کلیات
امامزاده شاهچراغ (ع) یکی از مراکز سیاحتی و زیارتی واقع در شهر شیراز است که روزانه پذیرای ده ها هزار نفر از عاشقان اهل بیت عصمت و طهارت است.
در میان دیدنی های شیراز حرم حضرت شاهچراغ (ع) چون ستاره‌ای پرفروغ می‌درخشد. حضرت شاهچراغ (ع)، برادر امام رضا (ع) و فرزند ارشد امام موسی کاظم (ع) هستند که آرامگاه ایشان به‌عنوان بزرگ‌ترین زیارتگاه مذهبی شیراز و یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های مذهبی در ایران به حساب می‌آید. این زیارتگاه علاوه بر معماری حیرت‌انگیزش، با تزیینات فوق‌العاده زیبایی از کاشی‌کاری و آینه‌کاری، شاهکار بی‌نظیری را پیش روی گردشگران و زائران قرار می‌دهد؛ به‌طوری که بسیاری از گردشگران ایرانی و خارجی آن را به‌عنوان یکی از زیباترین مساجد و آرامگاه‌های ایران می‌شناسند. برای آشنایی هرچه بیشتر با حضرت شاهچراغ (ع) و حرم ایشان با ما همراه شوید.
حرم حضرت شاهچراغ (ع) شیراز
آرامگاه حضرت شاهچراغ (ع) که در سال ۱۳۲۱ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده، یکی از مقاصد مذهبی و جاهای دیدنی استان فارس است که جایگاه ویژه‌ای بین ایرانی‌ها دارد؛ چراکه ایشان برادر امام رضا (ع) هستند و از طرفی آرامگاه آن بزرگوار در شهر تاریخی شیراز قرار دارد. علاوه بر این، زیارتگاه مذکور از لحاظ هنر و معماری اسلامی و ایرانی از اهمیت بسیاری برخوردار است؛ به‌طوری که هنر آینه‌کاری و کاشی‌کاری آن، فضایی بسیار زیبا و روحانی خلق کرده است. سبک معماری حرم مطهر برگرفته از سبک آذری است که در زمان ایلخانی رواج داشت. آینه‌های ریز رنگی و انواع خط‌های زیبای فارسی و عربی در نمای اطراف آینه‌ها و کاشی‌ها، برای هر بیننده‌ای جذابیت دارد.
این آرامگاه دارای چهار شاه‌نشین در چهار جانب حرم است و مسجدی در سمت غرب آن وجود دارد. ضریح نقره حرم در بخش شاه‌نشین زیر گنبد قرار گرفته است. حیاط آن دو در اصلی ورودی در سمت جنوب و شمال حرم دارد که حوض بزرگ فواره‌داری در وسط آن ساخته شده است و درختان زیبایی در اطراف آن خودنمایی می‌کنند. حرم حضرت شاهچراغ (ع) در غرب حیاط و حرم حضرت سید میر محمد (ع) (برادر ایشان) در شمال شرق حیاط قرار گرفته‌اند. اتاق‌هایی دو طبقه در دور حیاط دیده می‌شود که پیشانی و جرزهای جلوی آن‌ها مزین به کاشی‌کاری‌های زیبایی هستند.
حرم حضرت شاهچراغ (ع) دارای چهار صحن به نام‌های صحن امام جواد (ع)، صحن حضرت معصومه (ع)، صحن اصلی و صحن عتیق است. همچنین این حرم سه شبستان دارد که شامل دارالعباده، شبستان حضرت سید میر محمد (ع) و شبستان بزرگ امام خمینی (ره) که ضریح حضرت شاهچراغ (ع) در شبستان دارالعباده قرار دارد.
حضرت شاهچراغ (ع) فرزند کیست؟
حضرت سيد امير احمد (ع) که با نام شاهچراغ (ع) شناخته می‌شوند، پسر ارشد امام موسی كاظم (ع) و برادر امام علی بن موسی الرضا (ع) هستند. از آنجا که روز تولد حضرت شاهچراغ (ع) مشخص نیست، تصمیم گرفته شد که فاصله بین تولد حضرت معصومه (س) و حضرت امام رضا (ع) در دهه کرامت، یک روز برای بزرگداشت حضرت احمد بن موسی (ع) در نظر گرفته شود. بر این اساس شورای عالی انقلاب فرهنگی در شهریور سال ۱۳۸۸ روز ششم ذی القعده را به‌عنوان روز گرامیداشت حضرت شاهچراغ (ع) در تقویم مناسبت‌های ملی-اسلامی کشور اضافه کرد.
پس از شهادت حضرت موسی کاظم (ع)، شیعیان مدینه گمان می‌کردند که ایشان امام به‌حق پس از پدر بزرگوارشان هستند. حضرت در خطبه‌ای به مردم فرمودند که برادر ایشان، حضرت علی بن موسی علیه‌السلام، امام و خلیفه به‌حق و ولی خدا است.
