کلیات
یوزپلنگ یا یوز جانوری مهرهدار و پستاندار از راستهٔ گوشتخواران، خانوادهٔ گربهسانان است. این جانور در گذشته در بیشتر مناطق آفریقا و گستره وسیعی از آسیای مرکزی و شبهقاره هند یافت میشد، اما امروزه با کاهش شدید جمعیت روبرو شدهاست. از میان چهار زیرگونهٔ یوزپلنگ، یکی از زیرگونهها که با نام «یوزپلنگ آسیایی» شناخته میشود در خطر جدی انقراض است و تعداد کمی از آن در دشتهای مرکزی ایران به بقا ادامه میدهند.
بدن یوزپلنگ در درازای چندین میلیون سال به گونهای پیشرفت پیدا کردهاست که این جانور بتواند بهطور معمول توانایی حرکت با سرعتی برابر با ۱۱۰ کیلومتر در ساعت را داشته باشد و البته برای مدت کوتاه با سرعتی برابر با ۱۲۰ کیلومتر بر ساعت هم توانایی دویدن را دارد. سرعت یوزپلنگ در عرض ۲ ثانیه پس از شروع دویدن به ۷۵ کیلومتر در ساعت میرسد که از شتاب بسیاری از خودروهای مسابقهای نیز بیشتر است. البته میانگین سرعت حرکتی یوزپلنگ برابر با ۶۴ کیلومتر بر ساعت است. اندام باریک، پاهای لاغر و بلند، قفسه سینهای کم پهنا ولی عمیق و جمجمهای کوچک، ظریف و گرد، یوز را به سریعترین جانور روی زمین تبدیل کردهاست.
این جانور به آسانی از دیگر گربهسانان تشخیصپذیر است و آن را نه تنها از روی خالهای روی بدن میتوان متمایز کرد، که بدن باریک و کشیده، سر کوچک، چشمهای بالا قرار گرفته و گوشهای کوچک و تا حدودی پهن شمایلی یکتا به او میدهند. طعمهٔ معمول یوزپلنگ ها آهوها (به ویژه آهوی تامسون)، ایمپالا و دیگر پستانداران سمدار حداکثر تا ۴۰ کیلوگرم وزن هستند. یک نر بالغ تنها هر چند روز یک بار شکار میکند اما مادههای دارای توله تقریباً هر روز به شکار میپردازند. در حالی که سایر گربهسانان شکارچیان شب هستند، یوزها عمدتاً روزها فعال بوده و اغلب در اوایل بامداد و غروب آفتاب به سراغ طعمههای خود میروند.
واژهشناسی
واژهٔ یوزپلنگ از ترکیب دو واژهٔ «یوز» و «پلنگ» تشکیل شدهاست. یوز بُن مضارعِ مصدر «یوزیدن» به معنای «جَستن، جهیدن و طلب کردن» بوده و ازاینرو یوزپلنگ به معنای پلنگی است که به دنبال شکار خود گشته و آن را با جستن و دنبالکردن میگیرد. در فارسی میانه هم نام این جاندار «یوز» (با واو مجهول) بودهاست.
نام یوزپلنگ در زبان انگلیسی چیتا (Cheetah) است. این واژه برگرفته از واژهٔ سانسکریت چیتراکایاه (चित्रकायः) به معنای «دارای بدن رنگارنگ» است و از طریق واژهٔ هندیِ چیتا (चीता) وارد انگلیسی شدهاست. نام سردهای که یوز تنها عضو آن است نیز Acynonix است و تشکیلیافته از دو بخش برآمده از واژگان «ثابت» و «پنجه» در زبان یونانی. این نام اشاره به ویژگی یکتای جمعنشدنی پنجهها در این جانور دارد؛ ویژگیای که در هیچ گربهسان دیگری دیده نمیشود.
پیدایش و پراکنش
زیرخانواده گربهایان کوچک در میوسن پسین – نزدیک به ۹ میلیون سال پیش – پا بر روی زمین گذاشت و نسبهای گوناگون از آن در دوره به نسبت کوتاهی میان ۱۰٫۸ تا ۶٫۲ میلیون سال پیش شکل گرفتند. روشهای بررسی ژنتیکی نشان میدهند که قدیمیترین نیای گربهایان امروزی در ۱۰٫۸ میلیون سال پیش در آسیا زندگی میکرد. نسبهای گوناگون در زمانهای مختلفی از این نسب اصلی جدا شدند و جدایی نسب یوز در نزدیکی ۷٫۲ میلیون سال پیش پدید آمد. نسب یوز به عنوان نسبی از گربههای بزرگجثه، لاغر و دارای پاهای درازی شناخته میشود که امروزه از آن تنها یوز (Acinonyx jubatus) باقی ماندهاست. این نسب در دوره پلیوسن پسین–پلیستوسن در بیشتر اوراسیا پراکنده بود و سنگوارههایی از یوزمانندها و گربههای یوزنما مربوط به این دوره در آفریقا، اوراسیا و آمریکای شمالی یافت شدهاند.
