هنرمندان برجسته موسيقي از ابتداي جنگ تحميلي اسلحه خود را كه همان ساز و هنرشان بود براي دفاع و ايجاد روحيه رزمندگان به دست گرفتند و در هشت سال جنگ آثار فاخر و ماندگاري را خلق كردند.
به گزارش فارس، موسيقي‌هاي دوره جنگ تحميلي و دفاع هشت ساله، توسط آهنگسازان بنام همچون لطفي،عليزاده، ناظري، روشن‌روان، مجيد انتظامي به تناسب شرايط اجتماعي ساخته و به ياري خوانندگان در اذهان مردم شكل گرفت.
«نينوا»ي عليزاده در سال‌هاي آغازين جنگ شكل گرفت
بعد از انقلاب و شروع جنگ تحميلي ، حسين عليزاده قطعه نينوا را خلق كرد.
او درباره ساخت اين اثر در گفت‌وگو با خبرنگار موسيقي فارس گفت: ساخت «نينوا» به ديدگاه‌هاي من و برداشتي كه به عنوان يك هنرمند از رخدادهاي اجتماعي و سياسي و فرهنگي دارد، برمي‌گردد. در سال‌هايي بعد از انقلاب و سال‌هايي كه از جنگ مي‌گذشت.
وي افزود: من دوستان بسيار زيادي با عقايد مختلف با اين قطعه پيدا كردم و خود مديون قطعه نينوا هستم كه در يك زماني در ذهن من اتفاق افتاد. زماني كه من شاهد شروع جنگ بودم و همه داشتند در زمينه موسيقي برداشت خودشان را مي‌كردند. در آن زمان مسئولان موسيقي از من خواستند كه بياييد در مورد اتفاقاتي كه در جنگ افتاده قطعه بسازيد. گفتم اولاً نمي‌توانم كار سفارشي بسازم چرا كه بايد با حس خودم بوجود بيايد و ضمن اينكه هر كسي جنگ را يك جور مي‌بيند.
اين نوازنده تار بيان داشت: نمي‌گويم كه من اين قطعه را براي جنگ ساختم ولي در شرايطي بود كه در جنگ زندگي مي‌كرديم.
وي ادامه داد: من آهنگساز نمي‌توانستم تفنگ دست بگيرم و شعار بدهم. تنها مي‌توانم با نينوا از شماي هموطن كه چنين درد عظيمي را به دوش مي‌كشيديد ، پشتيباني كنم.
عليزاده در جايي ديگر گفته بود كه بسياري از دوستان و شاگردانش را در جنگ از دست داده است كه اين مسئله در ساخت نينوا بي‌ستاثير نبوده است.
لطفي و ناظري پيشرو در ساخت و اجراي موسيقي دفاع مقدس
در كنار هنرمندان بنام كشور ، محمدرضا لطفي از آن دست هنرمنداني بود كه با توجه به شرايط اجتماعي زمان جنگ و بنا به موقعيت‌ها و مناسبت‌هاي خاص دست به خلق آثار بسياري زد كه تقريبا همه آن قطعات به خوانندگي شهرام ناظري اجرا شد كه از آن جمله مي‌توان به قطعاتي چون «اي برادر»،«كجائيد اي شهيدان خدايي»و «شهيد» اشاره كرد.
لطفي چندي پيش در خصوص انگيزه خود از ساخت قطعاتي براي جنگ گفت: زماني كه جنگ پيش آمد من هم مثل هر ايراني كه به وطنش ناجوانمردانه حمله كردند وظيفه‌ام بود كه كمك كنم و كمك من به عنوان يك موزيسين ساخت قطعاتي در اين زمينه بود.
وي افزود: بعد از حادثه «هويزه» قطعه «برخيز كه دشمن به ديار آمده امروز اي شيردلان وقت شكار آمده امروز»را بر روي غزلي از آقاي «كاشاني» با صداي «شهرام ناظري» ساختم و وقتي از جبهه آمدم نوار آن را براي پخش به راديو دادم اما متاسفانه مسئولان آن زمان كاست را كنار انداختند و آن را پخش نكردند. اما با رفتن آقاي كاشاني به هويزه راديو اهواز بلافاصله آن را پخش كرد.
