‌سی دارند. بخش مواد و جرایم سازمان ملل متحد بعد از تحقیق های علمی ژنتیکی فراوان عنوان می‌کند که برگ‌ها می‌توانند تا ۱۰ برابر کمتر از گل‌ها حاوی تی‌اچ‌سی باشند و ساقه و بذرها تا ۱۰۰ برابر کمتر.

مکانیسم اثر تی اچ سی

تی‌اچ‌سی به گیرنده‌های CB1 و CB2 موجود در مناطقِ مختلفِ مغز، از جمله هیپوکامپ، مخچه، هستهٔ دمی و نئوکرتکس متصل می‌شود.^[۸] یکی از اثراتِ تی‌اچ‌سی آزادسازیِ دوپامین است. چن و همکارانش (۱۹۹۰) دریافتند تزریقِ تی‌اچ‌سی به موش‌های صحرایی، منجر به آزاد شدنِ دوپامین در بخش‌های هستهٔ دمی و قشرِ پیشانی _ میانیِ آن‌ها می‌گردد.

تاثیرات محسوس

- توهم ذهنی در دوزهای بالا و در روش هایی جز تدخین مستقیم

- تغییر در درک رنگ و صدا

- افزایش اشتها

- سرخی چشمها

- گیجی و بی‌توجهی به اطراف

- تند شدن ضربان قلب و افزایش اضطراب

- احساس تشنگی، خشک شدن و کف کردن بزاق دهان

- آسیب به حافظهٔ کوتاه مدت

- حرف زدن زیاد ( بسته به نوع نژاد و ترکیب ترپن ها )