کلیات
بَصره دومین شهر بزرگ عراق با جمعیتی حدود ۲،۰۰۰،۰۰۰ در سال ۲۰۰۳ می‌باشد. این شهر بندر اصلی کشور عراق است. بصره مرکز استان بصره‌است. بصره در تاریخ آغازین اسلام نقش پررنگی داشته‌است.
خرمای بصره
خرمای بصره چنان با اهمیت و پر آوازه بوده‌است که مقدسی گوید: «خرمای بصره فراموش شدنی نیست.»البته خرمای بصره، متنوع بوده‌است که مقدسی آن را بر چهل و نه گونه به‌شمار می‌آورد. حمداللّه مستوفی (متوفای ۷۴۰ ق) نیز گوید که بصره، خرما‌های خوب دارد و خرمای آنجا را تا هندوچین و ماچین می‌برند.
نام قدیمی
منابع قدیمی‌تر نام بصره را عربی‌شده بسره و بسراه پارسی به معنای محل راه‌های بسیار دانسته‌اند. نام پیشین شهر بصره که امروزه بخشی از خاک عراق است، وهشت‌آباد اردشیر بوده‌است. این نام گویای ساخته شدن و آباد شدن این شهر به فرمان اردشیر بابکان، بنیادگذار شاهنشاهی ساسانی است.»
بر اساس کتاب اسناد نام خلیج فارس، میراثی کهن و جاودان در خصوص نام بصره چند نظر وجود دارد. حمزه اصفهانی نوشته است که بصره عربی شده پس راه است. نام‌های دیگری، چون أم العراق، خزانة العرب، عین الدنیا، ذات الوشامین، البصرة الزاهرة، ثغر العراق الباسم، الفیحاء، قبة العلم، الرعناء نیز گفته شده و گفته‌اند که آپلوگوس یا اُبُله در نزدیکی بصره بوده‌است. در متن‌های ساسانی بسرا/باسرا تلفظ و نگارش شده‌است. بر اساس رهنامه دریای اریتره (نگاه کنید به نقشه) «در انتهای دریای پارس بر کنار رود، شهر بسیار آباد و سعادتمندی وجود دارد که تجار پارسی -هندی - رومی در آنجا تجارت دارندو حاکم آن عادلترین است».
برخی آپلوگوس را اُبُله و نزدیک بصره می‌دانند و عده‌ای آن را منطقه آبادان می‌دانند. در شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید آمده‌است که بصره و شهرهای اطراف آن را بحر فارس سه بار نابود کرده‌است.
در هزار و یک شب تحت نام بس راه شهر ذکر شده‌است، و گفته شده سندباد ملوان سفر دریایی خویش را از اینجا شروع کرده‌است. همچنین «بصرا» نام یک نوع بازی – ماهیگیری (بازی کارتی) می‌باشد که در خاورمیانه در قهوه‌خانه‌ها بازی می‌کردند. بصره/ باصرا را بعضی‌ها سرزمین صخره معنی کرده‌اند و آن را واژه سریانی دانسته‌اند.