کلیات
آیت الله علی اکبر فیض آلنی مشهور به علی مشکینی از روحانیون تاثیرگذار در انقلاب اسلامی ایران، رئیس مجلس خبرگان رهبری (از هنگام تأسیس در ۱۳۶۱ تا پایان عمر)، رئیس جامعه مدرسین حوزه علمیه قم پس از انقلاب، امام جمعه دائم قم و استاد فقه، اصول، تفسیر و اخلاق. درس‌های اخلاق وی یکی از مهمترین و شلوغ‌ترین درس‌های اخلاق در حوزه علمیه قم گزارش شده است. وی یکی از ۱۲ امضاکننده اعلامیه مرجعیت امام خمینی (ره) در سال ۱۳۴۹ش بوده است. آیت الله مشکینی همچنین به همراه آیت الله حسینعلی منتظری و شهید سید محمد حسینی بهشتی در تدوین قانون اراضی شهری در سال‌های ۵۹-۶۰ نقش داشته است. او ریاست شورای بازنگری قانون اساسی را هم بر عهده داشته است. آیت الله مشکینی از علمایی بوده که در دوران جنگ ایران و عراق در جبهه‌های جنگ حضور می‌یافته است. محمد محمدی ری‌شهری داماد اوست.
زندگی‌نامه
علی اکبر فیض آلنی مشهور به آیت الله مشکینی، در سال ۱۳۴۰ قمری، مصادف با ۱۳۰۰ شمسی در روستای آلنی از توابع شهر خیاو اردبیل که بعد‌ها نام آن به مشکین‌شهر تغییر یافت، متولد شد. آیت الله مشکینی پس از ابتلا به بیماری خونی مزمن، دوشنبه ۸ مرداد ۱۳۸۶ش درگذشت. آیت الله ناصر مکارم شیرازی، ازمراجع تقلید شیعه، ۱۱ مرداد بر او نماز خواند و در حرم حضرت فاطمه معصومه (س) در مسجد بالاسر به خاک سپرده شد.
فعالیت علمی
علی مشکینی، پس از مرگ پدر و به سفارش وی، برای تحصیل علوم دینی به اردبیل سفر کرده و مقداری از صرف ونحو را در آنجا فرا گرفت و سپس عازم قم شد. او در قم در درس‌های سید محمد حجت کوه کمره‌ای، سید حسین طباطبائی بروجردی، سید محمد محقق داماد و سید محمدصادق روحانی حاضر می‌شد. مشکینی، نویسنده نامه‌ای دانسته شده که در سال ۱۳۳۷ش با امضای ۲۰۰ طلبه و استاد حوزه علمیه قم، برای سازماندهی آموزشی در حوزه علمیه قم و اضافه شدن دروسی همچون اخلاق به برنامه‌های تحصیلی طلاب، خطاب به آیتالله بروجردی نوشته شده است.
آیت الله مشکینی، از مؤسسان مدرسه حقانی در دهه ۱۳۴۰ش بوده و دروس اخلاق و مکاسب را در آن مدرسه تدریس می‌کرده است. وی همچنین کتاب‌های رسائل و مکاسب شیخ مرتضی انصاری را خلاصه کرد و با سبک و سیاقی متفاوت با سایر مدارس حوزه علمیه، در اختیار طلاب آن مدرسه قرار داد
مشکینی به همراه تعداد دیگری از استادان حوزه، حلقه‌ای ۱۱ نفره را شکل دادند که برای اصلاح حوزه فعالیت کرده و دغدغه‌های سیاسی را در بحث‌های خود مطرح می‌کردند. دیگر اعضای این حلقه، عبدالرحیم ربانی شیرازی، حسینعلی منتظری، علی قدوسی، سید علی خامنه‌ای، سید محمد خامنه‌ای، اکبر هاشمی رفسنجانی، احمد آذری قمی، ابراهیم امینی، محمدتقی مصباح یزدی و مهدی حائری تهرانی بوده‌اند. در همین دوران آیت الله مشکینی به منظور متواری شدن و رهایی از تعقیب ساواک، نزدیک به هفت ماه در نجف ساکن شد و در کلاس‌های درس عده‌ای از مراجع، خصوصاً امام خمینی حاضر شد. با این حال او به دلیل ضعف مزاج و هوای گرم نجف، بار دیگر به قم بازگشت.
علی مشکینی، در سال ۱۳۴۹ش بر کتاب شهید جاوید اثر نعمت الله صالحی نجف آبادی تقریظی نوشت. او در پاسخ به پرسش برخی طلاب حوزه، تقریظ نوشتن بر کتاب شهید جاوید را نه به منزله تایید مطالب آن، بلکه بیشتر به دلیل انتخاب موضوع و شیوه نوشتن کتاب دانست. با این حال او بعد‌ها تقریظ خود از این کتاب را پس گرفت.
شاگردان
از جمله شاگردان آیت الله مشکینی می توان شخصیت ها و آیات عظام زیر اشاره کرد: ربانی املشی، فضل‌الله محلاتی، غلامحسین حقانی، محمّد محمدی گیلانی، محمد امامی کاشانی، یوسف صانعی، محمدرضا مهدوی کنی، اکبر هاشمی رفسنجانی، عباس محفوظی، مرتضی بنی‌فضل، محمد مؤمن، احمد جنّتی، صادق احسان‌بخش، علی دوانی و...
