کلیات
یوزپلنگ یا یوز جانوری مهرهدار و پستاندار از راستهٔ گوشتخواران، خانوادهٔ گربهسانان است. این جانور در گذشته در بیشتر مناطق آفریقا و گستره وسیعی از آسیای مرکزی و شبهقاره هند یافت میشد، اما امروزه با کاهش شدید جمعیت روبرو شدهاست. از میان چهار زیرگونهٔ یوزپلنگ، یکی از زیرگونهها که با نام «یوزپلنگ آسیایی» شناخته میشود در خطر جدی انقراض است و تعداد کمی از آن در دشتهای مرکزی ایران به بقا ادامه میدهند.
بدن یوزپلنگ در درازای چندین میلیون سال به گونهای پیشرفت پیدا کردهاست که این جانور بتواند بهطور معمول توانایی حرکت با سرعتی برابر با ۱۱۰ کیلومتر در ساعت را داشته باشد و البته برای مدت کوتاه با سرعتی برابر با ۱۲۰ کیلومتر بر ساعت هم توانایی دویدن را دارد. سرعت یوزپلنگ در عرض ۲ ثانیه پس از شروع دویدن به ۷۵ کیلومتر در ساعت میرسد که از شتاب بسیاری از خودروهای مسابقهای نیز بیشتر است. البته میانگین سرعت حرکتی یوزپلنگ برابر با ۶۴ کیلومتر بر ساعت است. اندام باریک، پاهای لاغر و بلند، قفسه سینهای کم پهنا ولی عمیق و جمجمهای کوچک، ظریف و گرد، یوز را به سریعترین جانور روی زمین تبدیل کردهاست.
این جانور به آسانی از دیگر گربهسانان تشخیصپذیر است و آن را نه تنها از روی خالهای روی بدن میتوان متمایز کرد، که بدن باریک و کشیده، سر کوچک، چشمهای بالا قرار گرفته و گوشهای کوچک و تا حدودی پهن شمایلی یکتا به او میدهند. طعمهٔ معمول یوزپلنگ ها آهوها (به ویژه آهوی تامسون)، ایمپالا و دیگر پستانداران سمدار حداکثر تا ۴۰ کیلوگرم وزن هستند. یک نر بالغ تنها هر چند روز یک بار شکار میکند اما مادههای دارای توله تقریباً هر روز به شکار میپردازند. در حالی که سایر گربهسانان شکارچیان شب هستند، یوزها عمدتاً روزها فعال بوده و اغلب در اوایل بامداد و غروب آفتاب به سراغ طعمههای خود میروند.
واژهشناسی
واژهٔ یوزپلنگ از ترکیب دو واژهٔ «یوز» و «پلنگ» تشکیل شدهاست. یوز بُن مضارعِ مصدر «یوزیدن» به معنای «جَستن، جهیدن و طلب کردن» بوده و ازاینرو یوزپلنگ به معنای پلنگی است که به دنبال شکار خود گشته و آن را با جستن و دنبالکردن میگیرد. در فارسی میانه هم نام این جاندار «یوز» (با واو مجهول) بودهاست.
نام یوزپلنگ در زبان انگلیسی چیتا (Cheetah) است. این واژه برگرفته از واژهٔ سانسکریت چیتراکایاه (चित्रकायः) به معنای «دارای بدن رنگارنگ» است و از طریق واژهٔ هندیِ چیتا (चीता) وارد انگلیسی شدهاست. نام سردهای که یوز تنها عضو آن است نیز Acynonix است و تشکیلیافته از دو بخش برآمده از واژگان «ثابت» و «پنجه» در زبان یونانی. این نام اشاره به ویژگی یکتای جمعنشدنی پنجهها در این جانور دارد؛ ویژگیای که در هیچ گربهسان دیگری دیده نمیشود.
پیدایش و پراکنش
زیرخانواده گربهایان کوچک در میوسن پسین – نزدیک به ۹ میلیون سال پیش – پا بر روی زمین گذاشت و نسبهای گوناگون از آن در دوره به نسبت کوتاهی میان ۱۰٫۸ تا ۶٫۲ میلیون سال پیش شکل گرفتند. روشهای بررسی ژنتیکی نشان میدهند که قدیمیترین نیای گربهایان امروزی در ۱۰٫۸ میلیون سال پیش در آسیا زندگی میکرد. نسبهای گوناگون در زمانهای مختلفی از این نسب اصلی جدا شدند و جدایی نسب یوز در نزدیکی ۷٫۲ میلیون سال پیش پدید آمد. نسب یوز به عنوان نسبی از گربههای بزرگجثه، لاغر و دارای پاهای درازی شناخته میشود که امروزه از آن تنها یوز (Acinonyx jubatus) باقی ماندهاست. این نسب در دوره پلیوسن پسین–پلیستوسن در بیشتر اوراسیا پراکنده بود و سنگوارههایی از یوزمانندها و گربههای یوزنما مربوط به این دوره در آفریقا، اوراسیا و آمریکای شمالی یافت شدهاند.