خلیفه وقت (مأمون) با شنیدن خبر حرکت جمعیتی از بنی هاشم و دوستداران آن‌ها به‌سمت طوس، دستور داد که حکام بلاد مانع از حرکت این قافله‌ها شوند و آن‌ها را به مدینه برگردانند. حاکم شیراز نیز از این قاعده مستثنا نبود و از حضرت سید احمد (ع) و همراهان ایشان خواست که برگردند و وقتی حضرت امتناع کردند، جنگ خونینی شروع شد که در نهایت لشکر شیراز شکست خورد. حضرت سید احمد (ع) همراه برادران و تعدادی از شیعیان از بیراهه خود را به شیراز رساندند و در منزل یکی از شیعیان مخفی شدند.
حاکم شیراز به کمک جاسوسان خود توانست بعد از یک سال، محل زندگی ایشان را بیابد و در درگیری که به راه افتاد، با شمشیر ضربه‌ای بر سر ایشان وارد شد و در ادامه به دستور حاکم، خانه روی بدن شریف حضرت خراب شد.
علت نام‌گذاری حضرت شاهچراغ (ع)
تا دوره آل بویه و زمان زمامداری امیر عضدالدوله دیلمی، مدفن حضرت ناشناس مانده بود و در اطراف آن منازل مسکونی وجود داشت. در یکی از این منازل، پیرزنی زندگی می‌کرد که اواخر هر شب جمعه می‌دید چراغی در بالای تلی از خاک تا سپیده‌دم روشن است. این اتفاق چند شب جمعه جریان داشت و همین موضوع پیرزن را به فکر انداخت که این محل احتمالا محل دفن یکی از امامزادگان است. او تصمیم گرفت امیر عضدالدوله را از این واقعه مطلع کند.
باور این موضوع برای درباریان دشوار بود؛ اما امیر گفت که برای پیگیری ماجرا، اولین شب جمعه به خانه پیرزن می‌رود. شاه به خانه پیرزن رفت و به پیرزن گفت که به‌محض روشن‌شدن چراغ، به او اطلاع دهد. پیرزن با دیدن نوری قوی‌تر از شب‌های جمعه قبلی، بر بالین امیر عضدالدوله رفت و با فریاد گفت:
امیر با دیدن نور چراغ شگفت‌زده شد و وقتی به‌طرف نور رفت، اثری از چراغ ندید و پس از پایین‌آمدن از تل خاکی، مجددا همان نور چراغ را مشاهده کرد. این اتفاق باعث شد که امیر، شخصی را مامور بررسی ماجرا کند که در نهایت می‌فهمد فرزند ارشد حضرت موسی بن جعفر (ع) در این محل به خاک سپرده شدهاند و دستور می‌دهد که جایگاهی بر بالای آن ساخته شود.
تاریخچه حرم حضرت شاهچراغ (ع)
تاریخچه بنای حرم حضرت شاهچراغ (ع) را به دوران عضدالدوله ديلمی از سلاطین آل بویه نسبت می‌دهند که به حدود سال‌های ۳۰۸ تا ۳۲۸ هجری شمسی برمی‌گردد. در دوران حکومت این شاه، محل دفن حضرت (ع) تنها یک تل خاک بود.
در زمان اتابكان فارس که مصادف با سال‌های ۶۰۵ تا ۶۴۰ هجری شمسی است، امير مقرب‌الدين مسعود بدرالدين، وزير اتابک، ظاهر این حرم را آراست و یک بقعه و گنبد برای آن ساخت. ضمن اینکه ساخت یک رواق نیز به دستور اتابک انجام شد.
ملکه تاشی خاتون، مادر شاه شیخ ابواسحاق اینجو، در اواخر دوره ایلخانی مصادف با ۷۲۳ هجری شمسی دستور ساخت بنایی چشمگیر و تزیین آن را داد که انجام این تغییرات پنج سال طول کشید. علاوه بر ساخت بارگاهی بسیار بزرگ با گنبدی بلند، بخش‌های مختلفی مانند مسجد، مدرسه، محل استراحت مسافران و بازار در اطراف آن احداث شد. ملکه تاشی خاتون، ملک میمند فارس و تعدادی از مغازه‌های بازار مجاور حرم را وقف این آستان کرد.
ابن بطوطه، جهانگردی که در سال ۷۲۶ هجری شمسی از شیراز دیدن کرده بود، در سفرنامه‌اش راجع به آرامگاه حضرت شاهچراغ (ع) و اقدامات ارزنده ملکه تاشی خاتون نوشته است:
این آرامگاه در نظر شیرازی‌ها احترام تمام دارد و مردم برای تبرک و توسل به زیارتش می‌روند. تاشی خاتون، در جوار این بقعه بزرگ، مدرسه و زاویه‌ای ساخته است که در آن به اطعام مسافران می‌پردازد. شب‌های دوشنبه، خاتون به زیارت آرامگاه می‌آید و در آن شب قضات و فقها و سادات شیراز نیز حاضر می‌شوند. خوراک و میوه به مردم داده می‌شود و پس از صرف طعام، واعظ بالای منبر می‌رود. خاتون در غرفه مشبکی که مشرف به مسجد است، می‌نشیند. در آخر هم طبل و شیپور و بوق می‌نوازند.
