آشوراده،  تنها جزیرهٔ ایرانی دریای خزر است که در شهرستان ترکمن و در استان گلستان قرار دارد. این جزیره به وسیله کانال خوزینی از شبه جزیره میانکاله جداشده و در فاصله ۳ کیلومتری بندر ترکمن و ۲۳ کیلومتری گرگان واقع شده است.

 

۴۰درصد خاویار ایران در نزدیکی این جزیره به دست می‌آید.

آشوراده در سال ۱۳۵۴ جز نخستین مناطق زیست کره جهان معرفی و ثبت شد. در همین حال در کنوانسیون رامسر در زمره تالاب‌های مهم دنیا قرار گرفت و سومین اهمیت این منطقه عضویت آن در پناهگاه حیات وحش است که در تمامی ایام سال میزبان انواع پرندگان است.

 

روستای آشوراده
روستای متروکه آشوراده با بیش از ۱۰۰۰ نفر سکنه دارای امکاناتی مثل شرکت تعاونی روستایی، مدرسه راهنمایی، مغازه، مسجد و حسینیه در جزیره قرار دارد که قبلا مردم آن به مشاغل دامداری، کارگری، پیشه‌وری و ماهی‌گیری مشغول بوداند، اما در سال ۱۳۷۲ به علت بالا آمدن سطح آب دریای خزر و رخ دادن سیل مردم جزیره، آنجا را ترک کردند و هم‌اکنون تنها کارمندان شیلات در آن ساکن هستند.

پاسگاه مرزی دریایی یا همان پاسگاه ژاندارمری سابق در دوره پهلوی در جزیره قرار داشت و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی مراقبت از پاسگاه و دریا به حراست سپاه پاسداران واگذار شد و بعد اداره شیلات بندرترکمن، مسئولیت نگه داری از دریا را برعهده گرفت. در اواخر سلطنت شاه، یک افسر ساواک به نام سروان حامد جلاد معروف صیادان ترکمن رئیس پاسگاه ژاندارمری بود، که خیلی از ماهی گیران و صیادان ترکمن را به خاطر صید چند عدد ماهی به قتل رساند و بعد انقلاب ۵۷ اعدام شد.


نام
لفظ «آشوراده» در زبان ترکمنی به معنای «جزیرهٔ آشور» است؛ و دارای دو بخش آشیر (آشور) و آدا (جزیره) {آشیرآدا = آشوراده} است. ترکمن‌ها به این جزیره «مال آشیر» هم می‌گویند، زیرا در زمان‌های قدیم از ساحل بندر ترکمن دام‌های خود را جهت چراندن به جزیره می‌رساندند و در این لفظ «مال» به معنای «دام» و «آشیر» به معنای مصدری «رساندن» است.

 

جغرافیا
این جزیره که در سده‌های گذشته در پی عملکرد و فعالیت گروه‌های انسانی با حفر کانال از توده اصلی خشکی خود (شبه جزیره میانکاله) جدا افتاده‌است. محدوده «آشوراده» در اثر بالا آمدن سطح آب دریاچه خزر توسط کانال طبیعی «خزینی» به صورت جزیره آشوراده از شبه جزیره میانکاله جدا شده‌است. به این ترتیب، جزیره آشوراده از شمال به دریاچه خزر، از شرق به تنگه‌ای باریک موسوم به «تنگه چپق‌اوغلی» و از غرب به کانال طبیعی خزینی و ادامه شبه جزیره میانکاله و از جنوب به خلیج گرگان منتهی می‌شود.

ارتفاع آشوراده از سطح دریا‌های آزاد برابر ۲۶- متر است. طول جغرافیایی آشوراده برابر ۵۳٫۸۵۰۰ عرض جغرافیایی آن ۳۶٫۸۳۳۳ است. جزیره با آب وهوای معتدل در ۵ کیلومتری غرب بندر ترکمن قرار دارد.

پوشش گیاهی جزیره، بوته‌های تمشک، نوعی خار خودرو و درختان انار ترش است و حیواناتی همچون شغال، روباه، خرگوش، ماهی، قرقاول، کبک و پرندگان دریایی در جزیره یافت می‌شوند. گراز و نوعی اسب وحشی در این جزیره زندگی می‌کنند که توانایی خوردن آب شور دریا را دارند و طول عمر بسیار کمی دارند.


پیشینه
آشوراده در اغلب منابع تاریخی به عنوان مجمع الجزایر آشوراده که متشکل از سه جزیره بوده‌است، آمده که با بالا آمدن سطح آب هر دو جزیره کوچک انتهای آن در آب فرورفته و در حال حاضر تنها یک جزیره باقی مانده‌است.

برخی از مورخان اعتقاد دارند که آشوراده همان جزیره آبسکون بوده‌است که در زمان حمله مغول به ایران،  سلطان محمد خوارزمشاه به این جزیره گریخت و همان‌جا در سال ۱۲۲۰ میلادی درگذشت.