امروزه باور بر این است که نزدیکترین گونهها به یوز، شیر کوهی و جگواروندی هستند. اینها همه عضو طایفه Acinonychini بهشمار میروند که بر پایهٔ بررسیهای مولکولی، در ۶٫۹ میلیون سال پیش از دیگر گربهها جدا شدند.
زیرگونهها
گونه یوز دارای دو زیرگونه اصلی است: زیرگونهٔ آسیایی و زیرگونهٔ آفریقایی. هر چند در این مورد اختلاف نظر وجود دارد و برخی متخصصان تعداد بیشتری زیرگونه را در نظر میگیرند؛ از جمله زیرگونهٔ شمالغربی آفریقا (با نام علمی Acinonyx jubatus hecki) که یکی از چندین زیرگونهٔ مشتقشده از زیرگونهٔ آفریقایی است. شاهیوز نیز شکلی از یوز آفریقایی است با خالهای درشت و پیوسته بر روی پوست که نه زیرگونهای جدا، بلکه ریختی از این جاندار بهشمار میرود. عامل پدید آمدن چنین رنگآمیزی در پوست شاهیوز یک چیرگی است که اغلب در یوزهای جنوب آفریقا پدید میآید.
کراوسمان و مورالس زیرگونههای یوز را ۵ عدد و به صورت زیر برمیشمارند:
- A. j. hecki در شمال غربی آفریقا
- A. j. fearsoni در شرق آفریقا
- A. j. jubatus در جنوب آفریقا
- A. j. soemmerringi در شمال شرقی آفریقا
- A. j. venaticus در شمال آفریقا تا شبهقارهٔ هند (امروزه تنها در ایران) در بین دو زیرگونهٔ اصلی، زیرگونهٔ آفریقایی که در بسیاری از بخشهای این قاره پراکندگی دارد وضعیت نسبتاً بهتری را دارد. به نظر میرسد که در حدود ۵ تا ۱۵ هزار یوز هنوز در آفریقا باقیماندهاند. اما زیرگونهٔ آسیایی آن که به یوزپلنگ ایرانی یا یوزپلنگ آسیایی مشهور است و روزگاری در بخشهای وسیعی از خاورمیانه و هند پراکندگی داشت، اکنون تنها محدود به چند ده رأس در نواحی شرقی ایران شدهاست.
دلبر ماده یوز توران به «کلسیویروس» مبتلا شده بود
کد خبر: ۱۲۹۳۸۰۴ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۱۲/۲۲
مدیر کل حفاظت محیطزیست استان سمنان گفت: شرایط سلامت «دلبر» یوزپلنگ ماده توران پایدار است اما ضایعه ایجاد شده در دهان این حیوان تحت بررسی قرار گرفته و منتظر پاسخ آزمایشات در این زمینه هستیم.
کد خبر: ۱۲۹۲۵۳۱ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۱۲/۱۵
رئیس سازمان حفاظت محیطزیست گفت: تنها ١٧ قلاده یوزپلنگ آسیایی در دنیا باقی مانده است.
کد خبر: ۱۲۹۱۷۷۴ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۱۲/۱۲
حیات وحش
عربهای حاشیه خلیج فارس به ویژه اماراتیها که برخیشان حیوانات وحشی نظیر یوزرپلنگ را در خانه نگه میدارند، با این حیوان همسفره شدهاند. این ویدیوی عجیب را در تابناک میبینید.
کد خبر: ۱۲۹۱۰۹۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۱۲/۰۸
حیات وحش
این تصاویر را در تابناک میبینید.
کد خبر: ۱۲۸۸۸۶۸ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۱۱/۲۷
حیات وحش
تصاویر باشکوه از این یوزپلنگ ایرانی را میبینید.
کد خبر: ۱۲۸۴۱۰۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۱۰/۳۰
مدیرکل محیط زیست خراسان شمالی: قرقبانان منطقه قرق ازوم و بهار و همیاران پناهگاه حیات وحش میاندشت عصر روز سه شنبه ۱۸ دی ماه موفق به ثبت تصویر از سه یوزپلنگ آسیایی در شمال پناهگاه حیات وحش میاندشت شدند.