شاه اسماعیل صفوی در سال ۸۸۵ هجری شمسی مرمت گسترده‌ای در آرامگاه انجام داد؛ هرچند که وقوع زمین‌لرزه‌ای در ۸۵ سال بعد باعث تخریب نیمی از گنبد آرامگاه شد که سال‌ها بعد مورد بازسازی قرار گرفت.
در زمان نادرشاه مصادف با سال ۱۱۰۸ هجری شمسی نیز مرمت‌های زیادی در حرم مقدس انجام گرفت و قندیل بزرگی از طلا زیر گنبد آویزان شد. نادرشاه پیش از غلبه بر افغان‌ها و تصرف شیراز تصمیم گرفته بود بعد از شکست افغان‌ها، حرم را بازسازی کند و برای این منظور ۱۵۰۰ تومان پول آن زمان را صرف این امر کرد.
در کتاب تذکره دلگشا راجع به تخریب حرم در اثر زلزله سال ۱۲۰۲ هجری شمسی نوشته شده است:
گنبد بقعه که از غایت ارتفاع، آفتاب جهان تاب هر روز در نیم روز خود را در سایه آن کشیدی، به یک دفعه چنان بر زمین خورد که زمین شکافته شد و در اعماق خاک فرو رفت… و آن عمارات عالی… تو گویی همیشه ویران بوده است…
زلزله باعث شد که قندیل نادرشاه فروخته و مبلغ آن صرف مرمت حرم شود.
فتحعلی شاه قاجار نیز در بهسازی و مرمت آرامگاه مطهر دست داشت و در سال ۱۲۰۶ هجری شمسی دستور داد که کف بقعه یک متر بالاتر بیاید و از مصالح سنگ و آجر و گچ برای این امر استفاده کنند و همین طور ضریحی نقره‌ای در بقعه متبرکه نصب شود. وقوع زلزله دیگری در سال ۱۲۳۲ هجری شمسی، تخریب مجدد گنبد را در پی داشت که محمد ناصر ظهیرالدوله همان سال اقدام به بازسازی آن کرد.
دری نقره‌ای در سال ۱۲۵۱ هجری شمسی برای ورودی حرم نصب شد که به دستور مسعود میرزا ظل السلطان بود. وی همچنین در سال ۱۲۵۴ هجری شمسی اقدام به نصب ساعت بزرگی در برج جنوبی بقعه کرد. آينه‌كاری دیوارها و سقف حرم مطهر توسط استاد زين‌العابدين در سال ۱۲۶۶ هجری شمسی به پایان رسید.
گنبد حرم در سال‌های ۱۳۳۹ تا ۱۳۴۰ هجری شمسی مورد مرمت قرار گرفت و کاشی‌کاری آن توسط استاد عیسی بهادری طراحی و اجرا شد. در ادامه سالن ديگری به حرم اضافه و توسط هنرمندانی نظیر حسن ظريف صنايع آينه‌كاری شد.
عملیات عمرانی وسیعی پس از پیروزی انقلاب اسلامی در دستور کار قرار گرفت که از آن جمله می‌توان به احداث و تکمیل سالن بالای سر و آينه‌كاری بخش قدیمی حرم اشاره کرد. منبر بزرگی از مرمر یک‌پارچه در بخش جنوبی این سالن گذاشته شد که حجاری بسیار زیبایی دارد.
بخش های مختلف حرم حضرت شاهچراغ (ع)
ایوان حرم حضرت شاهچراغ (ع)
ایوان حرم در ضلع شرقی آن قرار دارد که زمان ساخت اولین ایوان حرم را به دوره علاء‌الدوله قاجار نسبت داده‌اند. این ایوان که ۳۸٫۳۰ متر طول و ۵٫۵ متر عرض دارد، دارای ۱۰ ستون به ارتفاع ۱۰٫۵ متر است. در دو سمت ایوان، ۱۲ حجره دو طبقه با تزیینات گچبری ساخته شده است. دو راهرویی که در دو طرف در طلایی حرم قرار دارد، به حرم و همین طور این ایوان منتهی می‌شوند.