لطفي همچنين پس از پيروزي رزمندگان در خوزستان تصنيف «ظفر» در چهارگاه را با صداي شهرام ناظري ساخت. البته اين تصنيف با صداي محمد گلريز هم اجرا شد ولي نسخه منتشر شده اش با صداي ناظري بود.
لطفي قطعه «شهيد» را براي ناظري ساخت
لطفي بعد از شهيد شدن يكي از اقوام «شهرام ناظري» كه خلبان بود، قطعه «شهيد» را با صداي اين خواننده در دستگاه «همايون» ساخت.
علاوه بر قطعاتي كه اين آهنگساز در زمان جنگ روي صداي شهرام ناظري ساخت يك قطعه نيز در آواز بيات اصفهان با صداي «محمدرضا شجريان» بعد از قطعه «كاروان شهيد» خلق كرد.
وي درباره خاطراتشان از ساخت اين قطعه در جايي گفته است: يك روز وقتي پس از پايان تدريس در كانون چاووش، بيرون آمدم، متوجه شدم سر و صداي زيادي در خيابان جاري است و چراغ خودروها روشن است. پرسيدم چه خبر است؟ گفتند، خرمشهر آزاد شده است. ناخودآگاه اين تصنيف با همين حال و هوا در ذهنم شكل گرفت و سرانجام آن را اجرا كرديم.
سمفوني «شهيد» فرهت رشادت‌هاي رزمندگان را به تصوير مي‌كشد
«شاهين فرهت» آهنگساز در خصوص ساخت سمفوني شهيد در گفت‌وگو با فارس گفت: من در دوران جنگ زندگي عادي خودم را كردم در حالي كه جوانان زيادي كه آرزوهاي فراوان براي زندگي آينده‌شان داشتند به جنگ پرداختند و شهيد شدند.
وي افزود:چنين رشادت‌هايي را من در اين سمفوني با فرم سونات نشان دادم چرا كه فرم سونات يعني شروع زندگي، آرزوها و گسترش زحمتي است كه براي آرزوهايمان مي‌كشيم.
اين آهنگساز با بيان اينكه ساخت اين سمفوني كوچك‌ترين كاري بود كه مي‌توانستم براي شهدا انجام دهم،اظهار داشت:چنين كارهايي در اين ژانر در كشور ما بسيار جوان است اما در عين حال جوانان علاقه زيادي به اين قبيل آثار نشان مي‌دهند.
آثار سمفونيك در جنگ با ساختار سمفونيك غرب ساخته نشد
موسيقي سمفونيك در دوران جنگ به نسبت ديگر آثار موسيقايي كمتر ساخته شد اما همان تعداد اندك هم كه شكل گرفت به شكل موسيقي سمفوني كه در مغرب زمين ساخته و ارايه مي‌شود، ساخته نشد.
در اين دوره هنرمندان از سازبندي اركستر سمفونيك و يا اركستر بزرگ كه گاهي يك يا دو ساز سنتي ايراني هم در آن وجود داشته استفاده مي‌كردند كه از اين ميان مي توان به قطعه «خرمشهر عزيز» اثر مجيد انتظامي اشاره كرد كه با اركستر سمفونيك اجرا شد.
ساخت اين ژانر از موسيقي بعد از اتمام جنگ نيز توسط هنرمندان ادامه يافت به طوري كه نخستين سمفوني مرتبط با جنگ سمفوني«فلك‌الافلاك» كامبيز روشن‌روان بود.
اين آهنگساز اين اثر را با الهام از موسيقي لرستان ساخت. همچنين نغمه «دايه دايه وقت جنگه»نيز در همين اثر سازبندي شد و شكل اركسترال به خود گرفت.
روشن روان اين اثر را با الهام از قلعه تاريخي فلك الافلاك در لرستان، به همين اسم نامگذاري كرد.
از ديگر سمفوني هاي مرتبط با جنگ مي‌توان به سمفوني خرمشهر،ايثار،صلح و اين فصل را با من بخوان به آهنگسازي مجيد انتظامي و نيز سمفوني ايثار و شهيد شاهين فرهت اشاره كرد.