آثار مکتوب آیت الله مشکینی
مشکینی در دوران عمر خویش، کتاب‌هایی را در علوم مختلف به زبان فارسی و عربی تألیف کرد. مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی نور، نرم افزاری موسوم به «مجموعه آثار همایش بزرگداشت حضرت آیة الله مشکینی» را در سال ۱۳۹۳ش تولید کرد. این مجموعه در چند بخش کتاب‌های تألیفی، گفتار‌ها (خطبه‌های نماز جمعه)، یادنامه و نگارخانه (ده‌ها سخنرانی درس اخلاق (ارائه شده در شبکه رادیویی معارف) به همراه تصاویر منتشر شد.
مبارزه سیاسی
آیت الله مشکینی بعداز حوادث پانزده خرداد به جمع مبارزین پیوست. کار‌های فردی و مخفی، ارتباط با شخصیت‌های سیاسی پیرو امام خمینی و مبارزه علنی و موضع‌گیری صریح در برابر حکومت پهلوی از ویژگی‌های مبارزه وی بود. وی چندین بار در زندان ساواک قم و زندان شهربانی زندانی شد. او چهار ماه در تهران متواری و با نام مستعار زندگی کرد. پس از این چهار ماه به مدت هفت ماه به نجف رفت و بعد از بازگشت بلافاصله به مشهد تبعید و قریب ۱۵ ماه در مشهد ساکن شد. مدت کوتاهی پس از بازگشت از مشهد٬ حکم تبعید ۲۷ نفر از طلاب و مدرسین حوزه که از نظر ساواک عاملین تخریب و خرابکاری بودند صادر شد. آیت الله مشکینی هم جزو این افراد به سه سال تبعید به شهر ماهان کرمان محکوم شد. وی به مدت یک سال در شهر ماهان تحت مراقبت زندگی کرد و در اثر فعالیت‌های مختلف و به صلاح دید شهربانی به شهرستان گلپایگان تبعید شد. اقامت او در شهرستان گلپایگان – نزدیک قم- ارتباط وسیع طلاب و رفت و آمد‌های بسیار آنان را موجب شد. به همین دلیل ساواک وی را از گلپایگان به مدت دو سال به کاشمر خراسان تبعید کرد. در سال ۵۷ و پس از بازگشت از کاشمر و هم زمان با حرکت امام خمینی (ره) از نجف به پاریس، ساواک آیتالله مشکینی را دستگیر کرد. پس از خروج محمدرضا پهلوی از کشور و بازگشت امام خمینی٬ وی یکی از روحانیان متحصن در دانشگاه تهران برای ورود امام خمینی علیه حکومت بختیار شد،
پس از انقلاب
پس از انقلاب آیت الله مشکینی اقداماتی را در جهت تثبیت نظام انجام داد؛ وی در بلوای حزب خلق مسلمان در منطقه آذربایجان حضور یافت. در جریان دستگیری فرزندنش که در عضویت و همکاری سازمان مجاهدین خلق (منافقین) بود، نامه‌ای به عنوان «سرپرست کمیته مرکزی انقلاب» نوشت و این اتفاق را طلیعه عدالت در نظام اسلامی و مسرت بخش توصیف کرد.
وی همچنین یکی از منقدان دولت موقت بازرگان شد. پس از شهادت سید اسدالله مدنی، چند ماهی امامت جمعه شهرستان تبریز را برعهده گرفت؛ و بعد از آن به دستور امام خمینی راهی قم شد. در پی سخنان هاشم آغاجری از اعضای سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی، آیت الله مشکینی با عنوان رئیس جامعه مدرسین اطلاعیه این جامعه در مورد نامشروع بودن سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی ایران را امضا کرد.
مسؤولیت‌ها
از جمله مسئولیت های مهم آیت الله مشکینی در دوران بعد از انقلاب اسلامی می توان به موارد زیر اشاره کرد: عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، امام جمعه موقت تبریز، حاکم شرع دادگاه‌های خوزستان و ساماندهی اوضاع و ادارات آن استان، رئیس شورای بازنگری قانون اساسی نظام اسلامی با حکم امام خمینی (ره)، نماینده مردم آذربایجان در مجلس خبرگان قانون اساسی در تدوین قانون اساسی، نماینده خبرگان رهبری از تهران، رئیس مجلس خبرگان (از هنگام تأسیس در ۱۳۶۱ تا پایان عمر) و امام جمعه قم با حکم امام و رهبری
آیت الله مشکینی در کلام دیگران
رهبر معظم انقلاب در پیام تسلیت خود جایگاه او را در نظام جمهوری اسلامی رفیع و وی را فقیهی پارسا٬ جامع علم و عمل٬ جهاد وزهد و تشخیص و سلوک صائب و مستقیم و بدون انحراف توصیف کردند که هرگز نمی‌توان در تواضع و فروتنی او یا در زندگی زاهدانه و دامن پاک او کم‌ترین خدشه‌ای وارد آورد.
محمد شریف رازی در کتاب گنجینه دانشمندان (۱۴۰۴ق.) آیت الله مشکینی را از علما و مدرسین بنام، که به فضل و دیانت و علم و تقوا شهره و دارای آثار گران قدری از قبیل: ترجمه اثنا عشریه است معرفی کرده‌اند.
بیماری و درگذشت
آیت الله مشکینی که به بیماری خونی دچار بود، در بیمارستان بقیةالله بستری شد و سرانجام عصر روز دوشنبه ۸ مرداد ۱۳۸۶ درگذشت.