هنرمندان کارگاه نجاری حرم، سقف این ایوان را با گره تند، آلت و لغاظ از چوب ساج ساخته و برای تزیین آن با اسامی مقدس، از چوب نارنج و افرا استفاده کرده‌اند. بالای ستون‌های ایوان دارای مقرنس چهار ترک، چهار طرف آن مزین به اسماء‌الله و پایین ستون‌ها به‌صورت هشت ترک است. برای جلوی سقف ایوان که به‌صورت شیرسر است، چوب ساج به کار برده‌اند. سنگ مرمر یک‌پارچه‌ای با نقوش زیبای اسلیمی در زیر ستون‌ها و بخش جلویی ایوان وجود دارد که به‌دست سنگ‌تراشان حرم حجاری و نصب شده است.
برای ایجاد فضای بیشتر برای زائران و همین طور قرینه‌سازی ایوان، سه رواق به بخش جنوبی آن الحاق شد که کاشی‌کاری‌های آن منحصربه‌فرد است.
ضریح حضرت شاهچراغ (ع)
ضریحی با روکش نقره در زمان فتحعلی شاه قاجار مصادف با سال ۱۲۰۶ هجری شمسی برای حرم ساخته شد كه عرض آن به ۱٫۷۵ متر و طولش به ۳٫۲۵ متر می‌رسید. روی ضریح با اشعاری به زبان فارسی و عربی در مدح ائمه اطهار (ع) تزیین شده بود.
ضریح بعدی حضرت شاهچراغ (ع) حدود ۱۰ سانتی‌متر از سطح حرم بلندتر بود و روی صندوق چوبی داخل ضریح پارچه سبزرنگی قرار داشت. این ضریح، اسکلتی از چوب ساده داشت که بخشی از آن نقره‌اندود شده بود و شبکه‌های نقره در چهار طرف آن دیده می‌شد.
در گذشته قرآنی به خط کوفی روی مرقد حضرت امامزاده احمد بن موسی (ع) قرار داشت که کتابت آن را به حضرت علی (ع) نسبت می‌دهند. حاج معتمد الدوله فرهاد میرزا دستور ساخت جعبه‌ای از خاتم را برای قرآن می‌دهد تا در آن محفظه نگهداری شود. بعدها این قرآن و جعبه خاتم آن به موزه پارس منتقل شدند که اکنون در قفسه‌ای شیشه‌ای نگهداری می‌شوند. یک لوستر چهار شاخه‌ای در داخل ضریح قرار دارد که برخی شب‌ها آن را روشن می‌کنند. دیوارهای شمالی و جنوبی ضریح مزین به آینه‌کاری‌هایی هستند که قدمت آن‌ها به دوران حکومت محمد شاه قاجار در سال ۱۲۲۰ هجری شمسی برمی‌گردد.
صحن مطهر
حرم‌های احمدی و محمدی (ع) در گذشته صحن مستقلی داشتند و از راه بازار بین‌الحرمین به هم وصل می‌شدند. در طرح توسعه آستان مقدس، صحن مطهر بزرگ‌تر شد و اکنون هر دو مرقد در یک صحن قرار دارند. حرم سید میر محمد (ع) در شمال شرق حیاط و حرم شاهچراغ (ع) در غرب حیاط واقع شدهاند.
گلدسته ها
دو گلدسته در شمال و جنوب ایوان آستان حضرت شاهچراغ (ع) قرار دارد. در حقیقت برای قرینه‌سازی دو طرف ایوان و پخش قرآن و اذان تا اقصی نقاط شهر، گلدسته جنوبی ساخته شد و کارگاه معرق‌کاری آستان مقدس، کاشی‌کاری این گلدسته با رنگ‌های طبیعی را برعهده داشت. در حالی که گلدسته شمالی به اسماء‌الله مزین شده، روی گلدسته جدید که هشت ترک دارد، اسامی ائمه اطهار (ع) و القاب‌شان نقش بسته است.
سر گلدسته با ارتفاعی برابر با ۳٫۶۵ متر، وزنی حدود سه تن دارد و اسکلت فلزی آن با مس و چوب پوشانده شده است. ارتفاع گلدسته تا زیر اتاق موذن به ۲۰٫۴۰ متر، قطر پایین آن به ۲٫۲ متر و قطر بالای گلدسته به ۲٫۳۵ متر می‌رسد.
گنبد حرم حضرت شاهچراغ (ع)
اولین گنبد بقعه مطهر در زمان اتابکان فارس در سال ۶۰۵ هجری شمسی ساخته شد. ملکه تاشی خاتون در سال ۷۲۳ هجری شمسی، این گنبد را تعمیر کرد. پس از زلزله سال ۱۲۰۲ هجری شمسی، گنبد حرم فرو ریخت که به دستور حاکم فارس، حسینعلی میرزا قاجار، گنبد جدیدی برای آن ساخته شد که روی ساقه‌اش سوره «طه» نوشته شده بود. در سال ۱۲۰۹ هجری شمسی، گنبد مذکور تعمیر و سوره «فتح» روی ساقه داخلی آن آینه‌کاری شد.