ساخت سمفوني «سرداران» و «اروند رود» به ياد سربازان گمنام
سمفوني «اروند رود» كه از ساختاري بين المللي و سمفوني «سرداران» كه از تمي ملي و محلي برخوردار است از ديگر آثار سمفونيكي هستند كه پس از دوران جنگ به سفارش بنياد حفظ و آثار ارزشهاي دفاع مقدس توسط محمد سعيد شريفيان ساخته شد.
شريفيان سمفوني «سرداران» را به ياد يك سرباز گمنام هشت سال دفاع مقدس ساخته كه به گفته او سرباز گمنام در اين سمفوني يك نماد جهاني است. او همچنين سمفوني «اروند رود»را نيز با الهام از رود اروند در خوزستان ساخت.
مجيد انتظامي آهنگساز ويژه دفاع مقدس
مجيد انتظامي بواسطه ساخت بسياري از موسيقي‌هاي فيلم‌هاي مرتبط با جنگ تحميلي ، آهنگساز ويژه دفاع مقدس شناخته مي‌شود.
وقتي نام اين هنرمند به ميان آورده مي‌شود ناخودآگاه موسيقي فيلم از كرخه تا راين در ذهن همه زنده مي‌شود.
انتظامي با هنرنمايي در موسيقي فيلم بوي پيراهن يوسف،آژانس شيشه‌اي،آخرين پرواز ،پوتين، گذرگاه، دوئل، حمله به اچ 3 و ... جايگاه خاصي را در بين مردم به خود اختصاص داد.
اين هنرمند سال گذشته با خلق سوئيت سمفوني «اين فصل را با من بخوان» مروري به موسيقي فيلم‌هاي جنگي خود انداخت و امسال نيز با اجراي سمفوني مقاومت تصوير ديگري از جنگ را با زبان موسيقي بيان مي‌كند.
در كنار مجيد انتظامي ديگر آهنگسازاني بودند كه چند موسيقي فيلم جنگي را ساختند كه از آن ميان مي‌توان به فريدون شهبازبان ،آريا عظيمي نژاد،محمدرضا عليقلي و ديگران نام برد.
حوزه هنري و انتشار «نينوا» براي جنگ
حوزه هنري از سال 1360 در بخش موسيقي فعال شد به طوري كه مركز موسيقي اين ارگان همان سال راه‌اندازي و اقدام به نشر موسيقي‌هاي فاخر كرد.
با توجه به همزماني تاسيس اين مركز با فضاي جنگ،توليدات موسيقي با مضمون جنگ بيشتر مورد توجه قرار گرفت به طوري كه دو آلبوم ني نواي 1 و 2 به خوانندگي حسام الدين سراج به همت مركز موسيقي حوزه هنري منتشر شد.
البته از اين هنرمند آثار ديگري در خصوص جنگ خلق شد كه مي‌توان به تصنيف «شهر خون» و «همپاي جلودار» اشاره كرد.
تصنيف «همپاي جلودار» با تركيبي از دكلمه و خوانندگي همراه بود كه به صورت كليپ هم ساخته شد وچندين بار از شبكه‌هاي مختلف تلويزيوني پخش شد.
موسيقي محلي و پاپ در جنگ تاثيرگذارتر بودند
در كنار قطعات بسياري كه در ژانرهاي مختلف موسيقي شكل گرفتند آثار پاپ با ترانه‌هاي مردمي بسيار اثرگذار بودند .از اين سرودها مي‌توان به سرود «اين پيروزي خجسته باد» با خوانندگي «محمد گلريز» اشاره كرد.
در آن دوران اين سرودها يا به صورت تك خوان و يا به صورت گروه همسرايان (كر) و يا تكخوان و گروه همسرايان با نواي موسيقي اجرا مي شدند.