این شبه جزیره در زمان صفوی به عنوان شکارگاه مورد توجه قرار گرفته و به این سبب دژ‌هایی در این جزیره بنیاد شد.

در سال ۱۸۳۷ این جزیره با وجود اعتراض ایران به دست نیرو‌های روسیه اشغال شد. پس از این اشغال، نیرو‌های روسی تا چندین دهه یک پاسگاه نظامی در آن داشتند.

هم‌اینک این جزیره دو بنای تاریخی در خود دارد. قلعه روس‌ها که در زمان رضاشاه بنای آن تجدید گردیده و به پاسگاه تبدیل شده و خانه وزیر مختار روس، قلعه تخریب گردیده و خانه نیز در حال تخریب است.



واگذاری به بخش خصوصی
مطابق قانون اصلاح قانون حفاظت و بهره برداری از جنگل‌ها و مراتع، هر گونه دخل و تصرف در مناطق حفاظت شده محیط زیست غیر قانونی است؛ و دادستانی طبق این قانون مخالف واگذاری این جزیره به بخش خصوصی است.

 

تاریخچه واگذاری به بخش خصوصی
در ۱۳۸۳،  بنیاد علوی وابسته به بنیاد مستضعفان با ارائه سند مالکیت جزیره که در سال ۱۳۷۶ ثبت شده بود، مدعی مالکیت جزیره شد. بنیاد علوی مدتی بعد با واگذاری بخش‌هایی از جزیره به یک شرکت خصوصی،  بخش خصوصی را با سازمان محیط زیست وارد مناقشه حقوقی کرد. در دوره ریاست معصومه ابتکار بر سازمان محیط زیست و در آخرین جلسه هیئت دولت محمد خاتمی، دولت واگذاری ۳۸۰ هکتار از این جزیره به شرکت خصوصی «مناطق گردشگری جهان» را تصویب کرد.

 

سازمان بازرسی کل کشور واگذاری را لغو کرد
در نتیجه پیگیری کارشناسان و افشاگری‌های رسانه‌ای،  سازمان بازرسی کل کشور به تخلفات برخی مدیران استانداری گلستان و غیرقانونی بودن واگذاری اشاره کرد.  دولت محمود احمدی‌نژاد و سازمان محیط زیست با ریاست فاطمه واعظ جوادی، با پیگیری سازمان بازرسی کل کشور، مصوبه واگذاری جزیره آشوراده به عنوان یکی از اصلی‌ترین مناطق حفاظتی پناهگاه حیات وحش میانکاله را باطل کرد.

 

واگذاری دوباره، این بار به شرکت صباح در دولت احمدی نژاد
در پایان دوره ریاست‌جمهوری محمود احمدی‌نژاد امتیاز سرمایه‌گذاری در آشوراده به یک شرکت لبنی به نام شرکت لبنی صباح ابراهیمی واگذار شد که انتقادات و مناقشاتی را در پی داشته‌است.

 

واگذاری پر حاشیه به بخش خصوصی در دولت روحانی
دولت حسن روحانی با ریاست معصومه ابتکار بر سازمان محیط زیست، این منطقه را دوباره به بخش خصوصی واگذار کرد. دولت با پشت کردن به قانون، بی‌توجهی به دستور معاون دادستان کل کشور، نادیده گرفتن مخالفت مرکز پژوهش‌های مجلس و بر خلاف تمامی قوانین و کنوانسیون‌های بین‌المللی اجرای این طرح مخرب را به تصویب رسانده است.

بخش خصوصی می‌خواهد در ۲۲ هکتار از جزیره آشوراده هتل، مرکز تجاری، میدان تیراندازی، بازار‌های متعدد، زمین گلف و تنیس، باغ پرندگان، موزه، پارک بازی، رستوران، سفره خانه، پلاژ بانوان و آقایان، قایقرانی و جاده احداث کند.

معصومه ابتکار، رئیس سازمان محیط زیست که دوبار این جزیره را به بخش خصوصی واگذار کرده است، با رد موضوع واگذاری جزیره آشوراده اعلام کرد: «تن‌ها ۱۰ درصد آشوراده مربوط به گردشگری طبیعی است و واگذاری این منطقه به هیچ وجه ممکن نیست، چرا که جزو اراضی ملی است. همچنین چهارچوبی در خصوص گردشگری طبیعی در منطقه آشوراده مشخص شده و فعالیت‌های سنگین نظیر دخل و تصرف و تخریب به هیچ وجه صورت نمی‌گیرد و سازمان محیط زیست اجازه چنین اقدامی را نخواهد داد.»

آسیب به محیط زیست و اعتراض فعالان محیط زیست
کارشناسان محیط زیست به واگذاری جزیره به بخش خصوصی اعتراض دارند و نسبت به احتمال تخریب زیست‌محیطی و آسیب به زیست‌بوم این منطقه هشدار داده‌اند.


دستور رئیسی برای اجرای طرح گردشگری

در اسفندماه ۱۴۰۰ سید ابراهیم رئیسی دستور داد تا ظرف مدت کوتاهی طرح گردشگری این جزیره اجرایی شود.