زلزله دیگری در سال ۱۲۳۲ هجری شمسی رخ داد که گنبد شکاف برداشت و تعمیر شد. در گذر زمان شکاف‌های جدیدی در گنبد به وجود آمد که در سال ۱۳۰۶ هجری شمسی از میله‌های آهنی برای مهار آن استفاده شد. این راهکار موفق نبود و خطر فروریختن گنبد وجود داشت. سرانجام گنبد مذکور در سال ۱۳۳۸ هجری شمسی برچیده شد و گنبدی با اسکلت آهنی روی پایه‌های گنبد قرار گرفت.
کاشی‌کاری گنبد که حال‌وروز خوبی نداشت، در زمان تولیت آیت الله سيد محمد مهدی دستغيب مرمت شد. در واقع از آنجا که اسکلت گنبد از آهن بود، کارشناسان تصمیم گرفتند که قطعات کاشی را با قالب‌های فلزی به بدنه اصلی گنبد وصل کنند. وسعت این گنبد بیش از ۵۰۰ متر مربع است که ارتفاع و قطر آن به ۱۴ متر می‌رسد. کاشی معرق روی گنبد در رنگ‌های مشکی، کرم، سبز، قهوه‌ای، زرد، سفید، فیروزه‌ای، لاجوردی و طلایی خودنمایی می‌کند.
سردرهای حرم حضرت شاهچراغ (ع)
صحن حرم حضرت دارای ۶ سردر ورودی است.
سردرهای غربی: سردر بزرگ جنوب غربی به نام باب الرضا (ع) و شمال غربی به نام باب موسی بن جعفر (ع) به صحن جمهوری اسلامی مشرف هستند.
در گذشته تنها ورودی حرم، در ورودی از جانب میدان احمدی یعنی سردر باب موسی بن جعفر (ع) بود که روبه‌روی در مسجد جامع شهدا قرار داشت و کاشی‌کاری آن بعد از انقلاب اسلامی به پایان رسید. دو راهرو در کنار این ورودی تعبیه شد تا تردد مردم راحت‌تر انجام شود؛ ضمن اینکه هنرمندان کارگاه آستان، عملیات قرینه‌سازی و کاشی‌کاری آن را انجام دادند.
علاوه بر نوشته «انما يريد الله ليذهب عنكم الرجس اهل البيت و يطهركم تطهيرا»، در بالای سردر که از طرف خیابان دیده می‌شود، اين اشعار خودنمایی می‌کنند:
اين بارگاه شاهچراغ است كش مدام بر بوستان خلد بود فخر از صفا
اين بارگاه زاده موسی بن جعفر است كوراست پنج واسطه تا شاه اوصيا
محیط داخلی سردر به‌شکل هشت ضلعی است که رسمی‌بندی سقف آن با کاشی معرق، جذابیت زیادی دارد. در دو طرف محيط داخلی سردر، کاشی‌کاری زیبایی منقوش به اشعار دكتر نورانی وصال شيرازی و احمد وقار شيرازی نقش بسته‌اند.
بعدها سردر باب الرضا (ع) در قسمت جنوب غربی برای تسهیل تردد مردم ساخته شد که اسکلت آن از بتن است و پیچک‌های سنگی و ستون‌های اطراف سر در به زیبایی هرچه تمام‌تر به‌دست سنگ‌تراشان آستان تراشیده شده است.
این ورودی، دری دو لنگه به طول ۴٫۲۰ و عرض ۱٫۴۷ متر از جنس چوب ساج دارد که مزین به ورق و قبه‌های هشت پر برنزی است و استقامت در را افزایش داده‌اند.
سردر شرقی: از طریق سردر شرقی می‌توان به مسجد جامع عتیق دسترسی داشت.
سردر شمالی: این ورودی به بازار شاهچراغ و خیابان احمدی راه دارد.
سردر جنوبی: ورودی مذکور به دارالشفا حرم و کوچه بین‌الحرمین وصل می‌شود.
باب السجاد: در کناری حرم مطهر حضرت سید میر محمد (ع)، باب السجاد نام دارد که دسترسی به خیابان لطفعلی خان را برای زائران فراهم می‌کند.
درهای ورودی حرم حضرت شاهچراغ (ع)
هفت در ورودی اصلی در حرم مطهر وجود دارد که شامل دو در شمالی (ورودی خواهران)، دو در جنوبی (ورودی برادران)، یک در ورودی طلا و دو ورودی از ایوان مطهر می‌شود.
در طلا ایوان حرم: این در دو لنگه به طول ۲٫۷۰ متر و عرض ۹۰ سانتی‌متر، چهارچوبی دو متری دارد که قوسی ۵٫۷ متری با ارتفاع ۷۰ سانتی‌متر در بالای آن قرار گرفته است. در بالای قوس این نوشته «قال رسول الله انا مدينة العلم و علی بابها، مثل اهل بيتی كسفينه نوح من ركبها نجی، ادخلوها بسلام آمنين، حب علی حسنه لاتضر معها معصيه» به چشم می‌خورد. روی هر دو لنگه در و چارچوب‌ها، چند بیت شعر منبت شده است. در قديمی حرم معروف به در ظل السلطان هم‌اکنون در موزه نگهداری می‌شود.