امروزه باور بر این است که نزدیکترین گونهها به یوز، شیر کوهی و جگواروندی هستند. اینها همه عضو طایفه Acinonychini بهشمار میروند که بر پایهٔ بررسیهای مولکولی، در ۶٫۹ میلیون سال پیش از دیگر گربهها جدا شدند.
زیرگونهها
گونه یوز دارای دو زیرگونه اصلی است: زیرگونهٔ آسیایی و زیرگونهٔ آفریقایی. هر چند در این مورد اختلاف نظر وجود دارد و برخی متخصصان تعداد بیشتری زیرگونه را در نظر میگیرند؛ از جمله زیرگونهٔ شمالغربی آفریقا (با نام علمی Acinonyx jubatus hecki) که یکی از چندین زیرگونهٔ مشتقشده از زیرگونهٔ آفریقایی است. شاهیوز نیز شکلی از یوز آفریقایی است با خالهای درشت و پیوسته بر روی پوست که نه زیرگونهای جدا، بلکه ریختی از این جاندار بهشمار میرود. عامل پدید آمدن چنین رنگآمیزی در پوست شاهیوز یک چیرگی است که اغلب در یوزهای جنوب آفریقا پدید میآید.
کراوسمان و مورالس زیرگونههای یوز را ۵ عدد و به صورت زیر برمیشمارند:
- A. j. hecki در شمال غربی آفریقا
- A. j. fearsoni در شرق آفریقا
- A. j. jubatus در جنوب آفریقا
- A. j. soemmerringi در شمال شرقی آفریقا
- A. j. venaticus در شمال آفریقا تا شبهقارهٔ هند (امروزه تنها در ایران) در بین دو زیرگونهٔ اصلی، زیرگونهٔ آفریقایی که در بسیاری از بخشهای این قاره پراکندگی دارد وضعیت نسبتاً بهتری را دارد. به نظر میرسد که در حدود ۵ تا ۱۵ هزار یوز هنوز در آفریقا باقیماندهاند. اما زیرگونهٔ آسیایی آن که به یوزپلنگ ایرانی یا یوزپلنگ آسیایی مشهور است و روزگاری در بخشهای وسیعی از خاورمیانه و هند پراکندگی داشت، اکنون تنها محدود به چند ده رأس در نواحی شرقی ایران شدهاست.
در حالی کمتراز ۲۰ فرد از یوزپلنگ آسیایی باقی مانده است که برای نجات آن همکاری همه از دولت گرفته تا جوامع محلی ضروری به نظر میرسد.
کد خبر: ۱۲۷۵۵۴۲ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۹/۱۳
معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست با «بسیار بحرانی» توصیف کردن وضعیت یوزپلنگ ایرانی گفت: بر اساس آخرین آمار به دست آمده هفت یوز بالغ و ۱۰ توله یوز شناسایی شدهاند.
کد خبر: ۱۲۷۱۹۷۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۸/۲۶
تصاویری از یوزپلنگ مهشاد و ۴ تولهاش را ببینید.
کد خبر: ۱۲۶۳۶۲۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۷/۱۳
معاون محیطزیست طبیعی و تنوعزیستی سازمان حفاظت محیط زیست گفت: به دنبال حفاظت صورت گرفته و ایجاد امنیت در منطقه یوزکنام پل ابریشم در محدوده توران از زمستان سال گذشته تاکنون ۱۰ فقره مشاهده مستقیم یوز توسط همیاران مستقر در منطقه یا مردم محلی گزارش شده که اتفاق و خبر خوبی برای حفاظت از این گونه ارزشمند است.
کد خبر: ۱۲۵۵۰۰۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۵/۳۱
یوزپلنگ «هلیا» با امید به آینده و کنار آمدن با از دست دادن یک فرزندش در نخستین بارداری، در زایمان دوم با ۲ توله مشاهده شد. ثبت تصویر ۲ قلاده گربه کاراکال نیز به عنوان راس هرم غذایی، نویدبخش طبیعت پویای توران به عنوان «بزرگترین ذخیرهگاه زیستکره ایران» در شاهرود استان سمنان است.
کد خبر: ۱۲۵۴۷۸۴ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۵/۳۰
حضور "هرب"؛ یوز پلنگ ماده همراه دو توله حدود یکسال و نیمه در مجموعه حفاظتی توران در استان سمنان توسط دوربینهای تلهایی ثبت شد.
کد خبر: ۱۲۵۳۱۰۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۵/۲۱
حضور «هرب» یوز پلنگ ماده همراه دو توله حدود یکسال و نیمه در مجموعه حفاظتی توران در استان سمنان توسط دوربین های تلهایی ثبت شد.
کد خبر: ۱۲۵۳۰۸۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۵/۲۱
حضور یک قلاده یوزپلنگ ماده همراه چهار توله در مجموعه حفاظتی توران در استان سمنان توسط دوربینهای تلهای ثبت شد.
کد خبر: ۱۲۵۱۸۳۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۵/۱۵
مدیرکل محیط زیست خراسانشمالی، گفت: یک قلاده یوز نابالغ در محدوده یوزکنام پل ابریشم شهرستان جاجرم مشاهده شد.