کد خبر: ۱۲۸۲۲۱۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۱۰/۱۹
در حالی کمتراز ۲۰ فرد از یوزپلنگ آسیایی باقی مانده است که برای نجات آن همکاری همه از دولت گرفته تا جوامع محلی ضروری به نظر میرسد.
کد خبر: ۱۲۷۵۵۴۲ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۹/۱۳
معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست با «بسیار بحرانی» توصیف کردن وضعیت یوزپلنگ ایرانی گفت: بر اساس آخرین آمار به دست آمده هفت یوز بالغ و ۱۰ توله یوز شناسایی شدهاند.
کد خبر: ۱۲۷۱۹۷۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۸/۲۶
تصاویری از یوزپلنگ مهشاد و ۴ تولهاش را ببینید.
کد خبر: ۱۲۶۳۶۲۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۷/۱۳
معاون محیطزیست طبیعی و تنوعزیستی سازمان حفاظت محیط زیست گفت: به دنبال حفاظت صورت گرفته و ایجاد امنیت در منطقه یوزکنام پل ابریشم در محدوده توران از زمستان سال گذشته تاکنون ۱۰ فقره مشاهده مستقیم یوز توسط همیاران مستقر در منطقه یا مردم محلی گزارش شده که اتفاق و خبر خوبی برای حفاظت از این گونه ارزشمند است.
کد خبر: ۱۲۵۵۰۰۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۵/۳۱
یوزپلنگ «هلیا» با امید به آینده و کنار آمدن با از دست دادن یک فرزندش در نخستین بارداری، در زایمان دوم با ۲ توله مشاهده شد. ثبت تصویر ۲ قلاده گربه کاراکال نیز به عنوان راس هرم غذایی، نویدبخش طبیعت پویای توران به عنوان «بزرگترین ذخیرهگاه زیستکره ایران» در شاهرود استان سمنان است.
کد خبر: ۱۲۵۴۷۸۴ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۵/۳۰
حضور "هرب"؛ یوز پلنگ ماده همراه دو توله حدود یکسال و نیمه در مجموعه حفاظتی توران در استان سمنان توسط دوربینهای تلهایی ثبت شد.
کد خبر: ۱۲۵۳۱۰۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۵/۲۱
حضور «هرب» یوز پلنگ ماده همراه دو توله حدود یکسال و نیمه در مجموعه حفاظتی توران در استان سمنان توسط دوربین های تلهایی ثبت شد.
کد خبر: ۱۲۵۳۰۸۰ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۵/۲۱
حضور یک قلاده یوزپلنگ ماده همراه چهار توله در مجموعه حفاظتی توران در استان سمنان توسط دوربینهای تلهای ثبت شد.
کد خبر: ۱۲۵۱۸۳۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۵/۱۵
مدیرکل محیط زیست خراسانشمالی، گفت: یک قلاده یوز نابالغ در محدوده یوزکنام پل ابریشم شهرستان جاجرم مشاهده شد.
کد خبر: ۱۲۴۲۶۳۵ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۳/۲۵
پژوهشهای اخیر دانشمندان روی فسیل تازه کشفشدهای از یوزپلنگ ی منقرضشده نشان میدهد که این گربه عظیمالجثه، بزرگترین یوزپلنگ ی است که تابهحال روی زمین زندگی کرده و بیش از سه برابر از یوزپلنگ های امروزی سنگینتر بوده است.
کد خبر: ۱۲۴۱۳۷۹ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۳/۱۸
سازمان محیط زیست به مهدی تاج رئیس فدراسیون فوتبال تندیس یوزپلنگ هدیه داد.
کد خبر: ۱۲۳۱۲۰۷ تاریخ انتشار : ۱۴۰۳/۰۱/۲۲
نسخه اصلاح و مرمت شده " ناخدا خورشید" ناصر تقوایی در موزه سینما نمایش داده میشود.
کد خبر: ۱۲۲۵۰۳۶ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۲/۱۳
حیات وحش
به تازگی عامل مرگ پیروز یوزپلنگ ایرانی خوردن یک تکه پلاستیک خوانده شده است. حالا تصاویری از بازی پیروز با یک کیف پلاستیکی مورد توجه قرار گرفته و به باور برخی این همان آلت قتاله پیروز است. لحظات بازی پیروز با این کیف پلاستیکی را میبینید.
کد خبر: ۱۲۲۵۰۶۴ تاریخ انتشار : ۱۴۰۲/۱۲/۱۳