در نقره‌ای رواق جنوبی: این در که به در عسکر خانی مشهور است، دو متر طول و ۳۰ سانتی‌متر عرض دارد و چهارچوب و در آن نقره‌اندود شدهاند. روی بالای چهارچوب، با خط نستعليق زیبایی نوشته شده است:
بسم الله الرحمن الرحيم فی كتابا العيون بالاسناد عن علی بن موسی الرضا (ع) عن آبائه عن النبی فعن اللوح و القلم عن الله ولايه علی بن ابيطالب حصنی فمن دخل حصنی امن منعذ ابی.
علاوه بر این، ۱۷ بیت شعر از مرحوم قدسی روی در دیده می‌شود. جالب است بدانید که عسكر خان، در برابر ملکی كه وقف حضرت شاهچراغ (ع) و در اجاره او بود، این در را می‌سازد و به این آستان هدیه می‌کند. هنرمندان بزرگی همچون ميرزا بزرگ زرگر، علی اصغر زرگر، ميرزا علی آقا قلمزن و ميرزا محمود قلمزن روی این اثر کار کردند.
در نقره رواق شمالی: در و چهارچوب رواق شمالی با روکش نقره است که طول و عرض آن به‌ترتیب به ۲٫۳۰ و ۱٫۴۰ متر می‌رسد. این در که به در حاج نصیرالملک مشهور است، در طبقه دوم موزه حرم مطهر نگهداری می‌شود. بالای چهارچوب منقوش به «قال الله تعالی فی الاحاديث القدسيه لا اله الله حصنی فمن دخل حصنی امن من عذابی و قال ولايه علی بن ابيطالب حصنی فمن دخل حصنی امن من عذابی صدق الله» است و کل چهارچوب و حاشيه در مزین به ۲۰ بيت از اشعار فصيح الملک شوريده هستند که توسط ميرزا عليرضا خوشنويس با خط نستعليق نگارش شده است.
امامزاده سید میرمحمد (ع)
حضرت سید امیر محمد بن موسی (ع) از فرزندان حضرت امام موسی کاظم (ع) و برادر حضرت شاهچراغ (ع) بود که مزار ایشان در جوار حرم احمد بن موسی (ع) و در قسمت شرقی حرم مطهر قرار دارد. وی به‌دلیل عبادت زیاد به «میر محمد عابد» معروف بود. درباره علت فوت حضرت سید میر محمد عابد، روایت‌های مختلفی نقل شده است؛ به‌طوری که برخی منابع به شهادت ایشان پس از درگیری با نیروهای حاکم فارس اذعان کرده‌اند و منابع دیگری نیز درگذشت وی را با مرگ طبیعی دانسته‌اند.
میرزا عنایت الله دستغیب رضوان الله علیه در حدود سال ۷۰۴ هجری شمسی متوجه نوری در خانه خود می‌شود که پس از جستجو، به لوح قبری برخورد می‌کند که محل دفن جسد مطهر حضرت سید امیر محمد (ع) را نشان می‌داد. به این ترتیب او در این محل، بارگاهی می‌سازد و با خرید تعدادی از خانه‌های اطراف، آن را توسعه می‌دهد. در برخی منابع گفته شده است که قبر ایشان نیز تا سال‌ها مخفی بود تا اینکه در زمان اتابک بن سعد زنگی، قبر حضرت آشکار می‌شود.
نادرشاه افشار در زمان حکومت خود دستور مرمت بقعه را می‌دهد. ابتدا در سال ۱۲۵۸ هجری شمسی ضریحی از جنس نقره به دستور ناصرالدین شاه روی قبر مطهر نصب شد و سپس ضریح دیگری به دستور شاهزاده اویس میرزا در سال ۱۲۶۷ هجری شمسی برای این محل ساخته شد.
این آستان مقدس در گذشته، صحن و حیاط مستقل داشت و از طریق بازار بین‌الحرمین به حرم حضرت شاهچراغ (ع) متصل می‌شد.
ایوان کوچک حرم فاقد هنر سنتی بود که پس از توسعه آن، توسط هنرمندان بارگاه ملکوتی حضرت شاهچراغ (ع) نماسازی آن در دستور کار قرار گرفت. این طور به نظر می‌رسد که اولین گنبد حرم در دوره ظهیرالدوله ساخته شده است که بعدها در زمان ناصرالدین شاه مرمت می‌شود.