کد خبر: ۱۲۴۲۶۳۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۳/۲۵
پژوهشهای اخیر دانشمندان روی فسیل تازه کشفشدهای از یوزپلنگ ی منقرضشده نشان میدهد که این گربه عظیمالجثه، بزرگترین یوزپلنگ ی است که تابهحال روی زمین زندگی کرده و بیش از سه برابر از یوزپلنگ های امروزی سنگینتر بوده است.
کد خبر: ۱۲۴۱۳۷۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۳/۱۸
سازمان محیط زیست به مهدی تاج رئیس فدراسیون فوتبال تندیس یوزپلنگ هدیه داد.
کد خبر: ۱۲۳۱۲۰۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۱/۲۲
نسخه اصلاح و مرمت شده " ناخدا خورشید" ناصر تقوایی در موزه سینما نمایش داده میشود.
کد خبر: ۱۲۲۵۰۳۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۲/۱۳
حیات وحش
به تازگی عامل مرگ پیروز یوزپلنگ ایرانی خوردن یک تکه پلاستیک خوانده شده است. حالا تصاویری از بازی پیروز با یک کیف پلاستیکی مورد توجه قرار گرفته و به باور برخی این همان آلت قتاله پیروز است. لحظات بازی پیروز با این کیف پلاستیکی را میبینید.
کد خبر: ۱۲۲۵۰۶۴ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۲/۱۳
پیروز، تولهیوز باقیمانده از «ایران» و «فیروز» که در «مرکز تکثیر در اسارت» واقع در منطقه حفاظتشده توران به دنیا آمده بود، تبدیل شد به نماد یوزپلنگ آسیایی. اما تنش آنقدر نحیف و کوچک بود که در مقابل چشمان نگران در آستانه ۱۰ ماهگی - روز ۹ اسفند - جان باخت.
کد خبر: ۱۲۲۴۹۱۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۲/۱۲
علیاکبر قربانلو، رئیس اداره پارک ملی توران اظهار کرد: به همراه محیطبانان و همیاران مجموعه مورد حفاظت توران در حوزه استحفاظی محیطبانی دلبر موفق به تصویربرداری از یک قلاده یوزپلنگ شدیم. وی تصریح کرد: پس از بررسی تصاویر و شناسایی الگوی خالهای این یوزپلنگ توسط کارشناسان مجرب، یوز مذکور ماده بالغ هیوا شناسایی شد. / فارس
کد خبر: ۱۲۲۱۱۰۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۱/۲۲
حیات وحش
ویدیویی از شیوع عجیب حمل یوزپلنگ های ایرانی در اسارت منتشر شده که واکنش وسیعی داشته است. این ویدیو را میبینید.
کد خبر: ۱۲۱۲۰۴۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۰/۰۴
حیات وحش
یوزپلنگ یکی از گربه سانهای پرطرفدار در کشورهای عربی است. ابعاد این گربه سان آنقدر بزرگ نیست که تهدیدی برای انسان بالغ محسوب شود و سوابق کمی از حمله یوز به انسان وجود دارد. سرعت بالا که باعث میشود از آن برای شکار تفریحی استفاده کنند و جثه زیبای بر طرفدارانش به جدی افزوده که عربها با صرف پول سنگین، سراغ خرید و نگهداری یوز در خانهشان بروند. اکنون تصاویری منتشر شده که نشان میدهد یک یوزپلنگ در دبی سر سفره با عربها غذا میخورد. این تصاویر عجیب را میبینید.
کد خبر: ۱۲۰۹۸۷۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۹/۲۲
حیات وحش
تصاویری از آذر، توله ماده یوزپلنگ ایرانی منتشر شده که بازیگوشی میکند و سر یک یک محیطبان را لیس میزند. این لحظات را میبینید.
کد خبر: ۱۱۹۸۸۲۳ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۷/۲۴
گزیده خبرهای «تابناک جوان» را اینجا بخوانید.
ما برای شما، در تابناک جوان هر روز گزیدهای از آخرین اخبار و مطالب جذاب پیرامون موضوعات کسب و کار، رسانه، فرهنگ و هنر، خانواده، نشاط و سرگرمی، جامعه و ... را تولید و/یا ارائه میکنیم. «تابناک جوان» برای انتشار مطالب ارسالی شما نیز آمادگی دارد! روی تیترها کلیک کنید تا گزارش کامل گزیده خبرهای «تابناک جوان» را بخوانید.
کد خبر: ۱۱۹۸۱۱۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۷/۲۰
حیات وحش
آهو یکی از شکارهای مورد علاقه یوزپلنگ است. یوزپلنگ همچون گروه دیگری از گربه سانها با گرفتن گردن شکار، او را خفه میکند و بعد شروع به خوردنش میکند. در همین زمینه، تصاویر یک آهو را میبینید که در میان پوزه چیتا نفسهای آخر را میکشد و نوای دردناکی میکند.
کد خبر: ۱۱۹۷۷۵۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۰۷/۱۸