البته در كنار اين موسيقي مردمي ،موسيقي محلي نيز به دليل آنكه از گويش‌ها و زبان‌هاي نقاط مختلف ايران الهام گرفته بود در دوران دفاع مقدس تاثير بسزايي را برجاي گذاشت چرا كه به گفته برخي از صاحب‌نظران اين موسيقي‌هاي احساسات مردم را در سراسر ايران بازگو مي‌كرد و باعث نوعي ارتباط بين همه مردم مي‌شد.
آهنگران و كويتي‌پور بنيانگذار نغمه‌هاي حماسي و نوحه در جبهه
بعد از گذشت 6 ماه از جنگ براي تقويت روحيه رزمندگان نوعي موسيقي در جبهه‌ها شكل گرفت كه ابتدا با فرم نوحه‌خواني ارائه شد، اما به تدريج حالتي حماسي پيدا كرد كه در اين زمينه قدم اوليه را صادق آهنگران برداشت.
او با نوحه «اي شهيدان به خون غلتان خوزستان درود» پايه نوعي موسيقي حماسي و نوحه را بنا نهاد كه با استقبال زياد مواجه شد چرا كه ساختار موسيقايي و كلامي اين اثر و ديگر آثار اينچنيني گيرا و گوش هر شنونده‌اي را براي ايجاد نوعي آرامش خاطر به خود جلب مي‌كرد.
آهنگران در تمام طول جنگ با «اي لشكر صاحب‌زمان»، «با نواي كاروان...» كه بر اساس سروده‌هاي يك شاعر دزفولي شكل گرفت، نوعي موسيقي جنگي را خلق كرد.
بعد از آهنگران ، غلام كويتي‌پور با الهام و الگوبرداري از آهنگ‌هاي محلي بوشهر اين روند را ادامه داد و هر دو در كنار هم به ترويج چنين موسيقي در جبهه‌ها پرداختند.
آهنگران بيشتر از ملودي‌هاي دزفول، شوشتر، بختياري و ديگر نواحي جنوبي ايران بهره مي گرفت و كويتي پور منحصراً به نغمات منطقه بوشهر توجه داشت. در كنار كويتي‌پور و آهنگران حسين فخري و حاج منصور اصفهاني نيز در اين زمينه فعاليت چشمگيري را داشتند.
نقش رسانه ملي در پخش موسيقي‌هاي دفاع مقدس
در دوران جنگ، صداوسيما از جمله ارگان‌هايي بود كه در ترويج موسيقي‌هاي مرتبط با اين موضوع نقش به سزايي داشت.چرا كه در اين مدت علاوه بر پخش نوحه‌هايي كه در جبهه‌ها خوانده مي‌شد كه البته اينها خود نيز نوعي موسيقي بودند قطعاتي كه توسط برخي از هنرمندان بنام خلق مي شد را نيز پخش مي‌كردند كه از آن جمله مي‌توان به قطعه شهيد به آهنگسازي «حسين عليزاده»و خوانندگي «شهرام منظمي»،كجاييد اي شهيدان خدايي و .... اشاره كرد.
اين مركز علاوه بر پخش اين موسيقي‌ها خود نيز چه در طول جنگ و بيشتر بعد از آن در زمينه دفاع مقدس موسيقي ساخت كه از اين ميان مي‌توان به قطعاتي چون دلاوران به آهنگسازي «شهرام منظمي» و خوانندگي «علي دلفاني»، قهرمانلار به آهنگسازي «كامبيز رحيمي»و خوانندگي «رشيد وطن‌دوست»، خاك خوزستان به آهنگسازي «جمشيد برازنده»و به خوانندگي«جمشيد نجفي»، سرود خرمشهريا به آهنگسازي «احمد علي راغب»و خوانندگي «داوود فراهاني»، ياد ياران به آهنگسازي «علي بكان» و به خوانندگي «ودود موذن زاده»، فروغ جاويد به آهنگسازي «علي بكان» و خوانندگي «اسفنديار قره باغي»، شهيدان راه عشق به آهنگسازي «حسن رياحي» و خوانندگي«هومن جاويد»، رزم آوران به آهنگسازي «علي رحيميان» و خوانندگي «سيامك عليقلي»، سبك بالان به آهنگسازي «مهرداد دلنوازي» و خوانندگي «جمال‌الدين منبري» و .... اشاره كرد.