کتابخانه تخصصی و مرکز پژوهشی آستان مقدس احمدی و محمدی (ع)
پایه و اساس کتابخانه آستان مقدس احمدی و محمدی (علیهما السلام) توسط ملکه تاشی خاتون گذاشته و با وقف قرآن و كتاب‌های ديگر راه‌اندازی شد که در گذر زمان به‌دلیل جنگ‌های متعدد مورد دستبرد قرار گرفت.
متولی آستان مقدس احمد بن موسی (ع) در سال ۱۲۸۶ هجری شمسی اقدام به احیای این کتابخانه و فراهم‌کردن کتاب‌های زیادی، از جمله رساله‌ها و كتب تالیفی خود، برای آن کرد که پشت جلد تمام آن‌ها كلمه «وقف» حک شد. جالب اینکه اولین کتابدار این مجموعه، شخصی به نام مصطفی مؤذن بود که در همان سال به این سمت منصوب شد. سال‌ها بعد بسياری از كتاب‌های کتابخانه در اثر بی‌توجهی پراكنده شد؛ تا اینکه در سال ۱۳۴۳ هجری شمسی مصادف با میلاد حضرت علی بن موسی الرضا (ع) این کتابخانه مجددا گشایش یافت.
در ابتدا ۳۰۶ جلد کتاب در این مجموعه وجود داشت که شامل ۲۲۷ جلد کتب خطی و چاپی از سيد جلال‌الدين محمد مجدالاشراف شیرازی و ۷۹ جلد کتاب اختصاصی درسی اهدایی اداره کل نگارش فرهنگ می‌شد. به همت محمد هادی سلاحی، کتابدار کتابخانه، تعداد کتاب‌ها در عرض پنج سال به ۶,۶۷۵ جلد رسید. روند رشد کتابخانه ادامه یافت تا جایی که در سال ۱۳۵۶ تعداد کتب آن مشتمل بر ۸۰۰ جلد كتاب خطی و بيش از هشت هزار جلد كتاب چاپی بود.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی و در زمان تولیت حضرت آیت الله حاج سید محمد مهدی دستغیب، کتابخانه مذکور در طبقه دوم ضلع جنوبی حرم در فضای بزرگ‌تری با امکانات بیشتر آغاز به کار کرد. موجودی کتابخانه و مرکز پژوهش آستان مقدس در سال ۱۳۹۴ به رقمی بیش از ۶۵ هزار نسخه کتاب چاپی فارسی، بیش از ۲۰۰ نسخه کتب نفیس، چاپ سنگی و غیره، ۵۰۰۰ عنوان کتاب مرجع، ۸۰۰۰ کتاب کودک و... رسیده بود.
موزه آستان مقدس حرم حضرت شاهچراغ (ع)
موزه آستان مقدس حضرت شاهچراغ (ع) در ۳۰ آبان ۱۳۴۴ هجری شمسی، مقارن با عید مبعث افتتاح شد و در سال‌های ابتدایی خود فقط روزهای پنجشنبه به بازدید علاقه‌مندان اختصاص داشت. اولین ساختمان موزه در مکان فعلی ورودی خواهران به حرم مطهر قرار گرفته بود که پس از انقلاب اسلامی در سال ۱۳۶۳ هجری شمسی تعدادی از اتاق‌های ضلع شمالی صحن شریف به سالن تبدیل شد و برخی از اشیای موزه در آنجا به نمایش درآمد.
ساختمان کنونی موزه حرم مطهر در سال ۱۳۷۲ هجری شمسی در ضلع جنوبی حرم به بهره‌برداری رسید. پس از گذشت یک دهه، کتابخانه قدیمی آستان که در طبقه فوقانی موزه قرار داشت به مجموعه موزه اضافه شد و فضای کلی آن به ۱۰۰۰ متر مربع افزایش یافت.
موزه آستان حضرت شاهچراغ (ع) آثار و منابعی از ادوار پیش از تاریخ تا دوران معاصر را در خوی جای داده است که درمجموع بالغ بر هشت هزار شیء و بیش از سه هزار نسخه خطی و سند قدیمی در آن نگهداری می‌شود و به‌صورت گردشی در معرض نمایش قرار می‌گیرد.
افراد مدفون در حرم حضرت شاهچراغ (ع)
از آنجا که ایرانی‌ها علاقه ویژه‌ای به اهل بيت داشتند، زيارت قبور ائمه اطهار (ع) و دفن جسدشان در كنار مرقد آن‌ها یک آرزو بوده است. حرم حضرت شاهچراغ (ع) نیز از این قاعده مستثنا نیست و در طول تاریخ، چهره‌های سرشناس متعددی در محوطه آن دفن شدهاند که به برخی از آن‌ها اشاره می‌کنیم.
- آيت الله شهيد سيد عبدالحسين دستغيب: دومين شهيد محراب انقلاب اسلامی که نسبت ايشان با ۳۰ واسطه به حضرت سجاد (ع) می‌رسد.
- حضرت آيت الله نجابت: ايشان از ياران آيت الله دستغيب بودند.
