کلیات
آیت اللَّه سیدحسن مدرس در حدود سال ۱۲۴۹ ش. در قریه "سرابه کچو" از توابع زواره اردستان در استان اصفهان دیده به جهان گشود. سیدحسن در ۱۴ سالگی به اصفهان عزیمت کرد و ده سال تمام در آنجا به بحث و تحقیق پرداخت. وی در سال ۱۲۷۲ ش. به نجف اشرف هجرت نمود و به مدت هفت سال از محضر حضرات آیات علامه سیدمحمدکاظم یزدی، آخوند خراسانی و نیز میرزای بزرگ شیرازی استفاده نمود و به درجات بالای علمی دست یافت. از شهید مدرس به عنوان یکی از شهدای موثر بر جریان انقلاب اسلامی یاد می شود.
اشتغال به تدریس
سید حسن پس از اخذ اجازه اجتهاد، به اصفهان باز گشت و به تدریس فقه و اصول مشغول گردید. وی همزمان با اوجگیری نهضت مشروطه در ایران، وارد صحنه سیاست شد و از طرف علما و مراجع شیعه به عنوان مجتهد طراز اول کشور برای نظارت بر قوانین مجلس شورای ملی انتخاب گردید. مدرس در سال ۱۲۹۰ ش، امور رسیدگی به مدرسه عالی سپهسالار (شهید مطهری) را به عهده گرفت و مشغول تدریس در این مدرسه گردید.
فعالیت های مبارزاتی
در دورههای بعد، مبارزات مدرس، شکل دیگری به خود گرفت و او بار‌ها با در نظر گرفتن منافع ملت با صاحبان قدرت، مخالفت ورزید که تحصن درحرم حضرت عبدالعظیم (ع) در اعتراض به دولت صمصامالسلطنه بختیاری، مخالفت با قرارداد استعماری ۱۹۱۹ م. وثوقالدوله، اعتراض به کودتای انگلیسی رضاخان و نیز جمهوریت رضاخانی از آن جملهاند.
حضور در مجلس
با به قدرت رسیدن رضاخان، سیدحسن مدرس به عنوان دشمن شماره یک وی در مجلس، نسبت به زورمداریها و قدرتورزیهای رضاخان مطرح شد و بر اثر سوء تدبیر سردار سپه، طرح استیضاح رضاخان را به تصویب رساند. در این میان رضاخان مترصد فرصتی بود که بتواند این روحانی آگاه و عالم را از سر راه خود بردارد.
دوران تبعید و شهادت
رضاخان پس از به دست گرفتن سلطنت و پس از آن که نقشه ترور مدرس را ناکام دید، او را در شانزدهم مهر ۱۳۰۷ دستگیر و به خواف و پس از مدتی به کاشمر از توابع خراسان تبعید کرد و پس از ده سال تبعید، ماموران شاه، وی را مسموم و سپس در دهم آذر ۱۳۱۶ ش. در ۶۷ سالگی، در حال نماز خفه کردند.
آغاز جرقه های نهضت ضد استعماری
قیام مدرس، نخستین جرقه نهضت ضداستبدادی و آخرینِ آن نبود. مدرس، مظهر مقاومت ملت و آن عده از نمایندگان مردم بود که به رمز توطئه و عمق فاجعه پی برده و معتقد به چاره کار قبل از وقوع حادثه بودند. قیام و مقاومت نستوه و حماسهآفرین مدرس در آن شرایط و جو اختناق و ارعاب، گرچه در لابلای حوادث مشروطیت به عنوان یک جریان فرعی مطرح شده است، ولی در مطالعه تاریخ نهضتهای اسلامی، عنوان و جایگاه مستقل و درخشانی دارد. اندیشههای سیاسی مدرس را نه به عنوان یک اعتراض تاریخی بر یک جریان انحرافی، بلکه به صورت یک جریان و نهضت در ارائه تفکر درست و مایهدار سیاسی و انقلابی اسلام، و تجدید حیات سیاسی، باید تلقی نمود.