- بسمل شيرازی: از دانشمندان بزرگ شيراز بود که پس از یادگیری علوم معانی و بيان و فلسفه و ادبيات در مدرسه حكيم شيراز، به فراگيری اشارات بوعلی سينا و اشعار ملاصدرا مشغول شد.
- داوری شيرازی: او در علوم ادبی، آداب سخنوری، خط و نقاشی و... تبحر داشت و گل سرسبد خاندان وصال محسوب می‌شد.
- ميرزا ابوالقاسم سكوت: عارف مشهور قرن ۱۳ هجری قمری بود.
- فرهنگ شيرازی: از شعرا و خوش‌نويسان شيراز به شمار می‌رفت.
- وصال شيرازی: او که مشهور به ميرزا كوچک خان بود، خوش‌نویس و شاعری ماهر و از مریدان ميرزا ابوالقاسم شيرازی ملقب به سكوت محسوب می‌شد.
- سيد ماجد بحرانی: مولانا ملا محسن فيض كاشانی از شاگردان مشهور ايشان بود كه در علم حديث و فقاهت شهرت داشت.
- صادق خان زند: برادر كريمخان زند بود که در سن ۵۵ سالگی به دستور آقا محمد خان قاجار به قتل رسید و هم اكنون سنگ مقبره او در ورودی موزه آستان نگهداری می‌شود.
- جعفر خان زند: او پدر لطفعلی خان زند بود كه در سن ۴۰ سالگی به دستور آقا محمد خان قاجار به قتل رسید.
- وقار شيرازی: ایشان پسر ارشد وصال شيرازی بود که به تحصیل علوم صرف و نحو، ادبيات و حكمت الهی و غیره پرداخت و در عصر خود یک دانشمند محسوب می‌شد. او در خوشنويسی، به‌ويژه خط نسخ و ثلث و رقاع مهارت داشت.
- حكيم شيرازی: دومين فرزند وصال بود که تخلص شعری خود را طوبی انتخاب کرد و بعدها آن را به حكيم تغيير داد. محل دفن وی در پايين ضريح مطهر حضرت شاهچراغ (ع) است.
- ابوالقاسم شيرازی: چهارمين فرزند وصال بود که در نوشتن هفت خط مهارت داشت و ديوان اشعار، تاليفات و تصنيفات متعددی از از او به يادگار مانده است.
- توحيد شيرازی: پنجمين فرزند وصال شيرازی بود که در سرودن انواع شعر و هفت خط خوشنويسی تبحر داشت.
- عبدالوهاب يزدانی: فرزند دیگر وصال شيراز که او نیز از اساتید خوش‌نویسی و شعر بود.
- ميرزا حبيب الله شريفی: او از وقف‌کنندگان آستان احمدی و محمدی (عليهما السلام) بود و بسیاری از موقوفه‌های بانو تاشی خاتون برای آستان مقدس را پیگیری کرد و به ثبت این حرم رساند. محل تدفین وی در بخش كفش‌كن آستان مقدس قرار دارد.
- عسكر خان: ايشان از مشهورترين افراد مدفون در حرم مطهر است که در عسكر خانی از جنس نقره و در جنوبی حرم كه به رواق جنوبی راه دارد، از هدایای او به این محل بوده است.
- حضرت آيت الله شيخ عبدالحسين حائری شيرازی: عالم مجاهدی که در شهر كربلا ديده به جهان گشود و مشرف به ايوان آستان مقدس احمدی (ع) به خاک سپرده شد.
حمله تروریستی به شاهچرغ در تاریخ 4 آبان 1401
در تاریخ 4 آبان 1401 فرد مسلح با تیراندازی به سمت حرم مطهر شاهچراغ (ع)، تعدادی از زائران را شهید و مجروح کرد.
طبق گزارش خبرنگار تسنیم، فرد مهاجم پس از ورود به شبستان امام خمینی و مضجع شریف، اقدام به تیراندازی به سمت زوار کردند.
2 نفر از تروریست ها دستگیر و تلاش برای دستگیری نفر سوم ادامه دارد.
اسماعیل محبی‌پور، معاون سیاسی امنیتی و اجتماعی استانداری فارس گفت: ساعتی پیش حمله تروریستی به حرم مطهر شاهچراغ صورت گرفت.
وی افزود: مقارن اذان مغرب امروز تعدادی تروریست مسلح وارد حرم مطهر احمد بن موسی شده و با سلاح کلاشینکف به سوی زائران شلیک کردند.
محبی‌پور گفت: تاکنون این حمله تروریستی 15 شهید و 23 مجروح داشته است و احتمال افزایش شهدا وجود دارد.
مسئولان از شهروندان خواسته‌اند به منظور تسهیل در خودروهای امدادی، از تجمع در معابر منتهی به حرم مطهر شاهچراغ خودداری کنند.
منبع: کجارو